Шежірем сыр шертсе

Мынжасар Тажис

Солар секілді лаа тасы естілер руларды бірі– Маытай руы. Блар ноайлыны маыт руы мен Саыл бастаан ытай жрты сыныынан XIV асырда топтасан ру екен. Шамалы жрты оыраттара да сііп кеткен крінеді. Оан аты сас таы бір рулы ел – ол моолтайлар. ндістанда билік еткен барлас руынан шыан йгілі трік Бабырды Моолстан аанаты лааннан кейін оны аза жеріне оныс аударан шамалы жртын жергілікті халы кейін келе моолтайлар атап кетіпті.

Осындай жртты санатына жататындарды бірі–Клеген руы. олнері, егіншілік, мал шаруашлыымен атар айналысатын олар ертеректе Сыана ірін жайлапты. азір Тркістан, Шымкент, Жааоран, Арыс маын оныстанан крінеді. Олар сонымен атар кршілес збек, араалпа халытарыны

рамында да кездеседі екен.

Ендігі бір ірі, ел арасына ке тараан, аты лата жрген рулы жрта Суна тайпасын жатызуа болады. Олар наймандардан рбитін, жоарыда атап кеткен Дрмн-Барлас руыны бір тармаы крінеді. XV асырды бас кезінде оларды білазы имам бастаан бір блігі Сыана аласына келіп, табан тірейді. Онда ол з аражатына мешіт-медреселер салызып, ел арасына ислам дінін насихаттап, емшілікпен де айналысыпты. Жергілікті сарт (соды) халы оны з тілдерінде Суна (арапайым жан) улие деп атап кетеді де, оан еріп келген жртты да кейін оны осы лаап атымен байланыстырып сунатар дейді.

Біра бір айта кететін жайт біз Сайдаожа Жсіплыны осы ебегінде (Жзге кірмейтін аза рулары."Ана тілі" газеті. 15.04 2005 ж. 5 б.) Орта жзді рамында бар ыпша, оырат, тараты руларынан кезінде ошауланып, блініп алан оларды осы аттас сынытарын жздерге осылмайтын рулар деп ерекшелеп атауына рине осыла алмаймыз. исыны жо сияты. аза еліні ай ткпірінде жрсе де, ай жерін мекендесе де оларды о баста здері бастау алатын басты рулардан блектеп, жздерге кірмейтін топтара жатызатындай не бар десеізші. Олар брібір сол баяы бір ыпша, бір оырат, бір тараты емес пе деп бл турасындаы гімемізді тамамдаымыз келеді.

ЖЕГЕ, КЕЛІНДЕР МЕН КЙЕУ БАЛАЛАР ХАЫНДА

Бл аталан ос жз бен жзге кірмейтін рулар тобы ішінде, жоарыда атап кеткендей, да-жекжаттарымыз, наашыларымыз, шешелеріміз бен лкенді-кішілі жеешелеріміз, келіндеріміз бен кйеу балаларымыз, араласып жрген етене жаын жора-жолдастарымыз кп боласын артыты етпес деп жазып отырмыз. Мселен, улетімізді 5 келіні: Фатима, Еренкл, Клия жеешелеріміз бен бізді йдегі Суле мен Жарынбек бауырымызды шаыраындаы Айгл келіндерііз сиымны аойлы, араойлыларынан. Шешеміз Мейрамкл мен Алтынбек бауырымызды йіндегі Зара жеешеміз бен Алмас, Мрат бауырларымызды отбасындаы Глнр, Агл келіндер жаабайды ыздары. Жаыл, Клсара жеешелеріміз шапыраштыдан, Айтмахан аамызды жары Райгл жегеміз дулатты шуылдаынан. Асан бауырымызды йіндегі Роза жеешеміз бен Елмира арындасымызды кйеуі зімхан кне алы руынан. Ал Баис пен Ермек бауырларымызды келіншектері Глнр (Шамшахан), Аида ойыты ызылртынан, теміс пен алдыбек бауырларымызды келіншектері Сая мен Нрпия таратыдан. Жоламан інімізді йіндегі Шынар келін жаныстан, кйеу баласы Нржан лы жзді шанышылы руынан, ал жаа тскен келіндері Асылай бектемістен. Ал Арслан інімізді келіншегі Шолпан мен Асылбек інімізді алашы йелі Суле арыннан, кейінгі алан Жанаты найманнан. Болат пен Руслан бауырларымызды келіншектері Амарал мен Меруерт ысты мен жалайырдан. Сапарбек аамызды кенже лы Нржанны келіншегі Анар орта жздегі уаты сіргелі аталыынан.

Ал Болат пен Мрат бауырларымызды тамырында Айымкл жеешемізден ауысан, жанбайларды арасында лаап ныспымен «Наз» деп аталып кеткен йгілі араб жртыны да аны бар. Халымыз шежіресінде «Наз» жртыны атауын кезінде «Нкіс» деп тілін сындыра дыбыстап, жаныс руыны жанбай атасыны рамына енгізген. Жанбайларды атарына осан себебі блек хикая. Дегенмен ысаша айырар болса, жанбай слуы Абілекке йленген араб патшазадасы айтыс болан со, оны лы Жиенбет наашыларыны олында алып, сіп-неді. Кбейгеннен кейін жанбайлар оларды з ішінен жеке рулы ел етіп, бліп шыарады. гімемізді негізгі арау, желісінен шыып кетпеу шін Наз жніндегі аыз, хикаямызды оимын дегендерге шежіремізді соындаы осымша тарауда беріп отырмыз.

