Шрифт:
Аан тыл
– Сайа! Тохтоо, тохтоо! – пиибэ атыылыыр киоска аттыттан сирэйэ ыраахтан кытаран кстрттэн сылыктаатахха, биллэ холуочуйбут, Бэйиэт диэн аатынан бэйэтин улаханнык ааттаммыт билэр киим далбаатаммытынан ситэн кэлбитэ: – Сайа! Тоо эйигин абааы крллрй? Эйигин 80 бырыыан саха киитэ муура суох таптыыр, оттон 20 бырыыан саха киитэ муура суох абааы крр… Таптыыр – тоо диэтэххинэ, эн дьинээх талааын! Абааы крр – эмиэ талааны иин! Эн мээйдиигин, талааынан харахтары аалаын…
Ити крс 2004 сыллаахха этэ. Мин тугу да кыайан булан хоруйдаабатаым, арай сирэйим ол биллэ холуочуйбут Бэйиэт буолбатах бэйиэт киэниттэн
Билигин 2017 сыл. «Кэпсиэ» биэрии саха экраныттан спптэ ыраатта. Уулуссаа мин диэки ыйытардыы крбт хас биирдии харахха «Хайа, «Кэпсиэбит» аны тахсыа дуо?» диэн уларыйбат ыйытыыны аахпыт кэмим кэннибэр хаалла. Саха киитин хас бырыыана эбитэ буолла! Аахпаппын, ааа сатаабаппын. Ол эрээри билэбин: барыгытыгар да буолбатар, баыйар гсктгэр баарбын биллэрбиппин, санаабынан сайбыппын, иэйиибинэн тиийбиппин, кэпсээмминэн кэрэхсэппиппин… Билэбин ол быыыгар: биирдиилээн ким эрэ биирэбилигэр киирбэтэхпин, ким эрэ сулуун соуччу уоппунан сууктуппуппун, кини ыра гыммыт ыраах чыпчаалыгар эмискэ баар буолан мээйдээбиппин… йдбн, Орто дойдуга сс да баарбын, ол иин ону барытын холкутук ылынабын: баалаабаппын, баайсыбаппын, улуутумсуйбаппын. Хайалга, махталга хараарбаппын, хопко, холуннарыыга рбэппин.
Эиги миигин таптыыр да, абааы да крр бырааптааххыт, эиги онуоха олохтон ылбыт кллээххит.
Ол оннугар мин эиги саа таааран да, саарбакка да ыйыппыт биир тгэитигэр быаарыы биэрэр бырааптаахпын, соотох тылынан туруору хоруйдаммат уустук хардабын кэпсэээ киллэрэн кэрэилиир иэстээхпин. Эиги ыырыыта суох эрээри кэтэиилээх ыалдьыккыт буолан дьиэитигэр киирбит, «Кэпсиэ, сахам дьоно!» диэн сахалыы саалаах, сайаас эйгэлээх иирэх киээлэринэн кэрэхсэппит кэмнэрдээим иин…
Ардыгар саныыбын, ол 2002 сыл ахсынньытыттан 2008 сыл сэтинньитигэр диэри дьон тэинэн арыый холкутук сылдьан лэлээбитим буоллар, т эрэ уус-уран айымньылары, баар, улахан арамааны да айан-суруйан кэбиспит буолуом этэ, диэн. Ол гынан баран, олоум-дьылам ити кэмэ тоо эрэ миигин таас дьааык иигэр олорон тыыннаах тылынан кэпсиир-кэпсэтэр аналлаабыт. Баар, ол сахха йбр оорбут дьоммун, айан тааарар олохпун ойуулуурбунааар ол тыыннаах тылынан тыллыым сахам дьонугар ордук тооостооо, туалааа эбитэ дуу?
