Хрыстос прызямліўся ў Гародні
Шрифт:
Марлора ўздзеў вочы. Ён гневаўся больш і больш.
— Вы — баязліўцы, вы — людцы. Мы гналі вас. Не паможа табе тваё дзіва, гнойны робак, сын сабакі. Хутка ты будзеш лямантаваць на палі, як ужо раз лямантаваў у Ерусаліме, і ні людзі, ні Бог твой за цябе на заступяцца! Убачыш ты яшчэ ганьбу і попел зямлі сваёй. — У глотцы хана клекатала, каламутнай плеўкай заслаліся вочы. — Вы не ўмееце бараніцца. Ханы і мулы вашы — калоцяцца, як мядузы.
— Затое люд цвёрды, як зямля вось тут, — і Хрыстос пастукаў пяткай па закляклай курганнай
— Людзі… Людзі вашы цягнуць кожны ў свой бок. Няма і не будзе ў вас такога, як у нас. — Ён прыўстаў на калені і вадзіў каламутнымі вачыма вакол. — Вось глядзі! — І ён ляснуў у далоні. — Джанібек.
Моцны, не стары яшчэ джура* зрабіў крок наперад. Не схіліўся, не кульнуўся ў ногі, нібы разумеў, што яго чакае, і ведаў, што перад гэтым усе роўныя і нават ён, джура, ідучы на гэта, стае побач з ханам.
* Вартаўнік, воін для даручэнняў.
— Але, наймудрэйшы, — спакойна, нібы па той бок, глядзелі ластаўчыны крылы вачэй.
— Давядзі сваю адданасць ханству і мне.
— Так, тварам падобны поўні.
Міжволі халадзеючы, стаялі на схіле воіны Хрыста і ён сам. Джанібек спакойна аддаў суседу тул, шчыт, раскруціў аркан і скінуў кушак, сцягнуў кальчугу. Пасля куцапа пайшоў з кургана. Марлора глядзеў на яго з гонарам, і вецер варушыў вэлюм вакол ягонай місюркі.
Джура сышоў у поўнай цішыні. Зняў крывую шаблю — ялмань, уторкнуў яе канцамі ў зямлю. Моцна ўторкнуў. І пасля — ніхто і слова сказаць не паспеў — кінуўся на яе жыватом, націснуў, з сілаю праехаў ад пашырэння на канцы ляза ледзь не да самага эфеса.
Лязо ўсё глыбей уваходзіла ў цела, і ён апускаўся. Хрыстос стаяў белы, як папера.
— Бачыш ты, жаўтавухі?! — трыумфаваў хан.
Джанібек раптам закрычаў, грызучы зямлю:
— Не забудзь мяне ў раю Алаха, заўсёды слушны! Не абдзялі мяне, калі прывядзеш туды абраны твой народ!
Вочы ў хана ззялі. Ён пачакаў яшчэ трохі і сказаў суседу Джанібека:
— Досыць. Ён ужо знойдзе адчыненай браму эдэма. Апусці дзеля друга шаблю літасці.
Той няспешна пайшоў па схіле. Пасля знізу даляцеў шалёсткі ўдар.
— Ну, — звычайным голасам сказаў хан.
Хрыстос ужо справіўся.
— Што ж, адным ворагам меней.
— Вось чым мы перамагаем, — выскаліўся хан. — Ёсць такое ў вас? Можа быць?
— Крый Божа нас нават ад перамог, калі яны стаяць на такім. Калі ў нас будуць гэтакія перамогі — гэта канец. Яны ў нас будуць іншыя або ніякія… А за гэта твой стан я зраблю ўладаннем вожыкаў і балотам.
Спакойны гнеў кіпеў у ягоных вачах. Вочкі Марлоры ўсміхаліся, твар нібы замасліўся.
