Пярсцёнак Лёвеншольдаў (на белорусском языке)
Шрифт:
– Ды i ўвогуле мала радасцi лезцi ў такую магiлу, - зазначыў муж. Саскочыць унiз, бадай, не цяжка, толькi потым сядзi там, як лiсiца ў нары.
– Сягоння ранiцай я бачыла, як яны апусцiлi ў склеп лесвiчку, - сказала жонка.
– Але яе ўжо, вiдаць, прынялi.
– А дай пагляджу я i на самай справе, - сказаў муж i пачаў мацаць рукамi ў магiльным праломе.
– Не, глядзi ты!
– усклiкнуў ён.
– Гэта ж трэба! Лесвiчка ж яшчэ тут!
– Ну i расцяпы!
– падтакнула жонка.
– Толькi, па мне, цi тут лесвiчка цi не - рознiца
– Каб жа гэта ведаць!
– падхапiў муж.
– Можа, хоць лесвiчку прыняць?
– Нiчога ў магiле чапаць не будзем, - сказала жонка.
– Лепш будзе, калi магiльшчык ранiцай убачыць магiлу якраз такой, якой пакiнуў яе напярэдаднi.
Разгубленыя i нерашучыя, стаялi яны, утаропiўшыся на чорны адкрыты пралом. Iм бы пайсцi цяпер дамоў, але штосьцi таямнiчае, нешта такое, чаго нiхто з iх не асмельваўся назваць сваiм iмем, утрымлiвала iх на могiльнiку.
– Ды можна было б пакiнуць лесвiчку i на месцы, - сказаў нарэшце Борд, - калi б я быў упэўнены, што ў генерала ёсць сiла ўтрымаць злодзеяў.
– Ты ж можаш спусцiцца ўнiз, у склеп, - параiла жонка, - вось тады сам убачыш, якая ў яго сiла.
Здавалася, нiбы Борд толькi i чакаў ад жонкi гэтых слоў. Мiгам апынуўся ён каля лесвiчкi i пачаў спускацца ў пралом.
Але толькi ступiў ён на каменную падлогу падзямелля, як пачуў парыпванне лесвiчкi i ўбачыў, што ўслед за iм лезе i жонка.
– Вунь што, ты i сюды за мной цягнешся, - сказаў ён.
– Баюся я пакiнуць цябе адзiн на адзiн з нябожчыкам.
– А не такi ўжо ён i страшны, - запярэчыў муж.
– I не адчуваю, што халодная рука хоча мяне задушыць.
– Ды ўжо нiчога ён нам, вiдаць, не зробiць, - падтрымала жонка.
– Ён жа ведае, што ў нас i ў думках не было ўкрасцi пярсцёнак. Вось каб мы дзеля забавы пачалi адкручваць века труны, тады iншая справа.
Муж вобмацкам прабраўся да труны генерала i пачаў мацаць рукой уздоўж века. Ён адшукаў шрубу з невялiкiм крыжыкам на плешцы.
– Тут быццам бы знарок усё так i прыладжана для злодзея, - сказаў Борд, пачынаючы спрытна i асцярожна адкручваць шрубы труны.
– Чуеш што-небудзь?
– запыталася жонка.
– Цi не варушыцца ён у труне?
– Тут цiха, як у магiле, - адказаў муж.
– Ён жа, мусiць, не лiчыць, што мы задумалi адняць у яго самае дарагое, - працягвала жонка.
– Вось каб мы века труны паднялi, тады iншая справа.
– Так, ды тут ужо давядзецца табе мне дапамагчы, - сказаў муж.
Яны паднялi века i цяпер ужо не ў сiлах былi стрымацца ад сквапнасцi. Iм не цярпелася авалодаць скарбам. Яны сарвалi пярсцёнак са струхлелай рукi, апусцiлi века i, не сказаўшы нiводнага слова, цiшком выбралiся з магiлы. Iдучы цераз могiльнiк, яны ўзялiся за рукi, i толькi апынуўшыся па iншы бок нiзкай шэракаменнай могiльнiкавай сцяны i спусцiўшыся на прасёлак, адважылiся загаварыць.