Брін тізіп айта бермесек те, Шкір баурымызды дай осан осаы Алтын мен Роза арындасымызды йіндегі белгілі журналист, жазушы Малбек ошатыны тлектері екендігін атап кету керек трізді. Ал зімні бел да-даиым Есдулет пен Айгл, келінім Жанерке жне Астанада трып жатан Суле арындасымызды жан жары, елге танымал, белгілі кардиолог-хирург Ермаханбет, Марат інімізді келіншегі Назира мен арындасы Инараны дай осан осаы Нрлан кні кешелері крестен "азастан барысы" атаын жеіп алан Айбек Нмаровтай айтулы палуан шыан кне найман руыны л-ыздары екендігі белгілі. Есдулет да Терістабалы, Сарыжомарт, Тлегетай деп аталатын лкен ш рудан тратын найман еліні соысынан бастау алатын йгілі аракерей абанбай

батырды інісі Байжігіттен рбісе, Айгл даи осы Тлегетай ішіндегі аракерей інісі Мрын рпаынан тарайды. Баис бауырымызды кйеу баласы Берік белгілі смбет руынан, Шдек аам улетіндегі арашаыра иесі Бек інімізді йіндегі Айгл келін лы жзді апалынан. Ал Шкір бауырымызды лдары: Алмазды келіншегі Айткл жзге кірмейтін тлегіттен, кішісі Азаматты келіншегі Динара орта жзді керейінен.

8 блім

КІШІ ЖЗ БЕН ЛІМЛЫ ХАЫНДА

лисса, улетіміз де, зіміз де ру-тайпаларыны бірінен тарайтын боландытан, ендігі гімемізді арауы кіші жз жнінде болма. Соан кеірек тоталайы.

Жоарыда «Кіші жзді» алшындардан тратын 3 топ: лімлы, Байлы, Жетірудан тратындыын айтып кеттік. Байлы: Адай, Алтын, Жаппас, Алаша, Байбаты, Беріш, Есентемір, ызылрт, Шеркеш, Ысы, Таз, Масар деп аталатын он екі атадан трады. Оларды Он екі ата Байлы деп атайтындыы да содан (аза Совет энциклопедиясы. Алматы. 1975 ж. Кіші жз. 6 т. 192– 193 б.б.). Осы ретте ондаы ос ата Алтын, Жаппасты ел арасында осып Алшын–Жаппас деп атайтындар бар. з алдына жеке Алшын деген ру жо. Бл жнінде алдымызда лі гіме етеміз. Сзімізді бас жаында айтып кеткенбіз, шежірешілер де, тарихшылар да бкіл кіші жзді алшын деп атайды. Оларды аузында жиі айтылатын "лы жз–йсін, Орта жз–арын, Кіші жз–алшын" деген анатты, аидалы сздер де содан алан (аза Совет энциклопедиясы. Алматы. 1974 ж. Жз. 4 т. 520–521 б.б.).

Он екі ата Байлыны Байбатысынан рбитін лтекені алматайынан зауытымызды іргетасы мен кесегі енді алана бастаан сонау 1976 жылдан бері 40 жылдай, демек бір азамат ат жалын тартып мінердей уаыт збей жмыс істеп, оны Конструкторлы-жобалау блімін табысты басарып келе жатан біз білетін ыдырали Аманалилы Теміралиев тарайды. Еселі ебегі шін бірнеше рет облысымыз бен компанияны матау грамоталарымен, ал 2014 жылы кіметімізді «Ебек ардагері» деген рметті медалімен марапатталан ол зейнет жасына жеткеніне арамастан лі кнге дейін арамызда жмыс істеп келеді. Тааткл екеуі 2 ыз, 1 л сіріп, ата деп мойнына асылар 8 немере трбиелеп отыран жандар. Ал онымен бірге істейтін, ендігі лдарын яа, ыздарын ияа ондырып лгерген Серік Тоашлы Апов Он екі ата Байлыны адайынан тарайтын ебегімен елеулі іскер тлек.

Ал Жетіру: Табын, Тама, Кердері, Жаалбайлы, Керейіт, Тілеу, Рамадан деп аталатын жеті атадан трады. Елімізді нранын жазан, халымыза ке танымал, ататы нгер, сазгер Шмші алдаяов осындаы жаалбайлы тлегі. "Сраса руымды–Жаалбайлы, Жылысын кптігінен баа алмайды. Жылыны кптігінен бл Шмшііз, Мінуге отыр тай да таба алмайды",– деген зіл-оспаты жыр жолдары оны з аузынан жазылып алынан шуматар (Нармахан Бегалылы. Трт тараптан тскен нр. Егеменді азастан газеті. 3 б.).

Ел ішінде ежелден аа баласыны рпаы деп саналып, алдымен аталып жргендіктен, сосын зіміз де осы лімлынан боландытан гімемізді осы лімлы ру-тайпалар одаын талдап, таратумен жаластыранымыз жн сияты. аза Совет энциклопедиясында лімлына мынандай анытама беріледі: «ЛІМЛЫ–Кіші жз рамындаы рулар одаы. Кейде «Алты лім» деп те атайды. Оан кіретіндер: арасаал, аракесек, Кете, Тртара, Шмекей, Шекті. 19 – ды аяы мен 20 -ды басында Шмекей, Шекті, аракесек, Тртара рулары Орал, Торай обл-тарын, Сырдария обл-ны азалы, Перовск уездерін, арасаал–азалы маын, Кете–негізінен Бкей ордасын, Орал обл. мен Атбе уезін мекендеген.
– ны табасы–Алшын табасыны осарланып згерген трі() (аза Совет энциклопедиясы. Алматы. 1973 ж. 2 т. 38 б.).