Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга I
Шрифт:
I толькі калі Міхал ужо адсыпаў Паківачу належныя гарцы, a дзеці адышлі да воза, млынар ціха спытаў y Кагута:
– Бачыў?
– Не бачыў, – змрочна сказаў Міхал. – I дзеці не бачылі.
Дзікаватыя светла-сінія і бурштыновыя, як y коршака, вочы сустрэліся на хвіліну і зноў разышліся. Але Паківачу гэтага было мала. Яму трэба было ведаць, ці правільна зрабіў ён, Паківач.
– A каб y каго другога ўбачыў?
– I ўхваляў бы, і не ўхваляў, – з мужыцкай хітрасцю сказаў Кагут. – Я, брат, ніколі нікому нічога ніякага...
– ...Ну, a калі што якое?
– Ну, a калі што якое,
– Ну, a калі што якое? – настойваў Паківач.
– Ды яно ж, тым часам, і ў другіх не бачыў, і ў цябе. Я чалавек рахманы. Ды і бацька мой, a іхні дзед, таксама не абы-што, і ўсім, вядома, можна, калі ўжо так, і сказаць. Вось яно, тым часам, і так.
– Данясеш? – на чыстату спытаў Паківач. – Дзеці не данясуць, яны простыя душы. A ты?
Міхал паглядзеў проста ў вочы Паківачу.
– Не, – сказаў ён. – Не данясу.
Калі завознікі паехалі, млынар, трошкі супакоены, пайшоў да імшаніка. Перад дзвярыма спыніўся, думаючы аб тым, што трэба будзе ўсё ж перанесці параненага ў будан ля бортнага ўрочышча. I не таму, што Кагут данясе. Ведаючы дзеда Данілу, гэтага можна было не апасацца. Проста далей ад граху. A раптам нехта налезе. Розныя бываюць людзі. Прыйдзе, калі цябе няма, і давай шныпарыць...
З гэтымі думкамі ён адчыніў дзверы. Марта сядзела над параненым.
– Непрытомны, – ціха сказала яна.
Корчак не быў непрытомны. Проста яму трэба было застацца са сваімі думкамі, і ён не хацеў адгукацца.
Так, для яго больш не было роднай хаты і роднай дзяжы. Таму што яго аднаго гналі, таму што адной ягонай крыві хацелі за падзеі ў Півошчах. A хіба яго трэба судзіць? Хіба гэта ён страляў? Не, пачаў страляць Кроер. Скончыў той паручнік з рысінымі вачыма.
Корчак быў спакойны. Ён проста разважаў.
Караць павінны ix, a караюць яго. Калі зямны суд такі хлуслівы, такі няправедны – чаму б не судзіць кожнаму, папраўляючы яго. Чаму не губернатару? Чаму не дзядзькаванаму смаркачу Загорскаму? Чаму не... мне? Чаму сапраўды?
Ён няўлоўна ўсміхнуўся навізне і небяспечнасці гэтых думак.
Так ён і зробіць. Суд дык суд. I ўсім, хто страляў y крыжы, не пайсці жывымі. Ён заступіцца за свайго Хрыста. Усе яны адкажуць перад праўдай. Таму што яны не дапамагалі хлебу расці, не дапамагалі зямлі-маці раджаць. Яны толькі глумілі яе, і таму праўды ў іх не было, і яны былі ваўкі. A з ваўкамі – па-воўчы...
XII
Выйшлі з двара надвячоркам, калі ўздоўж вуліцы наскрозь ружавеў ад сонца ўзняты каровамі пыл. Мэкалі авечкі, непаразумела штурхаючыся ля варот, і адусюль даляталі лісліва-абыякавыя галасы гаспадынь:
– Шу–шу–шу.
– Красуля, Красуля… Ах, каб ты здарова была…
Чуліся рыпенне, шумныя ўздыхі, звонкія жаночыя галасы і добрыя плескачы па крыжах жывёл – гукі звычайнай вячэрняй сумятні.
