150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі
Шрифт:
І пасля Другой сусветнай вайны працягвалася рабаванне нашых культурных скарбаў. Так, некалькі дзесяткаў найкаштоўнейшых карцін з нясвіжскай калекцыі Радзівілаў былі ў строгай таямніцы падараваныя савецкім урадам польскаму ўраду Берута. У Маскву траплялі манетныя скарбы, знойдзеныя ў нашай зямлі. Ленінградскія і маскоўскія экспедыцыі вывозілі каштоўныя археалагічныя знаходкі і рэдкія старыя кнігі.
Асобна трэба сказаць пра лёс Віленскага беларускага музея імя І.Луцкевіча, зборы якога налічвалі блізу 75 тысяч экспанатаў. Пасля яго ліквідацыі ў 1945 годзе бальшыня іх, у тым ліку Статут 1588 года, Біблія Францішка Скарыны, багатыя калекцыі старажытных грамат, пячатак, гравюр, картаў, слуцкіх паясоў, жывапісу, зброі, апынуліся
143. Як чужынцы скарыстоўвалі існаванне ў Беларусі розных рэлігій?
З даўніх часоў у Беларусі, як правіла, мірна суіснавалі розныя рэлігіі і веранні: паганства, хрысціянства, юдаізм ды мусульманства. Акрамя таго, у нашай краіне, як, бадай, нідзе болей у свеце, традыцыйна былі пашыраныя ўсе галіны хрысціянства — праваслаўе, каталіцтва, вуніяцтва, пратэстанцтва, а таксама іх драбнейшыя адгалінаванні (лютэране, кальвіністы, антытрынітарыі, стараабрадцы, анабаптысты, «чэшскія браты» ды інш.).
Да пэўнага часу гэта не супярэчыла нацыянальнай кансалідацыі нашага народа. Усе рэлігіі ў той або іншай ступені спрыялі пашырэнню духоўнасці, асветы, навукі.
Аднак суседнія дзяржавы — Масковія і Польшча — недзе з ХV стагоддзя пачалі скарыстоўваць шматканфесійнасць нашага народа дзеля ўласных экспансіянісцкіх мэтаў. Яны абралі шлях распальвання ўзаемнай нянавісці паміж рознымі цэрквамі на нашай зямлі.
Маскоўскія князі, пачынаючы ад Івана ІІІ, імкнучыся спраўдзіць сваю царкоўна-палітычную дактрыну «Москва — третий Рим, и четвертому не бывать», прысвойвалі тытул «государь всея Руси», што недвухсэнсоўна сведчыла пра іх намер падпарадкаваць землі нашага гаспадарства. Пасля заснавання ў 1589 годзе Маскоўскае патрыярхіі палітыка Маскоўшчыны ў дачыненні да Вялікага Княства набыла адкрыта агрэсіўны характар. На працягу ХVІІ-ХVІІІ стагоддзяў Масква спрычынілася да заняпаду нашае дзяржавы і, урэшце, яе зліквідавання.
У сваю чаргу польскія палітычныя колы з даўных часоў імкнуліся ператварыць наш каталіцкі касцёл у сродак сваёй экспансіі. Яны ўжывалі розныя інтрыгі, дамагаючыся ў абыход законаў Вялікага Княства прызначэння палякаў на духоўныя пасады, каб пакрысе падпарадкаваць наш касцёл, спаланізаваць яго і, урэшце, сцвердзіць думку, што каталіцтва — гэта атрыбут польскасці.
У ХІХ стагоддзі палітыка Расеі была скіраваная на выкараненне любых праяваў самабытнасці нашага краю. Беларусам навязвалася формула: «праваслаўны — рускі, каталік — паляк». У 1839 годзе праваслаўнае духавенства і расейскі ўрад зліквідавалі вунію, якая на той час была амаль адзіным апірышчам беларускай мовы.
Выхоўваючы пакаленні беларусаў у духу «польскай» або «рускай» веры, чужынцы пазбаўлялі нас будучыні. Яны пакідалі нам ролю этнічнага матэрыялу, высмоктваючы таленты і багацці нашага краю.