– Думаецца мне, - сказала жонка, - што ён сам гэтага хацеў. Зразумеў, што
Муж зарагатаў.
– Так, ну i ну, няма чаго сказаць, - вымавiў ён.
– Не ўжо, не прымусiш ты мяне паверыць выдумцы, быццам ён аддаў нам пярсцёнак па добрай волi; проста ў яго сiлы не было нам перашкодзiць.
– Ведаеш што, - сказала жонка, - сягоння ноччу ты быў вельмi храбры. Мала такiх, хто адважыцца спусцiцца ў магiлу.
– А я зусiм i не думаю, што паступiў нядобра. У жывога я б нiколi i далера не ўзяў, ну а што за бяда ўзяць у мёртвага тое, што яму ўжо не патрэбна.
Iшлi яны гордыя i задаволеныя i толькi здзiўлялiся, што нiкому, акрамя iх, не прыйшло ў галаву забраць пярсцёнак. Борд сказаў, што паедзе ў Нарвегiю i прадасць там пярсцёнак, як толькi выпадзе якi-небудзь зручны выпадак. Iм здавалася, што за пярсцёнак удасца атрымаць вельмi многа грошай i нiколi больш не давядзецца адчуваць страху перад заўтрашнiм днём.
– А гэта што?
– раптам прыпынiўшыся, запытала жонка.
– Што я бачу? Няўжо зара займаецца? На ўсходзе ж павiнна свiтаць?
– Не, сонцу яшчэ рана ўзыходзiць, - сказаў селянiн.
– Вiдаць, - пажар. I як быццам дзесьцi каля Ольсбю. Цi не...
Яго перапынiў гучны жончын голас.
– Гэта ў нас гарыць!
– крычала яна.
– Меламстуга гарыць! Генерал падпалiў яе!
У панядзелак ранiцай у маёнтак Хедэбю, размешчаны зусiм блiзка ад царквы, прыбег магiльшчык i, ледзь не задыхаючыся, выпалiў: iм з мулярам, якi збiраўся зноў замураваць склеп, падалося, быццам века генеральскай труны з'ехала набок i што шчыты з гербамi i ордэнскiя стужкi, якiмi яно прыбрана, ссунуты з месца.
Неадкладна людзi спусцiлiся ў склеп i заўважылi, што там пануе страшны беспарадак i што шрубы труны сарваны. Калi знялi века, то адразу ж убачылi, што на ўказальным пальцы левай генералавай рукi пярсцёнка няма.
III
Я думаю пра караля Карла XII i спрабую ўявiць сабе, як людзi любiлi яго i як баялiся.
Бо я ведаю, што незадоўга да смерцi каралю надарылася аднойчы зайсцi ў карлштацкую царкву ў час богаслужэння. Ён прыехаў у горад вярхом, адзiн i нечакана; ведаючы, што ў царкве iдзе служба, ён спынiў каня каля царкоўнай брамы i ўвайшоў не праз галоўны ўваход, а праз прытвор, як звычайны прыхаджанiн.
Але ўжо ў дзвярах ён убачыў, што пастар падняўся на кафедру, i, не жадаючы перашкаджаць яму, застаўся стаяць там, дзе стаяў. Не адшукаўшы сабе нават месца на лаве, а прыхiнуўшыся спiнай да вушака, ён пачаў слухаць пропаведзь.
Але хоць ён i ўвайшоў непрыкметна i моўчкi стаяў у змроку пад царкоўнымi хорамi, з самай апошняй лавы нехта пазнаў яго. Магчыма, гэты быў стары салдат, якi страцiў руку цi нагу ў паходах i быў адасланы дамоў яшчэ да Палтавы. I салдату падумалася, што гэты чалавек з зачасанымi назад валасамi i арлiным носам, мабыць, i ёсць сам кароль. I, пазнаўшы яго, ён тут жа падняўся з лавы.