Але нават у неспакоі быў спакой, таму што быў вечар. І, нібы падкрэсліваючы гэтую стому і спакой, сярэдзінай вуліцы ішоў на вячэру ў чарговы дом азярышчанскі пастух Данька, ляніва, ад няма чаго рабіць, прыкладаючы часам да вуснаў даўгую берасцяную трубу.
Гукі былі чыстыя і гучныя:
Падышоўшы да дзяцей, Данька, які зусім і не глядзеў на іх, нечакана паднёс раструб берасцянкі да вуха Кандрату і раўнуў так, што хлопец аж падскочыў.
– Да-нька, каб на цябе!
– А чаго, чаго ты пасярэдзіне вуліцы ідзеш? – усміхнуўся роўнымі зубамі Данька.
– Ты, Данька, кінь, – сказала Янька. – Няможна.
Яна сядзела на закарках у Андрэя: пабойвалася кароў. Глядзела на Даньку з асуджэннем і павагай. Такі гарэзнік, а кароў не баіцца.
– Не буду, Янечка, – сказаў Данька, усміхаючыся. – Дальбог, не буду, гаспадынечка. А хто ж мяне тады вячэраю накорміць, як не ты.
Ён гэты тыдзень харчаваўся ў Кагутоў і быў здаволены: есці давалі добра.
Кожная гаспадыня ўлешчвае пастуха.
– Чакайце, хлопцы, – сказаў Данька. – Бярыце вось.
Ён палез за пазуху і пачаў даставаць дзічкі, зеленаватыя, з карычнева-ляжалымі плямамі: кожнаму па жмені.
– Буйныя якія дзічкі, – сказаў Паўлюк, набіваючы рот.
– М-гу, – сказаў Данька, сакавіта чамкаючы вялікай дзічкай. – То ж посеркі [47] . Гэтыя есці мо-ожна.
Усе елі дзічкі. Данька, гарэзуючы, даваў Яньцы адну за адной. Дзічак было многа, яны не змяшчаліся ўжо ў дзіцячых далоньках, а пастух, такі спакуснік, даваў яшчэ і яшчэ. Дзеўка глядзела на яго ўмольна, не ведаючы, што рабіць.
47
Асабліва буйныя дзічкі, якія растуць ля затравелых лясных сцежак і дарог. У Прыдняпроўі некалі верылі, что яны выраслі з памёту мядзведзяў і дзікоў і таму былі такія вялікія.
– Кінь, Янечка, – сказаў гаспадарлівы Паўлюк. – Злазь з карка, тут кароў няма. Ну вось… А цяпер глядзі.
Ён палез у Данькаву запазуху і там падчапіў далонню, як каўшом, цэлую горку дзічак.
– На ў прыполік. І не глядзі на гэтага антыхрыста.
– Дык чаго гэта Кагуты сёння такія кагуцістыя? – спытаў Данька. – Толькі пяра аднаго ў Кагутоў няма. І куды ідуць такія прыбраныя Кагуты?
– Пастуха сустракаць, – сказаў Кандрат. – Дарагога госця.
– Ну, гэта яшчэ нічога, – сказаў Данька. – Ад азярышчанцаў можна чакаць і горшага.
Ён быў вывазень з другой вёскі і таму заўсёды трошкі кпіў з Азярышча.
– Вы людзі ветлівыя. Вы не толькі пастуха, вы сена калісь званамі сустракалі. Думалі – губернатар, бо губернатараў вам, па мужыцкай вашай цемнаце, бачыць не даводзілася, а Мінка-салдат казаў: “У-га! Губернатар! Губернатар, браткі, важны, як, не раўнуючы, воз з сенам”. Дык вы ўцямілі. Здагадаліся, сустрэлі.
– Кінь, – сказаў спакойна Андрэй. – Брахня ўсё.
– А я хіба кажу: праўда? Куды вы?
– Да Загорскага ў госці, – апусціў вочы Андрэй. – Паклікаў.