Пярсцёнак Тота

Містэр Джон Вансітарт Сміт, сябра Лонданскага каралеўскага таварыства, быў чалавекам, чыя энергія ў дасягненні мэты і яснасць думкі маглі высунуць яго ў першыя шэрагі навукоўцаў. Аднак ён быў ахвярай уласных амбіцый, якія штурхалі яго на спазнанне шматлікіх навук, замест таго каб засяродзіцца і зрабіцца першым у адной з іх.

У маладосці ў яго былі здольнасці да заалогіі і батанікі, за што сябры празвалі яго Дарвінам, але за крок да звання прафесара ён раптоўна скончыў свае штудыі і зацікавіўся хіміяй. Доследы ў галіне спектру металаў прынеслі яму сяброўства ў каралеўскім таварыстве, але

ён зноў парваў з гэтай навукай, год не з’яўляўся ў лабараторыі, а пасля далучыўся да Усходняга таварыства і выдаў працу па іерагліфічных і дэматычных надпісах Эль-Каба — яшчэ адзін прыклад размаітасці і непастаянства ягоных зацікаўленняў.

Але нават найвялікшыя легкадумнікі нарэшце спыняюцца ў сваіх пошуках. Так адбылося і з Джонам Вансітартам Смітам. Чым больш ён заглыбляўся ў таямніцы егіпталогіі, тым больш захапляўся агромністым колам пытанняў, што паўставалі перад ім, і той надзвычайнай важнасцю прадмета, даследаванне якога абяцала кінуць прамень святла на зародак чалавечай цывілізацыі і крыніцу развіцця мастацтва і навукі. Таму містэр Сміт неадкладна ажаніўся з маладой дзяўчынай-егіптолагам, што займалася шостай дынастыяй, і, маючы добры грунт, засеў за збіранне матэрыялаў для работы, якая мусіла аб’яднаць даследаванні Лепсіюса і Шампальёна. Напісанне гэтага артыкула вымагала частых паездак у Луўр, дзе захоўваецца багатая егіпецкая калекцыя, але не так даўно, недзе ў сярэдзіне кастрычніка, з ім здарылася дзівосная прыгода.

Цягнікі сунуліся марудна, канал быў неспакойны, таму навуковец прыехаў у Парыж раздражнёны і разгублены. Ледзь зайшоўшы ў “Гатэль дэ Франс” на вуліцы Лафіт, ён адразу ўпаў на канапу, але праз пару гадзінаў зразумеў, што не зможа заснуць, і таму, нягледзячы на стому, вырашыў накіравацца ў Луўр, развязаць адно пытанне і вярнуцца дадому вячэрнім цягніком. На дварэ імжыла, ён надзеў паліто і рушыў. У Луўры яму ўсё было знаёма, і ён хутка адшукаў патрэбную залу з папірусамі.

Нават самыя гарачыя прыхільнікі Джона Вансітарта Сміта наўрад ці маглі б сказаць, што ён прыгожы мужчына. Глюгавы нос і вострае падбароддзе паказвалі на з’едлівы характар і выбітны інтэлект. Ён трымаў галаву як птушка і ў размове па-птушынаму дзёўб сваіх суразмоўцаў нязгодамі і пярэчаннямі. Стоячы з паднятым да вушэй каўняром паліто, ён мог бачыць у шкляной вітрыне свой нязграбны адбітак. Тут ён пачуў, як у яго за спінай нейкі ангелец рэзка выгукнуў: “Глянь, які дзівак!”

Навуковец меў схільнасць да дробнай пыхлівасці, а таму з падкрэсленай грэблівасцю ставіўся да меркавання абываталяў. Ён сціснуў вусны і ўтаропіўся ў сувой папіруса, а яго сэрца адразу ж напоўнілася непрыязнасцю да вандроўнага племені брытаў.

— Ага, — прамовіў іншы голас, — ён напраўду нейкі незвычайны хлопец.

— А ведаеш, — сказаў першы, — можна падумаць, што ён праз пастаяннае сузіранне мумій і сам стаў падобны да муміі.

— У яго дакладна егіпецкія рысы твару, — прамовіў другі.

Джон Вансітарт Сміт павярнуўся, збіраючыся паставіць на месца сваіх суайчыннікаў з’едлівай заўвагай. Аднак, як ні дзіўна, двое маладых мужчын стаялі спінамі да яго і глядзелі на служку Луўра, што наводзіў бляск на медных вырабах у іншым канцы залы.

— Картэр будзе нас чакаць каля Пале-Раяля, — зірнуўшы на гадзіннік, сказаў адзін з турыстаў, і яны сышлі, пакінуўшы навукоўца сам-насам з ягонымі папірусамі.

“Цікава, што гэтыя пустасловы называюць егіпецкімі рысамі твару”, — падумаў Джон Вансітарт Сміт, і прыўстаў, каб пабачыць твар служкі. Цяжка было ўявіць, але гэта быў менавіта той тып твару, з якім ён быў так добра знаёмы са штудый. Правільныя застыглыя рысы, шырокія бровы, акруглае падбароддзе, цемнаваты колер скуры... ён быў дакладнай копіяй незлічоных статуй, мумій і выяваў, якія ўпрыгожвалі сцены залы.

