Хрыстос прызямліўся ў Гародні
Шрифт:
— Многа, — сказала яна. — Толькі не пойдзе ён ад яе за мяжу. А вы мне сапраўды многа прапаноўваеце. Прыміце за гэта маю падзяку.
Каплан гаварыў з ёю, схіліўшыся з сядла, каб ніхто не чуў. І яна, сказаўшы аб падзяцы, з нечаканай сілай адвесіла яму поўху. Аж у таго зазвінела ў вушах.
Мніх успыхнуў, але насільна стрымаў сябе.
І пад'ехалі яны да ўзгорка, і, конныя, сталі перад Хрыстом. Карніла ад'ехаў у ар'ергард, высіўся між конным мірскім атрадам і мужыкамі.
— Чаго не пайшлі? — спытаў у мужыкоў Карніла.
— А яны чаго
— Справа не ваша.
— Ну і гэта не ваша справа, — дзёрзка адказаў мужык.
Хрыстос між тым глядзеў у шэрыя, трохі ў прозелень, плоскія вочы каплана. Вочы былі халодныя, нібы ў яшчаркі.
— Калі я татар біў — вы маліліся. А цяпер наляцелі на гатовае.
Басяцкі добразычліва здзівіўся:
— Ты? Але ж паўсюль ужо ведаюць, паўсюль паведамлена, па храмах, весях, гарадах, што паграміла іх наша рука. Што ты без царквы? Што гэты мізэрны люд без царквы, без нашых модлаў і нашага духу?
— Э-эх, чарвякі гнойныя, — сказаў Хрыстос. — Зляцеліся на храбрую смерць, трупы абрахалі. Сцярвятнікі хаця не брэшуць.
Мніх усміхнуўся аднымі вуснамі.
— Гардыня? Так. І неразумнасць. Без царквы, улічы гэта, сын мой, не было б перамогі. Без царквы нічога не бывае, такі закон. Ва ўсіх летапісях, што ты там ні ведай і ні крычы, запісана, што мы не ўцяклі, не кінулі вас адных, што мы падрыхтавалі гэты страшны адпор, што «татаре да беларускай зямлі ўварваліся, але царква, з малым людзем выступіўшы, народ паганскі за воляю Божаю і помашчю неспадзявана ўразіла і паграміла і лупы паадбірала».
Ён чаканіў гэта, нібы апускаў на плечы бессаромны, невыносны цяжар.
— Мачыся вам у вочы — скажаце: Божая раса, — буркнуў Багдан Роскаш. — Ну, а ён?
— А ён, мілы наш Тумаш, паўсюль запісаны як шалбер, які «імя Божае сабе прыўлашчыў».
— Нічога, — сказаў Раввуні, — праўда ёсць.
— Не цягніся, любы, — сказаў каплан. — Праўды ў такіх справах не было і не будзе. Царква перамагла, а не ён, не народ. — Словы ягоныя сачыліся нібы смярдзючым, усепераможным гноем. — Усе подзвігі, усе дзівы, усё чалавечае — ад яе. — Ён прыніжаў, бы ў разлічаным, халодным экстазе. — Гэта мы патаемна кіравалі вамі. Дый маліліся мы… Ты што гэта пішаш, іудаіст?
— Тое, што сказана. — Раввуні спакойна вадзіў стыласам. — І потым, ты па слабасці мазгоў не так назваў нас. Разумееш, я не іудаіст. А ён, Хрыстос, не католік. А унь Фама не праваслаўны. Гэта такая ж праўда, як тое, што ты не чалавек, а гніда, якой трапіла панства…
— Хто ж вы, цікава?
— Мы — людзі, — адказаў чалавечак. — Мы людзі, таму што мы адрынутыя ўсім гэтым светам хлусні. Але мы, адрынутыя, абылганыя паклёпам, бітыя, мы і ёсць людзі ва ўсёй праўдзе сваёй. І няма ніякай іншай праўды — ні праўды Шамоэла, ні праўды Лотра, ні праўды Яхве, ні праўды Хрыста… А калі ёсць, калі нясеце яе нам в ы, то…
— На храна нам такая праўда, — дакончыў Фама.