Оттон айымньылар… Хооон мэлдьи баара, баар. Кини айар кии солотуттан-билэтиттэн инибэккэ, олоо-дьааа хайдах туруктааыттан тутулуктаммакка баар буоллаына – баар, суох буоллаына – суох. Оттон арамаан суруйуутугар ол кэмэ арыый ситэ-хото илик буолуом. Оннук да быыылаах, саалыы-саалыы илиис быааыттан, тэтэрээт ааарыттан, файл ортотуттан тохтоон хаалбыт суруйууларым хаан эргиллэн кэлэрбин кэтээн сыталлар, аргыый аай тааастаах сыарам ыараан иэрин санаам таымныырынан билэр курдукпун. Онон кинилэри да эттээн-сииннээн скр кэмим кэлиэ диибин. Ол иннинэ бу – олоум
Тэлэбиидэнньээ идэтийэн лэлиир суруналыыстар оорбут биэриилэрин эргитэн, ахтыы кэпсээн оорор гэстээхтэр. Мин санаабар, ол суруналыыс сыратын толуйбат сымсах лэ буолан тахсар. Тоо диэтэххэ, экраа кстр биэриигэ эн тыл кн толору туаммаккын, тыл кстн ситэрэр-хоторор эрэ ньыма быыытынан туттуллар. Холобур, кн тахсан эрэр ксттн «кн тахсан эрэр…» диэн тылгынан этэн, кэпсээн биэрбэккин. Крчч эн да быаарыыта суох экраа туох буоларын эт хараынан крн олорор буоллаа дии. Манна кстн спк талыллыбыт музыка киэргэтэн биэриэ, оттон тыл олох да туттуллуо суоун сп. Ол иин бииги сценарийбытыгар ити тгэн туунан туох да суруллубакка хаалар. Онон дьэ бу биэрии кумааыга тэр тгэнигэр -талбата лбрр, киини тардар кн стэрэр. Аны кэпсэппит кии туох диэн хоруйдаабыта суруккар киирбэккэ, биэрии иигэр хаалар. Онтуккун хос эргитэн ииллээн, сурукка тиэри моуоктаах да, тбктээх да. Онон биэриини кэпсэээ кубулутууга хоуттан ол кэмэ тннн, иэйиигин уугуннаран, кскэ тбгрэн, кстн уус-уран тыл кн кытта силбиир ньыманан ситэрэн-хоторон биэрдэххинэ эрэ ааааччы кэрэхсиир лэтэ тахсыан сп ооробун. Хаыат суруналыыа ити тгээ ордуктаах буолан тахсар: суруллубут – суоруллубат, хаалбат бэлэм хааастаах хаыат суруналыыа диэн кини буолар.
«Кэпсиэ» хасааа дьэ кэмчи. Оччолорго лиэнтээ устар этибит, онтубутун олус кэмчилээн биэрэллэрэ. Онтон нэдиэлэ аайы барар уун биэриигэ туохтаах кассета тук буолуой, барыта салгыа хаалан иэрэ. Эбэтэр сотторо-сотторо рдгэр устаын. Кэнники йднн, аыйах тгэни харыстаан хаалларбыппыт уонна сорох сюжет аласка, ханнык эрэ кассета быыыгар-ардыгар ордубуттарын билигин була, тмэ сатыыбын. Баар, хойутун хойут биэриилэрим дьоруойдарын саныыр-ахтар лис курдук лэ тахсар кыахтаах. Миигиттэн кыбартыыра пааспара ханнаный диэтэхтэринэ дэбигис була охсон биэриэм суоа, ол оннугар 2003 сыллаахха тахсыбыт биэриим туунан ыйыттахтарына, срдээх кичэллээхтик толоруллубут кумааылары оруу охсон биэрэр кыахтаахпын. Оттон айар кииэхэ кыра да кэрчик сурук санаа-оноо тиллиитигэр олук буолар идэлээх.
Ол эрээри мин ити сылларга крдрр лэнэн лйэн, тугу да суруйбатаым диэбэппин. «Кх ньургуун» сээн, «Аата суох сибэкки» хоооннор уонна кэпсээннэр хомуурунньуктарын таынан дьон крдтнэн хас эмэ ахтыы кинигэлэрин, кыраайы рэтиигэ, устуоруйаа хабааттаах лэлэри крн-истэн, хомуйан тааарбытым; бэйэм аата-ахса суох ахтыылары, кэккэ кинигэлэргэ киирии тыллары, хаыакка ыстатыйалары, чинчийэр хайысхалаах лэлэри суруйбутум. Ол суруйууларым эгэлгэ тааарыылар быыстарыгар киирэн муна-тэнэ сылдьалларын бу публицистикам бастакы хомуурунньугар эмиэ мунньан-тараан, олоум, айар лэм быстыспат соротун быыытынан эмиэ киллэриэхтээх эбиппин.
Онон, бу кинигэм киэ ааааччыга ананар, ону таынан тэлэбиидэнньэ суруналыыын судургута суох идэтин талбыт, бу эйгээ туох эрэ умнуллубаты ооруом дии саныыр эдэр кииэхэ ааас уруок курдук, эмиэ туалаах буолуон сп. Ону таынан… хампаанньа салалтата сотору-сотору уларыйар гэстээх. ксгэр бу эйгэни улаханнык билбэт дьон кэлэн оруо маы ортотунан хамсанан бараллара баар суол. Кинилэр туох-ханнык иннинэ крчч туа диэн лэни-хамнаы тэрийэллэрин оннугар, аІаардас рдк салалтаа сп буолларбын диэн й-санааны тутуан, айар лэ бохсуллар быыытын-майгытын олохтоон кэбиэр идэлээхтэр. Инньэ гынан ааа тэн, ордук бэриниилээх буола сатаан, кмлх оннугар тттрн оороллоро элбэх курдук крбн. Ол иин дьон былаастан тэйэр, эрэммэт, итээйбэт буолар. Тмсх оннугар, ардыбыт сс атан иэр. Киэник иитиннэрии тэрилтэлэрэ былаас уонна норуот икки ардыгар сиэрдээх сыыан олохтонуутун тэрийэр иэстээхпит.