Абсалютнае падабенства.

Мужчына мусіў быць егіпцянінам. Дастаткова было зірнуць на ягоныя вуглаватыя плечы і вузкія сцёгны, каб пераканацца ў гэтым.

Джон Вансітарт Сміт наблізіўся да служкі. Яму было цяжка распачаць размову, бо ён вагаўся перад выбарам паміж паблажлівым тонам старэйшага і добразычлівым тонам роўнага. Калі ён падышоў бліжэй, чалавек павярнуўся да яго тварам, але ягоны позірк быў засяроджаны на працы. Было нешта нечалавечае і надзвычайнае ў ягоным выглядзе. Скура на шчоках і скронях была шкляная і бліскучая, як лакіраваны пергамент. На ёй не было ні і знаку пораў. Немагчыма было ўявіць ані кроплі вільгаці на гэтай сухой паверхні. Ад брыва да падбароддзя твар быў спярэшчаны мільёнам далікатных зморшчынак, якія пераліваліся і перапляталіся, нібы сама прырода імкнулася паказаць, якія дзівосныя і мудрагелістыя візэрункі яна ўмее ствараць.

— Дзе знаходзіцца калекцыя Мемфіса? — запытаў навуковец па-французску з інтанацыяй чалавека, які прыдумаў пытанне толькі для таго, каб распачаць гутарку.

— Там, — суха адказаў служка, кіўнуўшы ў іншы бок залы.

— Вы ж егіпцянін, праўда? — спытаў ангелец.

Служка падняў свае дзіўныя цёмныя вочы на суразмоўцу. Яны былі як шкляныя, з туманным сухім бляскам. Такіх вачэй Сміт яшчэ ніколі не бачыў у жывога чалавека. Як толькі іх позіркі сустрэліся, Сміт заўважыў моцнае хваляванне, якое расло і паглыблялася, пакуль не ператварылася ў нешта паміж жахам і нянавісцю.

— Не, мсье, я француз.

Чалавек рэзка павярнуўся і заглыбіўся ў работу. Навуковец яшчэ хвіліну глядзеў на яго ў здзіўленні, а пасля вярнуўся на сваё месца ў далёкім кутку за дзвярыма, каб працягнуць працу над папірусамі. Але ягоныя думкі так і не змаглі вярнуцца ў папярэдняе рэчышча. Яны ўсё круціліся вакол загадкавага служкі з тварам сфінкса і пергаментнай скурай.

“Дзе ж я бачыў такія вочы?” задумаўся Вансітарт Сміт. “У ім нешта ад яшчаркі, ад паўзуноў. У яго змяіная скура”. Ён занурыўся ў заалагічныя развагі. “Гэта бліскучы эфект. Але тут нешта большае. На твары была пячатка магутнасці, мудрасці — я бачыў гэта — і стомы, вонкавай стомы, і невымоўнага адчаю. Канечне, можа быць, гэта ўсё мая хворая фантазія, але я ніколі не быў так моцна ўражаны. Божа мой, я мушу зірнуць яшчэ раз!” Ён падняўся і абышоў егіпецкія залы, але чалавек, які растрывожыў ягоную цікаўнасць, знік без следу.

Навуковец зноўку зашыўся ў ціхі кут і вярнуўся да сваіх занатовак. Ён вышукваў патрэбную інфармацыю з папірусаў, і яму заставалася толькі запісваць, пакуль усё не выветрылася з памяці. Нейкі час аловак спрытна вандраваў па паперы, але з цягам часу радкі папаўзлі ўніз, словы зрабіліся размытымі, і ўрэшце аловак упаў на падлогу, а галава навукоўца схілілася на грудзі.

Стомлены дарогай, ён так моцна заснуў у сваім зацішным кутку за дзвярыма, што ані бразганне аховы, ані крокі наведнікаў, ані хрыплы званок, што сігналізаваў пра закрыццё музея, не змаглі абудзіць яго.

Змрок перайшоў у цемру, сумятня на вуліцах сунялася, апоўначы пачуўся звон з Нотр-Дама, і толькі цёмная адзінокая постаць містэра Сміта хавалася ў маўклівай цемрадзі залы. Недзе каля гадзіны ночы Вансітарт Сміт глыбока ўздыхнуў і прачнуўся. Спачатку ён падумаў, што заснуў ва ўласным кабінеце. Але пры ясным святле месяца ягоныя вочы хутка прабегліся па бясконцых шэрагах мумій і напаліраваных вітрын, і стала зразумела, дзе ён і як сюды трапіў. Нервы яго былі ў парадку. У яго нават была асаблівая слабасць да нечаканых прыгодаў. Расцягнуўшы вусны ва ўсмешцы, ён паглядзеў на гадзіннік і захіхікаў. Гэты выпадак паслужыць займальнай показкай для яго новай работы і разбавіць грувасткія і глыбакадумныя развагі. Ён крыху змерз, але пачуваўся бадзёра. Не дзіўна, што ахоўнікі не заўважылі яго за цёмнымі дзвярыма.