Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)
Шрифт:
Як паказаць выскачку? Ага… Вярнуўшыся з вайсковых курсаў, дзе хапіў вярхоў навукі, малодшы лейтэнант падае рапарт: "Не хачу быць Іванам, хачу быць Ягуарам". Добрае імя па бацьку — "Ягуаравіч".
Як карацей ахарактарызаваць тленнасць пагоні за грашыма? Ага… "У савана няма кішэняў".
"Шум ападаючай восенню гліцы падобны на гук дажджу".
"Ваўчыха прынесла лабастым ваўчанятам костку, яшчэ ружовую, бо ўглыбіні жыло жыццё".
"Мяшчанскае свята: два браты напіліся і адзія другому адкусіў язык".
"Пляскаты,
Як усё давалася. Пэўна, таму, што гэта было роўнае, на вечным уздыме, натхненне.
На сыходзе трэцяга тыдня ён упершыню пачаў заўважаць няладнае. Сцэнарый і аповесць былі скончаны, п'еса набліжалася да заканчэння, і ён ведаў, усё гэта зроблена добра. Але яму абрыдла папера, спіртавы пах чарніла, парыпванне аўтаручкі. Трэба было мяняць абстаноўку, трэба было падавацца некуды яшчэ глыбей, у суцэльную снежную цішыню, у вёску. Таму, калі да іх прыехаў унук нянькі Марцэлі, Андрэй сабраў паперы і паехаў з ім.
Драмаў у санях, усміхаўся праз сон, успамінаючы даўнюю бабчыну гісторыю… "Нахіляўся да захутанай у футра настаўніцы сівавусы дзед:
— Дык ці ела ты, паненка, сёння сыраквашу?
— Ела.
— Шкада. Давядзецца зусiм цiха ехаць. Дарогi, хай на iх, хай…"
Усё паўтараецца на зямлі. Снягі, коні, туга…
Дарога была доўгая. Люты заносiў шлях бязважкiм снежным пылком. Гурбы паўзлi, як дзюны, i дарога блукала сярод iх, выгiнастая, як рэчышча. Захутаўшыся ў кажух, намасцiўшы на ногi сена, Андрэй стараўся не думаць, слухаў толькi песню цалазоў, бачыў толькi пагойдванне конскiх крыжоў i зiмнюю, заiнела-калматую поўсць на iх.
Думаць было нельга. Хоць бы дзень. Нездарма ж ён уцёк ад тралейбусаў, асфальту і антэн у гэты сіні край, дзе вецер здзьмухвае са стрэх пяшчотныя снягі. Ён, Андрэй, стаміўся без гэтага: без жывога агню, без марознай пальбы ў бярвенчатых сценах, без гэтай роўнядзі, што зараз з такою суровай пяшчотай аддавалася бегу коней.
А потым, у вёсцы, ён зноў, як утрапёны, днямі і начамі сядзеў за сталом.
…Позна ўначы — ішоў трыццаць восьмы дзень яго бітвы — ён нарэшце паставіў апошнюю кропку. Стомы не было, толькі вочы нясцерпна, як нацёртыя, гарэлі, ды дрыжала правая рука,
Недзе на вуліцы, далёка, моладзь, відаць, ідучы з пасядушак, спявала даўнюю песню.
Ой, наехала Лiтва,
Заўтра будзе ў нас бітва.
Ад слоў там, вiдаць, перайшлi да справы: пачуўся рогат, беганiна, крыкi: "Таечкi, бiце яго, снегу за каўнер". Ноч бралася на ранiцу, вецер — на завiруху. Белае полымя лiзала ценi дахаў.
Андрэй дазволіў сабе слабасць, адпусціў лейцы, і сум адразу ахапіў яго. Чатыры лісты, і ні на адзін няма адказу. Ён ведаў, каб сталася дрэннае — Ганна напісала б яму. Значыць, нешта не тое. Яму стала шкада сябе: сядзіць тут, у снегавой калатэчы, як замшэлы стары хрэн, Усяслаў Полацкі. Палена ў печцы рассыпаецца жарам, а ў вёдрах ля дзвярэй лёд. За крэсам вёскі ваўчыны вой. Калматы цень галавы Андрэя спачывае на бярвенчатых сценах.
