Пагарэльцы
Шрифт:
Бусько. Чэснае слова, муха! Не сысці мне з гэтага месца!
Ухватаў. Балты! Ненарэзаныя. Тут сіла. Улада! (Расцірае муху ў кулаку.) В-во! (Паказвае.) Муха? А? I звання няма. I трухі не астаецца, калі трапляе ў кулак. Вы ўсё зразумелі?
Бусько і Сілан пераглядаюцца, становяцца навыцяжку, смірнеюць.
Сілан. Як не зразумець?
Бусько. Цяпер, канечне,
Ухватаў. То-та ж, мухаловы!
Ухватаў вымае папяросу «Казбек», кладзецца на канапу. Бусько і Сілан стараюцца апярэдзіць адзін аднаго, падносяць запалкі. Ухватаў прыкурвае, выпускае дымок. Скрыжаваўшы на грудзях рукі з папяроскай між пальцаў, любуецца струменьчыкам дыму. Бусько і Сілан стаяць за канапкай над Ухватавым, як у ганаровым каравуле, схіліўшы гаротна галовы — адзін управа, другі ўлева.
Бусько. Зразумеў, Сілан? Гарыць.
Сілан. Зразумеў. Гарым? А?
Абодва набіраюць поўныя грудзі паветра і сінхронна ўздыхаюць.
Ухватаў. А чаго вы ўздыхаеце, як апоеныя коні? Праз тыдзень каб тут былі! А цяпер — па хатах.
Бусько і Сілана быццам ветрам вымела.
Паслухмяныя… Насенны фонд! Зярняткі. Каласкі… Я вам пакажу дыялектыку!
Праз хвіліну Ухватаў паднімаецца, падыходзіць да акна, аукае. З вуліцы басам і тэнарам адгукаюцца працяглым воем Бусько і Сілан. Цудоўны дуэт пад заслону.
Эпілог
Зноў ад аўтара
Кажуць, нібыта людзі заўсёды думалі. Самі. Нібыта такая ўжо ўласцівасць чалавека. I я так мяркую. Думаць можна. Думаць трэба.
«Гумар — прыкмета сталасці і здароўя грамадства» — нехта разумны сказаў. Не падумаўшы, такога не скажаш.
«Мы всех зовем, чтобы в лоб, а не пятясь, критика дрянь косила. И это лучшее из доказательств нашей чистоты и силы». — Падумаў, напісаў і падпісаўся: Маякоўскі.
«Чалавецтва, смеючыся, расстаецца са сваім мінулым». — Карл Маркс напісаў. Мудра сказана. У гэтым аптымізм нашага прагрэсу.
Варта ўспомніць і такую карысную параду Уладзіміра Ільіча Леніна: «Вучыцца ў урокаў гісторыі, не хавацца ад адказнасці, не адмахвацца ад іх».
Каму адрасаваны гэты напамінак? I нам! I нашым дзецям! I ўнукам!
Калі грамадзяне смяюцца са сваіх учарашніх промахаў, заган — значыць, яны вышэй тых заган, яны маральна здаровыя, чыстыя. Хвала і таму грамадству, якое выхавала пачуццё гумару ў сваіх грамадзян.
…Человек проходит, как хозяин
Необъятной Родины своей…
А калі чалавек адчувае сябе ў доме пастаянным гаспадаром. а не кватарантам, не часовым жыхаром, ці выпадковым госцем, то ён і клапоціцца пра свой дом. Ён не пройдзе безуважна міма шчыліны ў акне, у сцяне, у фундаменце і нават у даху. Ён наладзіць, паправіць,
Калі сатырык гаворыць пра недахопы, шчыліны ці якія іншыя заганы ў сваім доме, то яму не трэба нікому даказваць, што ён харошы, што ён наш, свой. Ніхто ў гэтым не сумняваецца. I пацвярджэннем гэтаму з'яўляецца свежая дырэктыва аб неабходнасці развіцця сатыры ў наш час.
А таму, акрыленыя гэтым, рынемся ў эпілог. Пашукаем Ухватава і яго сяброў.
Лагічнае завяршэнне лёсу Ухватава і яго ўзаемаадносін з падапечнымі прыйшло гадоў праз дваццаць. Калі не больш. Зараз дакладна не прыпомню, таму што і гэта здарылася даўно. Дый важна — што і як здарылася, а не калі, пасля тых драматычных падзей.
Не склалася між імі ні палкая любоў, ні моцная дружба. Фёдар Паўлавіч — чалавек быў трудны, прагнуў пашаны і таму заўсёды чакаў асобай да сябе павагі, уладалюбівы, круты і, як гаворыцца, любіў праехаць вярхом са шпорамі.
Па службовай лесвіцы ніхто з іх не падняўся. А Фёдар Паўлавіч апынуўся нават пад лесвіцай. Усе яны пастарэлі; ад страху сталі асцярожнымі, ад зайздрасці — злымі; інстынкт самазахавання навучыў іх лагодненька ўсміхацца. Ага, яшчэ! Набылі ўласцівасць жывога срэбра. Рассыпле іх жыццё, а глядзіш — пакатаюцца, пакатаюцца дый збяруцца, зліпнуцца.
Так і апынуліся яны разам перад фіналам Ухватава. Па іроніі лёсу і сабраліся яны ў тым жа доме, у тым жа пакоі, каля той жа старой купецкай грувасткай шафы. У былой кватэры Ухватава ў хуткім часе пасля стыхійнага бедства размясцілася і надоўга ўкаранілася ўстанова, каторую ўзначальвае Антон Сцяпанавіч Бусько.
У прыёмнай — сакратар-машыністка Стэла — чароўная дзяўчына, якая імкнецца перагнаць прагрэс ва ўсім. Каля яе ўецца малады чалавек. Яны ў нечым вельмі падобныя. Яна натура чуллівая. У калідоры нешта грохнула і разбілася. На дробныя звонкія асколкі. I Стзла спалохалася, войкнула і прыпала да Гарыка.
Стэла. Ой! Нешта ўдрузг… На дробныя асколкі!
Гарык (гладзіць яе па галоўцы, супакойвае). Ты не палохайся. Лягчэй падбіраць будзе. Ты лепш паслухай. Вершы гэтыя — табе. Персанальна.
Стэла. Ды ну! Як цікава!
Гарык. Друкуй! (Чытае.)
Ночью я испытывал истому, Когда вы являлись мне во сне, Просыпался, выбегал из дома, Динозавром выл я при луне. Ваши беломраморные руки, Вашу белокаменную грудь Буду целовать, испытывая муки, Жадно… вечерком… когда-нибудь.Стэла. Не прапусцяць. Не надрукуюць.
Гарык (плюе цераз левае плячо). Стэла, ты і на гэты раз накаркаеш! (Дыктуе далей.)