Каласы пад сярпом тваiм. Кніга другая. Сякера пры дрэве
Шрифт:
— Дарэчы, Кастусь. Тут да цябе нейкі чалавек заходзіў. Даліктун такі — фу-ты ну-ты! Чакаў. Паспрачаліся мы тут з ім. Дык ён замест адказу выкарыстаў апошні ў палеміцы доказ: плюнуў мне ў галаву вішнёвымі костачкамі дый дзвярыма ляснуў.
— Вечна ты так з людзьмі, — сказаў Кастусь. — Што, праўда — плюнуў?
— Каб мне бацькаўшчыны не ўбачыць!
— Ч-чорт. Ты хоць прозвішча запомніў?
— Ды гэты… Як яго?.. Ну-у… Заборскі?.. Заморскі?.. Загорскі, вось як! Сказаў, што нагі больш ягонай тут не будзе.
Кастусь сеў на кніжны стаўбунок.
— Віктар… Ты што ж гэта нарабіў, Віктар?
— А што? — сказаў
Алесь выйшаў з-за дзвярэй і стаў сярод неўразумелых хлопцаў.
— Ды ідзі ты да д'ябла! — выбухнуў Кастусь.
— Зараз, — сказаў Загорскі.
Кастусь павярнуўся і лыпнуў вачыма. Хлопцы зарагаталі. Каліноўскага нібы падкінула.
— Алеська! Не пайшоў! Алеська!
Яны малацілі адзін аднаго па плячах і спіне так гучна, што рэха ляцела.
Хлопцы вакол глядзелі на іх і таксама ўсміхаліся шырока і шчыра. Толькі ў аднаго, высакаватага і тонкага шатэна, усмешка была паблажлівая. Усміхаўся, нібы ласку рабіў.
— Вой, хлопцы, — спахапіўся Кастусь. — Як жа гэта?! Знаёмцеся. Гэта па-старому князь, а па-новаму грамадзянін Загорскі. Зваць яго — Алесь. Добры і свой хлопец. Таму ўсе вы да яго павінны звяртацца на "ты". I ты, Алесь, пра "вы" забудзь. Французяціну гэтую — прэч. Мы тут усе — браты.
Першы, працягваючы руку, сказаў па-мужыцку:
— Хвелька Зянковіч. З універсітэта. Дражняць абрыкосам, — вінавата ўсміхнуўся ён. — Вядома, не ў вочы.
— Не буду, — сказаў Алесь.
— I не раю, — сказаў Віктар. — Ён у нас у гарачай вадзе купаны.
Другі хлопец яшчэ тады, калі моўчкі глядзеў на сустрэчу сяброў, прыцягнуў увагу Алеся. Чыстае строгае аблічча, суровае і змрачнаватае на выгляд.
— Я з ляснога інстытута, — усміхнуўся хлопец.
Па-руску ён гаварыў з даволі прыкметным польскім акцэнтам. Асабліва прыемна гучала ў некаторых словах "л", па-дзіцячы падобнае на "в".
— Прозвішча маё Валеры Урублеўскі.
— Палясоўшчык будзе, — іранічна ўставіў непапраўны Віктар. — I знаеш чаму?
— Ну? — мякка спытаў Валеры.
— Ён, праз абмежаванасць разумовых здольнасцей, з усяго "Пана Тадэвуша" сяк-так зразумеў толькі адзін слупок:
Помнiкi наше! Iле ж цо рок вас пожэра Купецка люб жондова москевска секера! [22]Дый вырашыў, што найлепшы шлях для змагання з урадавым уціскам — ахова лясоў.
— Маеш рацыю, — падтрымаў гульню Валеры. — Сякуць лясы, здзіраюць шкуру з зямлі. А Польшча, дый твая Беларусь, да таго часу і жывуць, пакуль ёсць пушчы. Не будзе дрэў — і іх не будзе. — Алесь раптам заўважыў амаль сур'ёзныя ноткі ў хлопцавым тоне. — Так што дазваляйце, хлопчыкі, секчы, дазваляйце.
22
Дрэвы, помнікі нашы, колькі кожны год вас жарэ купецкая або ўрадавая маскоўская сякера (польск.)
Урублеўскі ўсміхнуўся.
— I потым, чаму здзіўляцца? Я ж паляк. Як паўстанне — куды я заўсёды бягу? "До лясу". Іншай дарогі мне бог не даў. То што мне, дазваляць секчы сук, на якім сяджу?