I хоць ён ведаў, што за царквою стаіць сіласная вежа, а за ёю, на плошчы, некалькі гадзін
— Што ж ты робіш са мною? Дзе ты, мой горні звон?
…Праз дзень ён ужо быў у Мінску, спрачаўся, рассоўваў рэчы, настойліва прасіў, каб іх хутчэй прачыталі і далі ім раду. I ўсе са здзіўленнем разглядалі яго падталы, празрысты твар і нетутэйшыя, стомлена-глыбокія, утрапёныя вочы.
Выгляд ягоны быў такі, што людзі падсвядома разумелі: робіцца нешта няладнае. I таму кожны ішоў яму насустрач. Шчасце і тут не адхіснулася ад яго. Не магло быць іначай. Яму ўдалося ўладкаваць усё. Усё да апошняга радка.
…У матчыным доме ён ледзь дабраўся да ложка. Спаў і нават у сне адчуваў, як баліць галава і ўсё раптам саслаблае цела. Потым, пасля першых сутак, знікла і гэта, а сон стаў каменным. Ён спаў, як зрынуты стомаю ваяка-пераможца, на спіне, і правая рука яго ўздрыгвала: ён пісаў нават у сне.
За трыццаць восем сутак ён адрабіў шэсцьсот сорак шэсць гадзін.
Р а з д з е л XXIII
Двое стаялi над адхонам. Адхон абрываўся ў iх з-пад ног амаль строма, так метраў на пяцьдзесят, пераходзiў у спадзiстую лагчынку, а потым, нырнуўшы з уступа, цягнуўся ледзь не на паўкiламетра, увесь зарослы даволi частымi дрэвамi i хмызамi, пакуль не злiваўся недзе там, далёка, з iльдом Масквы-ракi.
Люты сям-там здзьмуў з ракі снег, і празрыстыя разводы лёду люстравалі блакітнае сонца.
Яніс, утоптваючы лыжамі снег, спытаў:
— Чаго ты апошнім часам такі няшчыры? Табе цяжка?
— Мне сорамна, — сказаў Андрэй.
— Тры тыдні, як вярнуўся, — непахвальна сказаў Яніс, — а хоць бы радок. Урэшце, ты для чаго жывеш, для кахання ці для сваёй працы?
— Для працы ў гонар кахання, — назнарок велягурыста сказаў Андрэй.
За ўсім гэтым Яніс пабачыў прыхаваны боль, і яго добры прасцецкі твар засмуціўся.
— З ёю што? — спытаў ён.
— Так. Нічога не змянілася. Аперацыю палічылі немагчымай.
— То ж бо я заўважаю, што ты разгублены i часам п'еш.
— Я знайшоў бы іншы паратунак. Але я не магу працаваць, Яніс. Нішто не лезе ў галаву. Я, відаць, ператаміўся. Мозг нейкі тупы. Ніводнага слова, ніводнай думкі.
— Адпачнеш.
— Я амаль не сплю. Ты ведаеш, я ніколі не скардзіўся. Але, напэўна, ніколі нічога не здолею напісаць.
– І ўсяго тае бяды?
— Не, брат. Галоўнае, што яна мяне зусім-зусім не кахае.
— Што-о?
— Так. Ты ведаеш, я зрабіў усё, што мог. I вось я пяць разоў сустракаўся з ёю, і яна кожны раз пазбягала размовы аб гэтым… Тройчы прызначала спатканне і падманвала, не прыходзіла. А я, здаецца, зусім страціў гонар. Прызначае на пяць. Я чакаю да паловы шостай, потым кажу сабе, што пераблытаў, пэўна, і спатканне ў шэсць. Чакаю да паловы сёмай і даю сябе ўмовіць, што, можа, у сем.