Прыгоды ўдалага ваякі Швэйка ў сусьветную вайну
Шрифт:
Унтэр адарваўся ад вахмістравага вуха:
— Усё гэта я добра памятаю, — дадаў ён, — бо з першага пачатку я быў толькі трошкі цюкнуўшы, а толькі потым налізаўся і далей нічога ня памятаю.
Вахмістр паглядзеў на ўнтэра.
— Я помню, — сказаў, — як вы гаварылі, што мы супроць рускіх — саплякі, і сталі пры бабцы крычаць: „Няхай жыве Расія!“
Унтэр нэрвова захадзіў па пакоі.
— I гарлалі вы гэта, нібы вас рэзалі, — сказаў вахмістр. А потым вы кінуліся ўпоперак ложка і пачалі храпці.
Унтэр спыніўся каля вакна і, барабанячы пальцамі па шкле сказаў:
— Дый вы таксама, пан вахмістр, пры бабцы языка за зубамі ня трымалі.
— І гэта я казаў?
— Так, пан вахмістр, якраз вы гэта гаварылі перад тым як ісьці на двор казлы драць, а потым пачалі крычаць: „Бабулька, сунь мне палец у горла!“
21
Загародны палац аўстрыйскіх імператараў, абкружаны паркам з сажалкамі.
— А вы таксама добра сказалі,— перапыніў яго вахмістр. — Дзе вы толькі падчапілі гэта глупства, што Мікалай Мікалаевіч будзе чэскім каралём?
— Гэтага я нешта не памятаю, — няўпэўнена адказаў унтэр.
— Дзе-ж вам гэта памятаць! П‘яны вы былі, як гразь, а калі вам трэба было схадзіць „на двор“, вы, заміж таго, каб высьці ў дзьверы, палезьлі ў печ.
Абодва змоўклі. Памаўчаўшы вахмістр сказаў:
— Я заўсёды вам казаў, што алькоголь згуба. Піць вы ня ўмееце, а п‘яце. Што, калі-б ён ад нас зьбег? Як-бы мы з вамі апраўдаліся? (Ах ты, божухна, як галава трашчыцы) Якраз таму, што ён ня зьбег, робіцца зусім ясна, што гэта за тонкая і небясьпечная штучка. Калі яго будуць дапытваць, ён скажа, што дзьверы ў нас былі адамкнёны ўсю ноч, што мы былі п‘яныя і што ён-бы мог тысячу разоў уцячы, каб адчуваў сябе вінаватым. Шчасьце яшчэ наша, што такому чалавеку не павераць, і калі мы пад прысягаю скажам, што гэта выдумка і нахабнае лганстза, то яму сам пан бог не паможа і яшчэ яму прыпаяюць лішні параграф. У яго абвінавачаньні лішні параграф ня будзе адыгрываць, вядома, ніякай ролі… Ох, як баліць галава.
Наступіў перапынак. Праз хвіліну вахмістр загадаў паклікаць бабульку.
— Слухай, бабулька, — сказаў ён ёй, строга паглядзеўшы ёй у твар. — Знайдзі дзе-небудзь крыж з Езусам і прынясі сюды. — І на дапытлівы погляд бабулькі вахмістр крыкнуў: Хутчэй! Каб праз хвіліну было тут!
Потым ён выняў з шуфляды дзьве свечкі, на якіх былі кропелькі сургуча, і калі бабка прычыкіляла з Езусам, ён паставіў яго паміж дзьвюма сьвечкамі, запаліў іх і ўрачыста сказаў:
— Сядзьце, бабулька.
Аслупянелая бабулька прысела на канапу і спужана паглядала то на Езуса, то на вахмістра. Яе ахапіў страх, і відаць было, як яе зложаныя на каленях рукі дрыжаць разам з каленямі.
Вахмістр прайшоў разоў са два каля яе, потым спыніўся і ўрачыста сказаў:
— Учора ўвечар вы былі сьведкай вялікай падзеі. Магчыма, што ваш абмежаваны розум гэтага не ахапляе. Салдат, якога вы бачылі, бабулька, выведнік, шпіён.
— Езус, Марыя! — ускрыкнула бабка. — Маці прасьвятая багародзіца! Царыца нябесная!
— Ціха! Дык вось, для таго, каб сёе-тое ад яго выведаць, прышлося весьці некаторыя, можа нават, дзіўныя гутаркі, якія вы ўчора чулі. Чулі, што вы ўчора гаварылі?
