Воскрешение Перуна. К реконструкции восточнославянского язычества
Шрифт:
Also unter diesen nach Bestand heidnischen, aber sp'aten Novationen erweist sich die urspriingliche heidnische regelmeBige Fest «Abschied mit Perun», die sein Verderben, seinen Tod markiert und nach Kalenderplatz mit der Sommersonnenwende zusammenf'allt. Anscheinend die in der Chronik beschriebene Umsturzung des Idols von Perun (Verpriigeln Idols von zw'olf M'anner, Beweinung von anderen, Fl'oB iiber Wasser) war in der Tat unver- standene von Chronisten Beschreibung der regelm'aBigen Abschied mit Perun zur Zeit der Sommersonnenwende.
Der Gedanke liegt nah'e, daB als es den Abschied gab, soli es auch das Emfangen geben — allj'ahrliche Erscheinung Peruns, sein Geburt. Tats'achlich, im gegeniiberliegenden Punkt der Kalenderskala, auf dem Platz der Wintersonnenwende, gibt es im Volkskalender mehr als eine Woche v'ollig heidnischer Feste —
Also erscheint Perun eine Gottheit aus der Reihe von sterbenden und auferstehenden G'otter. Gem'aB dem Zyklus seiner Feste wurde das Jahr bei Ostslawen in zwei H'alfte geteilt, 'ahnlich wie es bei Griechen war, wo das Jahr nach den Festen von Emfangen und Abschied Apollos in Apodemia und Epidemia geteilt wurde. Naturlich, entspechend dem anderen Klimat, fielen die Punkte der Einteilung auf die andere Zeittermine. Den Kultus Peruns, wie auch den Apollos, iibten gerade Frauen und M'adchen aus.
Wahrscheinlich, das Vorhandensein des sterbenden und auferstehenden Gottes und sein Primat im slawischen heidnischen Pantheon wirkten in Russland auf den «Wahl der Glauben» — versicherten dem Christentum, mit seinem Auferstanden des Jesus Christ, den Vorzug und erleichterten den Slawen vergleichbar schnellen Emfang der christlichen Religion. Die Hauptmysterie des Christentums war nach ihrem Wesen den Slawen nah und verst'andlich.
L. S. KLEJN Zmartwychwstanie Pioruna
Przyczynek do rekonstrukcji wschodniosiowiacskiego poganstwa
Streszczenie
Jesli pozostawimy na uboczu wszelkie rekonstrukcje, analogie, domysly oraz przypuszczenia i przeanalizujemy jedynie zr'odla, ok'aze si? w'owczas, ze zar'owno czas jak i religia chrzescijanska zrujnowaly poganskq. religi? Slowian. Zachowane do naszych czas'ow informacje dotycz^ce Pioruna sq. niezwykle sk^pe i fragmentaryczne. O b'ostwach wschodnioslowianskich zachowalo si? w kronik'ach jedynie kilka obelzywych st'ow, dwie czy trzy opowiesci o odnalezieniu i obaleniu pos^g'ow Pioruna czy innych bog'ow w Kijowie i Nowogrodzie oraz przysi?gi skladane przed dow'odcy Bizancjum na imiona tychze bog'ow. Sk^pe wiadomosci znalezc mozn'a w kazaniach ojc'ow kosciola, kt'orzy zamieszczali w nich informacje o innowiercach. Podobn'e imiona bog'ow stowianskich wyst?puj^ w jazyk'ach pokrewnych. Wszystkie wymienione wyzej wiadomosci zwi^zane s^ z kultem a nie z mitologi^. Do naszych czas'ow nie zachowafy si? mity o Piorunie. Ich niema.
Dopiero okres Odrodzenia przyni'ost zainteresowanie kultury oraz mitologiq. antycznq, i wraz z пщ przyszlo zainteresowanie wlasnq. przesztosci% kt'orq. zestawiano z kultury antyczn^. Zgl?biaj^c mitologi? s^siaduj^cych narod'ow Polscy badacze z XV-XVI wieku J. Dtugosz i M. Stryjkowski, przeka- zywali (i przeinaczali) relacje rosyjskich kronikarzy oraz wszelkie wiadomosci zaslyszane na Wschodzie. Od XVII wieku powolywano si? r'owniez na relacje niemieckich, angielskich a innych podr'oznik'ow powracaj^cych z teren'ow Rosji.
