Свята для сэрца
Шрифт:
Сказалі берасцейцы варшавянам з гордасцю: “Шмат слаўных ваяроў ўзгадавала Польшча, але і наша зямля не горшая, бо нарадзіла Касцюшку!”
Далучыліся берасцейцы да паўстання. Ухваліў іх пан Тадэвуш:
– Ганаруся вамі, суайчыннікі!
Буйныя ваенныя дзеянні ішлі на Берасцейшчыне супраць расійскага генерала Аляксандра Суворава.
Добры быў воін Сувораў. Куды ні рушыць – усюды вораг яго баіцца. Кажуць генералу
У пашане Сувораў у самой царыцы Кацярыны ІІ. Раптам стала вядома Кацярыне: у Польшчы і Беларусі з’явіўся Тадэвуш Касцюшка, змагаецца за свабоду сваёй зямлі.
Кліча царыца Суворава: “Ідзі, генерал! Калі заваюеш для мяне Беларусь, зраблю цябе маршалам. Столькі зорак на небе няма, колькі я на твае грудзі павешу!”
Прыйшоў на нашу зямлю Сувораў. Войска з ім моцнае. Захапілі сувораўцы Дзівін, Кобрын. 17 верасня 1794 года касцюшкаўцы з сувораўцамі сышліся ў рашучай бітве. Было гэта пад Крупчыцамі.
Паўстанцамі кіраваў генерал Серакоўскі. У яго войску 4000 мужных салдат. Загадаў Касцюшка Серакоўскаму:
– Трымай Суворава, што ёсць моцы!
Але ў ворага сілы значна большыя. Да цямна біліся палкі. Цяжка паўстанцам, але мужна змагаюцца, адыходзіць не хочуць. Раптам ім у спіну расійскія коннікі ўдарылі. Нехта здрадзіў і правёў сувораўцаў у тыл. Адыходзілі касцюшкаўцы пад Берасце, каб праз два дні зноў уступіць у бой.
Засталіся на вялікім вайсковым полі забітыя і параненыя. А стомлены расійскі генерал лёг пад дубам адпачыць. Здабыў ён царыцы перамогу, а сабе славу і зоркі на грудзі. Але прынёс ён для нашай зямлі няшчасце. Бо згубіла яна галоўнае, што мела, – свабоду!
Разбіты пад Варшаваю Касцюшка. Паланілі яго, параненнага. І ўся беларуская зямля таксама параненая, у палоне. Два гады ў вязніцы сядзіць пан Тадэвуш. Рускі цар яго ўпрошвае:
– Дам табе, Касцюшка, зямлі, багацця, слуг…
– А што за гэта просіце? – пытае Касцюшка.
– Ды няшмат. Адное – скажы беларусам і палякам, каб супраць мяне не бунтавалі.
– Як такое людзям сказаць, якія мне вераць? Здрада гэта! Вярніце ім свабоду. Тады яны не будуць супраць вас ваяваць.
– Навашта ім свабода? – здзіўляецца цар, не разумее.
– Каб дыхаць вольна. Каб ганарыцца сваёй зямлёй. Каб людзьмі звацца.
Задумаўся цар:
– Многа просіш, Касцюшка. Гэта больш, чым усе багацці на Зямлі. Я – цар вялізнай краіны. Няшмат ёсць людзей, багацейшых за мяне. Але і я не магу ўсіх узнагародзіць свабодай.
Аднак адчыніліся цяжкія дзверы вязніцы. Паехаў Касцюшка прэч – праз краіны ды кантыненты. Болей ніколі не вярнуўся ён на Беларусь. Памёр далёка ад родных краявідаў – у гарах Швейцарыі.
Але да апошняга дня не забываўся Касцюшка пра Бацькаўшчыну. Увесну 1817 года, за некалькі месяцаў да смерці, пан Тадэвуш урачыста
І просты народ аддзячыў герою. Беларусы імкнуліся ўшанаваць імя Касцюшкі, складалі пра свайго заступніка легенды, пелі пра яго песні.
Казалі, што ў Касцюшкі быў плашч, які нават кулі не прабівалі. Доўга змагаўся генерал, стаміўся, спаць прылёг. Тут захопнікі на яго і напалі. Не паспеў Касцюшка той цудоўны плашч апрануць, пасеклі яго ворагі мячамі ды шаблямі. Загучалі ў народным спеве туга і смутак:
Вазьмі, маці, пяску жменю, Пасей на каменю. Калі той пясок узыйдзе, Касцюшка з вайны прыйдзе.Народ верыў, што герой не памёр, а толькі заснуў і ізноў прачнецца, каб бараніць Айчыну. Вернецца Касцюшка у Беларусь, паслужыць яшчэ Радзіме.
У сапраўднасці праз год пасля смерці цела пана Тадэвуша было перавезена ў Польшчу. Яго сэрца захоўваецца ў асобнай урне. Імем Касцюшкі названы самая высокая гара ў Аўстраліі, гарады ў ЗША, вуліцы ў Польшчы. У многіх краінах свету ёсць яму помнікі.
А ў Беларусі гэткіх помнікаў пакуль няшмат. Ёсць бюст героя ў яго родных Сяхновічах. Недалёка ад горада Косава пабудаваны Дом Касцюшкі, у якім месціцца музей. А ў вёсцы Чыжэўшчына на Жабінкаўшчыне стаіць капліца ў гонар воінаў, што склалі галовы ў Крупчыцкай бітве. Калі будзе час, завітай у Касцюшкавы мясціны, каб ушанаваць нашага народнага героя.
1. Чаму Касцюшку называюць “Героем двух кантынентаў”?
2. Як можна зразумець словы паўстанцаў, што яны змагаюцца “За вольнасць нашу і вашу”?
3. Дзе і калі адбылася на Беларусі самая вялікая бітва Касцюшкаўскага паўстання?
4. Паразважай, навошта чалавеку патрэбна свабода?
5. Як народы Свету шануюць імя Тадэвуша Касцюшкі?
15-16. ВАЕННЫЯ І МІРНЫЯ ДАРОГІ
Генерал Напалеон стаў імператарам Францыі. Ён быў маленькага росту, але марыў заваяваць увесь вялікі свет. Вельмі ваяўнічы быў імператар у французаў. Стварыўшы “Вялікую Армію”, ён захапіў еўрапейскія краіны, а цяпер збіраўся ваяваць з расійскім імператарам Аляксандрам.
Вось паклікаў Напалеон Касцюшку і просіць яго:
– Дапамажы перамагчы Расію. Я збіраюся паходам на Маскву. Няхай мяне палякі і ліцьвіны падтрымаюць. За гэта аднаўлю для іх дзяржаву!