— Тц-тц-тц. Нядобра гаворыш. А як жа «ворагаў любіць»? А закон твой што гаворыць? — Хан павярнуўся адной шчакою: — Хто ўдарыць цябе ў правую шчаку тваю… — і Марлора, нібыта атрымаўшы адзін удар, павараціў галаву.
— Падстаў яму і другую, — спакойна сказаў Хрыстос.
І раптам — ніхто не паспеў заўважыць — ён нанёс хану скрышальны
Крымчакі схапіліся за шаблі. Але вакол Юрася ўжо трымцелі, накладзеныя на нацягнутыя аленевы жылы, пёрыстыя стрэлы.
— Вось так ты і будзеш ляжаць, дагары варонкаю, — сказаў Хрыстос.
Хан узняўся. Твар ягоны быў у зямлі, і нельга было не жахнуцца, гледзячы ў яго вочы. Джуры павесілі галовы, ведалі, што гэта, магчыма, апошні іхні дзень, бо сведкі ганьбы не павінны перажываць ганьбу.
— Гэй, хан! — сказаў Хрыстос. — Ты памятай, нельга гуляць з мяккай рысінай лапай. Не палохайся. Не кранём. Бяры арду. Ідзі проста на поўнач. Я цябе чакаю. Я трохі і адзін буду. Паспееш шкуру здзерці — тваё шчасце.
Людзі пачалі спускацца з кургана да коней. Пяціліся.
РАЗДЗЕЛ ХХХІІІ МЕЧ І ДЖАЛА
Татараве з вялікім лупем шлі… супраць каторых… ён, з малым людзем выправіўшы, народ паганскі за помашчю Божаю неспадзявана паразіў і паграміў і лупы паабіраў.
«Кроніка Белаіі Русі»
Цяжка сумленнаму праціўна вадзе плываць.
«Кроніка Белай Русі»
Дарога спускалася па спадзістым схіле і пасля ўваходзіла ў лес. Прыблізна пасярэдзіне рос на гэтым схіле вялікасны стары дуб. Хрыстос стаяў пад ім, задзёршы ўгору твар.
— Што, не відаць? Тумаш!
У дубе, на вышыні пяці сажняў, было дупло, а з яго тырчаў круглы, з адвіслымі шчокамі, твар Фамы. Вырачаныя вочы варочаліся. Здавалася, у дупле сядзеў вялізны пугач. Пасля гэты пугач свіснуў.
— З'явіліся. Кацяць сюды. Ты падбаў хады. Калі да пушчы, да дамбы схопяць — і айцец нябесны табе не паможа. Аднаму кепска.
Юрась рушыў уніз па схіле.
— Гэй, Юрась, коней яны пагналі. Хутчэй! Хутчэй!
Юрась ішоў павольна, як раней. Да лесу ад яго было недалёка. Да грады — сажняў дзвесце пяцьдзесят.
І тут арда з'явілася на грабяні грады. Адзін коннік… Дзесяць… Шмат, да жудасці шмат коннікаў. На грабяні нібы вырас лес.
Фама ў дупле напружыўся (твар стаў, як сліва), сціснуў кулакі і заплюшчыў вочы: ён усё яшчэ часамі выпрабоўваў сваю веру, не мог забыць метэора. Пасля расплюшчыў вочы — арда была на месцы.
— Веры малавата, — ціха сказаў Фама.
І нібы ў адказ яму, сказаў Хрыстос:
— Сілы. Сілы малавата.
Ён павольна ішоў да пушчы. І вось спіною адчуў: заўважылі.
— Ага-а-а-а-а! — спявуча залямантаваў голас.
Шалёна закрычаў Марлора. Пасля раўнулі бубны, пачуўся ўсё нарастаючы аглушальны тупат; з гікам рынула лава.
Фама абамлеў: шкаляр ішоў павольна-павольна. Тумаш няверны не ведаў, што калі каго даганяеш плоймай, а тут бачыш, што ён, адзін, ідзе і не спяшаецца, нібы яму начхаць, ярасць пагоні робіцца вышэй за сілы таго, хто даганяе.