Pocz^tki zainteresowania czasami poganskimi w Rosji wi^zac nalezy z epokq. Piotra Wielkiego (XVIII wiek), jednakze w'owczas opierano si? na przeinaczonych zachodnich relacjach. W pocz^tkach XIX wieku uczeni nadal opierali si? jedynie na spekulacjach, powstawaly w'owczas dtugie listy bog'ow stworzone na podstawie analizy zagadkowych nazw w przyslowich i spiewach ludowych (A. S. Kajsarow, G. Glinka i inni). Wedle ich koncepcji religia ta przesci^gala inne poganskie religie, nablizaj^c si? do chrzescijanstwa (P. Stroew, M. Kastorski, N. Kostomarow, S. M. Solowjew). Jednakze ta tradycja nie byla podtrzymywana przez slowianofil'ow, w swych pracach zaprzeczali oni koncepcji rozwini?tego politeizmu u Siowian a w pierwotnej religii widzieli prawoslawny monoteizm. Wedle nich poganscy bogowie, kt'orzy znalezli si? w kronik'ach rosyjskich przyw?drowali na Rus wraz z Waregami (Normanami).
W poiowie XIX wieku rozpoczynaj^ si? komparatystyczne badania, kt'orych celem bylo ustalenie pokrewienstwa b'ostw narod'ow indoeuro- pejskich — zestawiano w'owczas panteon b'ostw siowianskich z panteonem greckim, rzymskim i indyjskim. W efekcie tych badan naukowcy doszli w'owczas do wniosku, ze panteony te wywodzq. si? od n'arodu praindoeuro- pejskiego. Zwolennicy szkoly solarno-mitologicznej, poshiguj^c si? poetyckimi alegoriami, wi^zali istnienie antropomorf'icznych b'ostw z kultem otaczaj^cej przyrody (D. O. Szepping, A. N. Afanasjew). A. S. Famincyn opieraj^c si? na zasadach dyfiizjonizmu, rozwijal koncepcj? slowianofilsk^. N. I. Kareew bronil zas idei o pierwotnym monoteizmie. Natomiast w koncepcji ewolucjo- nist'ow, rozwini?tej w latach siedemdziesi^tych i osiemdziesi^tych XIX wieku, postacie bog'ow wywodz^si? z demonologii ludowej (w Rosji N. F. Sumcow).
Dyfiizjonizm i ewolucjonizm uwidocznili si? r'owniez w pracach Lubora Niederle i A. N. Weseiowskiego, kt'orzy uwazali, ze Slowianie nie rozwin?li mitologii wyzszej, pozostaj^c na poziomie demonologii. Inni badacze odrzucali koncepcje szkoly mitologicznej z innych powod'ow: przede wszystkim zwracali uwag? na brak fakt'ow i tym sam'ym nie wierzyli w prawdziwosc stawianych hipotez (W. Jagic, H. Machal, L. Lezer or Leze, A. Kiripicznikow).
W pracach badaczy z pocz^tk'ow XX w. (E. W. Aniczkow, N. M. Galkowski, V. J. Mansikka) przeiamywany byl sceptycyzm w stosunku do zastan'ych zr'odei, dlatego tez swe prace oparli oni na analizie zachowanych kazan prawoslawnych ojc'ow koscioia, kt'ore dotyczyly przezytk'ow poganskich. Opieraj^c si? na nich, badacze ci mimo woli przej?li negatywn^ ocen? religii poganskiej jako wiar? rozleglq. i prymitywn^. Aniczkow, b'azuj'ic na pracy R'oznieckiego o Piorunie, wywodz^cej go od germanskiego Tora, uwazal, ze Rus rotfa si? od drobn'ych bozk'ow, natomiast znaczniejsi antropomorf'iczni bogowie zapozyczeni byli od Wareg'ow.
W XX w. badacze polscy (H. Lowmianski, W. Szafranski, K. Moszynski) tez uwazali slowianskq. religie poganskq. za monoteistyczn^, co niew^tpliwie nalezy wi^zac z siln'ym wptywem katolicyzmu. Dia nich Piorun jest nie tyle gl'ownym bogiem co bogiem jedynym, pozostali sq. jedynie jego hypostazami.
W Rosji Radzieckiej wojowniczy ateizm na dhigo zatrzymal badania nad religiq. slowianskq.. Krytycyzm marksist'ow zwr'ocil si? przede wszystkim przeciwko ich gl'ownym wrogom — chrzescijanstwu i islamowi. Jednakze, niedhigo przed rozpocz?ciem drugiej wojny swiatowej wzroslo zainteresowanie rodzinnymi religiami przedchrzescijanskimi. Celem tego nurtu bylo rozbudzenie patriotycznych postaw spolecznych w kraju. Powstaly w'owczas cztery koncepcje religii slowianskiej, kt'ore w przeciwienstwie do poprzednich byly oparte nie tyle na materialach historycznych ile na archeologicznych i etnograf'icznych.