Свята для сэрца
Шрифт:
Праз многія гады, адказваючы на ліст, Колас пісаў люсінцам: “Я вас любіў чыстым юнацкім сэрцам, хацеў дапамагчы вам знайсці лепшую дарогу ў жыццё”.
Яшчэ адзін берасцейскі горад вельмі ганарыцца сваёй повяззю з народным пісьменнікам. Невыпадкова ў цэнтры Лунінца стаіць помнік Якубу Коласу. Ён жыў і працаваў тут за некалькі гадоў да пачатку Першай сусветнай вайны.
У мяне да Лунінца адносіны таксама асаблівыя. Тут я з’явіўся на свет. А вось згадка пра нараджэнне
Таму цяпер для большасці гасцей знаёмства з Лунінцам пачынаецца менавіта з вакзала. Адсюль ва ўсе бакі разбягаюцца звонкія і хуткія рэйкі.
Калі ехаць ад Лунінца на захад – можна патрапіць у Жабінку, ад якой таксама некалі адышоў першы цягнічок…
1868 год. У Пецярбургу сабраўся высокі сход. Мяркуюць, разважаюць чыноўнікі, як далей цягнуць чыгунку на Брэст. Адныя кажуць:
– Праз Пінск!
– Праз Мінск! – пярэчаць іншыя.
За пінскі напрамак – большасць. Аднак галоўнае слова за імператарам Аляксандрам ІІ. Нясуць яму на подпіс вялікую карту.
Уважліва глядзіць цар на карту. На ёй усе станцыі пазначаны. Што гэта за невялічкая кропачка? Жабінка нейкая… Узяў Аляксандр пяро. “Дык які напрамак лепшы? На Мінск ці на Пінск?” Абмакнуў пяро і вывеў акуратна на карце: “Выканаць, як мяркуе меншасць”.
Вялікая сіла ў гэтым подпісе! Ускалыхнуўся наш палескі край. Цяжкая была будоўля, мазолістая. На ёй – сотні тысяч працавітых людзей. Таму кожны тыдзень чыгунка становіцца даўжэйшай на новыя вёрсты. Цягнуць будаўнікі рэйкі ад Масквы да той невялічкай кропкі на карце, да Жабінкі нейкай…
Хутка ідзе будаўніцтва. Але тут нечакана здарылася замінка. Памешчык з Жабінкі запярэчыў:
– Не дазваляю праз свае землі цягнуць рэйкі. Чыгунка – гэта небяспечна!
Нічога не зробіш – давялося будаваць станцыю на сялянскіх землях. Гэтак утварыліся ажно дзве Жабінкі. Тое паселішча, што засталося ў пана, яшчэ і цяпер завецца Жабіначкай (ці Малой Жабінкай). А станцыя хутка вырасла, стала пасёлкам, мястэчкам, а праз сто гадоў – горадам, цэнтрам Жабінкаўскага раёна.
1. Чаму чалавек спачатку баяўся чыгункі?
2. Якія змены прыйшлі ў палескі край разам з чыгункай?
3. Як ты лічыш, чаму на гербе Баранавічаў змешчаны стары паравоз?
4. Чым знакамітая Люсінская школа?
5. Якое паселішча ўзнікла раней: Лунін ці Лунінец? Чаму ты так думаеш?
6. Як узніклі дзве Жабінкі? Чаму станцыя Жабінка хутка вырасла, а паселішча Жабінка паменшылася?
20.
Самае каштоўнае на зямлі – веды. Ужо старажытны чалавек клапаціўся, каб ягоныя веды не губляліся. Земляроб вучыў сваіх дзяцей, як вырошчваць зерне. Майстар расказваў ім, як вырабляць прылады працы. Будаўнік – як будаваць дамы.
Згубіць чалавек веды – загіне яго праца. А навошта тады ты нарадзіўся, калі нічога пасля сябе не пакінеш? Так з’явіўся звычай перадаваць веды. Але што такое звычай? Звычай – гэта правіла, няпісаны закон, па якім жывуць людзі. І цяжкае пакаранне чакае таго, хто пераступіць праз яго.
А якія яшчэ звычаі меліся на Берасцейшчыне? Іх было шмат. Напрыклад, звычай абрабляць зямлю, шанаваць бацькоў, смуткаваць, калі прыходзіць у хату бяда, і весяліцца ў народныя святы.
Сярод шматлікіх звычаяў ёсць і такі. На ўваходзіны першым у новы дом павінен забегчы кот. Скочыць коцік цераз парог, паглядзіць па кутках, лапку падыме, быццам з кімсьці павітаецца. Што гэта ён робіць? У хаце ж няма нікога! Але нашыя продкі верылі, што ў кожным памяшканні, акрамя гаспадароў, жыве Дамавік. Так раней называлі казачнага абаронцу дома.
Вось з кім коцік “павітаўся”! А мы і не заўважылі…
Цяпер ты хочаш даведацца, якой была хата нашага продка? Тады адкрыем лёгкія сасновыя дзверы ці падгледзім у маленькія вокны, размешчаныя невысока над зямлёй.
У далёкім мінулым берасцейцы жылі ў драўляных курных хатках. У цэнтры гэтага будынка знаходзілася печка без коміна. Таму тапілася хата па-чорнаму. (Калі тапіць па-чорнаму, дым будзе выходзіць з памяшкання праз дзверы і вокны).
Хатка была зусім малая. Даўжыня кожнай сцяны – цсяго каля чатырох метраў. Мусіць, нават Дамавіку было цесна ў такой хаціне, а тут звычайна жыла сям’я ў сем-восем чалавек!
Міналі стагоддзі, і хата мяняла свой выгляд. Ужо трыста гадоў таму ў нас з’явіліся дамы, да якіх дабудоўвалі сенцы і каморы. У каморах захоўвалі бульбу, агародніну, мясныя і малочныя прадукты.
Падлога ў хаце спачатку была земляная, пазней – драўляная. (Цяпер, відаць, нашаму знаёмаму Дамавіку жыць стала весялей).
У хаце ладзілі вялікую печ. У ёй сяляне гатавалі ежу. На пячы спалі, сушылі аддзенне, дасушвалі збожжа. Тапіць пачалі па-беламу. (Ты ўжо ведаеш, што значыць тапіць па-чорнаму. Здагадайся, а як тапілі па-беламу?)
Пойдзем далей па хаце. У ёй чатыры куты, але толькі адзін з іх галоўны – чырвоны. У ім вісяць абразы з вышытымі ручнікамі. Уздоўж сцен стаяць доўгія лавы. На покуце – вялікі драўляны стол. Над ім – лямпа. Побач вісіць калыска, сплеценая з лазы. Дзіцячыя галасы ў хаце гучалі заўсёды. Дзяцей у сялянскай сям’і любілі. (Нават Дамавік, кажуць, калі яму малыя надакучвалі сваім плачам, вылазіў з падпечка і калыхаў калыску).