— Ты можаш з ім і па-польску гаварыць, калі табе зручней, — сказаў Віктар. — Ён трохі
— Чаму? — сказаў Валеры. — Я па-беларуску таксама ведаю.
I скончыў па-беларуску:
— Гаварыць будзем, як выпадзе. Як будзе зручней. Праўда?
— Праўда, — сказаў Алесь.
Поціск рукі Валерыя быў прыемны і моцны.
— Ану я, — сказаў наступны, моцны хлопец са строгімі вачыма. — Дайце я гэтага дружбістага сябрука-земляка за бакі патрымаю… Здароў, малец!
Хлопец гаварыў, як гавораць беларусы з некаторых мясцін Гродзеншчыны. Не націскаючы на "а", вымаўляючы яго як нешта сярэдняе між "а" і "о" — "гэто-го". I, аднак, ён не быў падобны на "грака". Можа, з віцебскай глушыні?
"Урэшце, чорт з ім. Сімпатычны хлопец".
— Во, малец, зваліўся ты ў гэты мярлог. — Голас у хлопца быў спеўны. — Нічога, тут хлопцы добрыя. Буршаваць [23] будзем… Зваць мяне Эдмунд, як, ты скажы, нейкага там рыцара Этэльрэда. Віктар лічыць, што я памылкова з такім імем нарадзіўся ў дзевятнаццатым, што трэба было мне семсот год назад нарадзіцца. I правільна: прынамсі, не бачыў бы яго… а прозвішча маё — Вярыга…
23
Старажытны, яшчэ з XVI стагоддзя, беларускі шкалярскі выраз барбарыстычнага паходжання: сябраваць, бавіць разам час, не вельмі звяртаць увагу на вучобу, але швэндацца заўсёды разам, не даючы сябра ў крыўду.
Апошні з хлопцаў, той самы высакаваты шатэн, што паблажліва ўсміхаўся, падаў Алесю цвёрдую, але безжыццёвую руку.
— Юзаф Ямант, — сказаў ён па-польску. — Вельмі мне прыемна.
— Таксама мне прыемна, — адказаў па-польску Алесь. — Ты з дняпроўскіх Ямантаў, таварыш?
— Не.
— А адкуль? Дзе зямля таварыша?
Юзаф трохі сумеўся:
— Мой бацька павераны і аконам князя Вітгенштэйна. Маёнтак Самуэлава.
Алесь трохі здзівіўся. Выгляд у Юзафа быў такі, нібы ён сам князь Вітгенштэйн. I, аднак, Загорскі не паказаў свайго здзіўлення.
— Нешта мне знаёма тваё аблічча, Юзаф. Дзе вучыўся?
— Скончыў Віленскі шляхецкі інстытут.
— Ну от. Значыць, пэўна бачыліся. Я скончыў гімназію ля святога Яна.
— Чаму так? Вы ж князь?
— Бацькі палічылі, што лепей, калі я буду вучыцца сярод больш-менш простых і харошых хлопцаў. Каставасць і фанабэрыя — усяго гэтага і так замнога сярод дваран.
Валеры выставіў ніжнюю губу. Эдмунд Вярыга падміргнуў Алесю.
Загорскі ўбачыў, як прыпухлыя павекі хворых вачэй Яманта часта заморгалі. Юзаф змяніў тэму гаворкі.
— Пан цалкам прыстойна гаворыць па-польску. Нават з тым акцэнтам, што ўласцівы…
— Выкладчык быў з наваколля Радама, — сказаў падкрэслена Алесь. — З маёнтка Пёнкі.
— Мне вельмі прыемна, што пан вывучыў мову, на якой гаварылі яго продкі.
— Ямант-мамант, — буркнуў Вiктар Калiноўскi.
Алесь паціснуў плячыма. I тут умяшаўся ў размову Валеры.
— Зноў? — спытаў ён у Яманта. — Ану кінь! Мала табе непаразуменняў?
— Што ж мы, хлопцы, будзем з усім гэтым рабіць? — выпраўляў становішча Віктар. — Хіба Эдмунда паслаць, каб купіў у кілбаснай абрэзкаў. Там немачка маладая аж дужа яго вокам адзначыла. А як жа! У паўночным духу мужчына. Вікінг! Апалон, злеплены з тварагу!