— Правільна, — пацвердзіў Раввуні.
Каплан зразумеў, што размовы не будзе. Азірнуўся. І адразу
— Ану, не руш! Не руш, нашай мовай кажу табе, падла ты свінячая, Божая ты гліста.
Басяцкі абводзіў вачыма натоўп. І раптам спалохаўся, убачыўшы, што мужыкі трымаюць напаўнацягненымі страшныя лукі з турыных рог. Некалькі такіх лукаў глядзелі на яго. Вось ён падасць знак, і мужыкоў пасля больш-менш доўгай сутычкі самнуць… Але ён ужо не ўбачыць гэтага. Хто спадзяваўся, што тут не сякеры супраць мячоў і дзід, што гэта — паляўнічыя з поўдня? Сякера — глупства. Нават меч не бярэ міланскіх лат. Але супраць такіх лукаў яны — шкарлупіна яйка.
«Ініга Лопес дэ Рэкальда, — у думках паклікаў каплан. — Друг, Ігнацы Лайёла. Парай, што мне рабіць. Табе трыццаць, але ты разумнейшы за ўсіх нас, разам узятых. Парай, друг».
І ён убачыў твар дона Ініга. Заварушыліся вусны.
«Кінь, — сказаў Ініга — Ігнацы. — Адступі. Грэх не пакараць адступніка адразу. Але патаемны грэх — дараваны Богам грэх. Ты ж не ехаў сюды з н а м е р а м адступіць? Усё ад абставін. Менавіта ў іх мудрасць уладара. Дай ім слова, ну».
Мніх засмяяўся.
— Супакойцеся, людзі, — мякка сказаў ён. — Тысячнік пагарачыўся. Але гэтая гарачнасць заслужыць дараванне ад Бога, як і ваша непачцівасць. Царква нікога не кране («у гэтую хвіліну», — дадаў ён у думках), клянуся вам. Разыходзьцеся. Арыце. Мы сыходзім да вас. Як ні цяжка, а можа, падзешавее хлеб. Магчыма, мы саб'ём, дзеля вас, цану на сёе-тое…
— На мыла і на вяроўкі, — уголас сказаў Хрыстос.
— …Пойдзем, людзі, пакінем іх. Ім ёсць аб чым падумаць. Бывай, вясёлы цудатворца.
Варта з атрадам, што прыяднаўся да яе, паскакала ад вогнішчаў у ноч.
І ледзь сціхнуў пошчак капытоў, як гэтыя вогнішчы пачалі сычэць і рваць парай, бо іх залівалі вадою.
Да Хрыста падышоў той мужык, што гаркнуў на Карнілу.
— Ну вось… Мы сваю справу зрабілі, не далі цябе. Цяпер — выбач.
— Я разумею. Вы ж не багі, каб без страхі жыць.
— Але ты — Бог, — мужык зямно схіліўся перад ім. — Ты ўзнясіся. Ты, ведаеш, з вясною прыходзь. Як адсеемся.
І яны засталіся адны, а вакол была ноч. Хрыстос моўчкі глядзеў у змрок бліскучымі вачыма.
— Бачыш, як яны, — сказала Магдаліна. — Пойдзем… Бачыш, як яны з табою…
— Не, — з пераціснутай глоткаю сказаў ён. — Я іду да іх. Я яшчэ толькі не ведаю як. Але гэта беднае мора… Без грошай, без зямлі, без магчымасці ісці куды хочаш, без вачэй, без мовы — Бог мой, што перад гэтым мая шкура, што перад гэтым усе храмы!
Ноч падала зорамі. У цемры, здавалася, не было дарогі.
Хрыстос устаў.
РАЗДЗЕЛ ХХХІV БОЛІ НАРАДЖЭННЯ
І з'явілася на небе вялікае знаменне — жанчына, адзетая ў сонца; пад нагамі яе месяц, і на галаве яе вянец з дваццаці зорак. Яна мела ў чэраве і крычала ад боляў і пакут нараджэння.