— Чула, —
— Гэтыя гутаркі, бабулька, вялі толькі да таго, каб ён нам стаў давяраць і прызнаўся. I нам гэта ўдалося. Выцягнулі мы з яго ўсё. Сцапалі галубчыка.
Вахмістр перапыніў сваю гутарку, каб паправіць сьвечкі і ўрачыста гаварыў далей, строга гледзячы на бабку:
— Вы, бабулька, былі пры гэтым і такім чынам ведаеце гэту тайну. Гэта тайна — тайна дзяржаўная. Пра гэта вы нікому і заікнуцца ня маеце права. Нават перад самай сьмерцю не павінны пра гэта гаварыць, бо іначай вы будзеце пазбаўлены права быць пахаванай на могілках.
— Езус, Марыя, сьвяты Юзэфе! — загаласіла бабка. — Занесла мяне нячыстая сіла ў ваш пакой.
— He раўці! Устаньце, падыйдзеце да сьвятога ўкрыжаваньня, злажэце два пальцы і падымеце руку. Будзеце зараз мне прысягаць. Гаварэце за мною…
Бабка зачыкіляла да стала, прыказваючы:
— Маці прасьвятая багародзіца, царыца нябесная, чаго-ж я ў пакой увайшла!
З крыжа са змардованым тварам глядзеў на яе хрыстос, сьвечкі курэлі, і бабцы ўся абстаноўка здавалася жудаснаю і незямною. Яна зусім зьбянтэжылася, калені ў яе стукаліся адно аб адно, рукі трэсьліся. Яна падняла руку са зложанымі пальцамі, і вахмістр урачыста, з выразам, гаварыў словы прысягі, якія бабулька паўтарала за ім:
— Клянуся богу ўсемагутнаму і вам, пан вахмістр, што нічога пра тое, што тут бачыла і чула, я да самай сваей сьмерці нікому не скажу ні слова ні пад пагрозай, ні пад катаваньнем. Няхай паможа мне ў гэтым пан бог.
— Цяпер пацалуйце крыж, — загадаў вахмістр пасьля таго“ як бабулька, моцна ўсхліпваючы і хрысьцячыся, паўтарыла словы прысягі. — Так, а цяпер занясеце Езуса, адкуль яго ўзялі, і скажэце там, што ён мне патрэбен быў для допыта.
Ашаломленая старая на пальчыках вышла з пакою і пашла па дарозе, штохвіліны азіраючыся, як-бы жадаючы пераканацца, што гэта ня быў сон і што яна сапраўды толькі што перажыла адну з самых страшных хвілін у сваім жыцьці.
Вахмістр перапісваў тым часам свой рапарт, які за ноч аздобіўся залізанымі кляксамі.
Ён усё перарабіў нанова і перапісаў. Але потым успомніў, што забыўся дапытаць Швэйка яшчэ пра адну рэч. Ён загадаў прыцесьці Швэйка і запытаўся ў яго:
— Ці ўмееце вы фотографаваць?
— Умею.
— А чаму вы ня носіце з сабою апарата?
— Таму, што яго ў мяне няма, — чыстасардэчна прызнаўся Швэйк.
— А калі-б у вас быў апарат, вы-б рабілі здымкі?
— Калі-б ды калі, ды ў роце грыбы расьлі, — прастадушна адказаў Швэйк, сустракаючы спакойным поглядам дапытлівы погляд вахмістра.
У вахмістра зноў забалела галава, і ён ня мог знайсьці іншага запытаньня, як:
— Ці цяжка фотографаваць вагзалы?
— Вельмі лёгка, — адказаў Швэйк. — Па-першае, вагзал ня кратаецца, а стаіць увесь час на адным месцы, а, па-другое, яму ня трэба гаварыць: „Зрабеце прыемную ўсьмешку“.
Пасьля гэтых паказаньняў вахмістр мог дапоўніць свой рапарт: „У дадатак да данясеньня № 2172 паведамляю…“
У гэтым дадатку вахмістр даў волю свайму натхненьню:
„Пры перакрыжаваным допыце арыштаваны, між іншым, прызнаўся, што ўмее фотографаваць і ахватней за ўсё робіць здымкі з вагзалаў. Хоць у яго фотографічны апарат ня знойдзен, але ёсьць падазрэньне, што ён у яго дзе-небудзь схаваны і таму ён яго з сабою ня носіць, каб ня выклікаць падазрэньняў, што сьцьвярджае і яго прызнаньне, што ён рабіў-бы здымкі, каб меў пры сабе апарат…“