Як бачна, палякі і маскоўцы на працягу стагоддзяў скарыстоўвалі існаванне розных рэлігіяў у Беларусі выключна дзеля панавання ў нашым краі. Рэцыдывы гэтае палітыкі мы, на жаль, бачым і сёння. Нягледзячы на абвяшчэнне незалежнасці Беларусі, тут мала што змянілася. Актуальнымі застаюцца радкі паэмы «Сымон-музыка», напісаныя Якубам Коласам 80 гадоў таму:
І цяпер над намі, брацьце,
Яшчэ ў сіле той раздор -
І папоўскае закляцьце,
І ксяндзоўскі нагавор.
144. Якія выдатныя польскія дзеячы з паходжання беларусы?
Наша
Сярод іх многія класікі польскай літаратуры эпохі Асветніцтва — Францішак Багамолец, Францішак Князьнін, Адам Нарушэвіч, Юльян Нямцэвіч ды іншыя. Пачынальнік рамантызму ў польскай літаратуры Адам Міцкевіч (даследнікі выводзяць ягоны радавод ад беларуса Міцькі) шырока выкарыстоўваў у сваёй творчасці тэму і вобразы нашага фальклору. Беларуская рэчаіснасць лягла ў аснову прозы Элізы Ажэшкі (Паўлоўскай), якая нарадзілася на Гарадзеншчыне. З беларускага роду паходзіць выдатны раманіст Язэп Крашэўскі, літаратурная спадчына якога складае блізу 600 тамоў.
Беларускім музычным фальклорам напоўніцу карыстаўся заснавальнік нашага опернага мастацтва Станіслаў Манюшка (родам з Меншчыны), якога палякі лічаць «бацькам польскай оперы», і пачынальнік польскага сімфанізму Мечыслаў Карловіч (са Смаргоншчыны). Беларусы з паходжання таксама Рафал Чарвякоўскі — «бацька польскай хірургіі», Язэп Марцінкевіч — выдатны матэматык ды шмат якія іншыя польскія вучоныя.
Ад беларускай праваслаўнай шляхты вядзецца радавод нацыянальнага героя Польшчы Тадэвуша Касцюшкі. З Беларусі паходзіць і Тамаш Ваўжэцкі, які ўзначаліў паўстанне пасля зняволення Т.Касцюшкі. Беларусам (так ён сам называў сябе ў пару рэвалюцыйнай маладосці) з'яўляецца Язэп Пілсудскі, начальнік адноўленай Польскай дзяржавы. Урэшце, з этнічнай Беларусі родам і генерал Люцыян Жалігоўскі, стваральнік «Сярэдняе Літвы».
145. Якія дзеячы расейскае навукі і культуры з паходжання беларусы?
Беларусы зрабілі надзвычай шмат для расейскай культуры й навукі, пачынаючы ад Івана Фёдарава (Федаровіча, з беларускага роду Рагозаў), Пётры Мсціслаўца ды Самойлы Пятроўскага-Сітняновіча (Сымона Полацкага).
Новыя рамёствы прынеслі ў Маскву Клім Міхайлаў са Шклова, майстар аб'ёмнай разьбы («беларускае рэзі»), які стварыў унікальны іканастас Смаленскага сабора ў Маскве; Сцяпан Палубес (Іванаў) з Амсціслава, кахляр і майстар шматколерных рэльефаў; Андрэй Чохаў (Чэхаў), заснавальнік маскоўскай людвісарскай («пушкарской») традыцыі, які адліў «Цар-гармату».
Сярод беларусаў з паходжання — літаратары Тадэвуш (Фадзей) Булгарын, Фёдар Глінка, Фёдар Дастаеўскі, Дзмітры Пісараў, Аляксандар Твардоўскі, Міхаіл Ісакоўскі, Яраслаў Смелякоў, а таксама Юры Алеша (з барысаўскае шляхты), Яўген Еўтушэнка (продкі з вёскі Хамічы на Гомельшчыне). З беларускіх родаў паходзілі пісьменнікі Аляксандар Грыбаедаў (з Грыбоўскіх), Іван Бунін (з Бунікоўскіх) і Аляксандар Грын (сапраўднае прозвішча Грынеўскі). А Ўладзімір Высоцкі — з Мяшчанскае слабады ў Маскве, з ХVІІ стагоддзя заселенай беларусамі (ён сам згадваў, што ягоныя карані — на беларускім Палессі). Выдатны мовазнавец, галава Ленінградскае фаналагічнае школы Леў Шчэрба паходзіў з Ігумена Менскай губерні.
З Беларусі ў Расею прыйшло прафесійнае тэатральнае і музычнае мастацтва. Балерыны Азарэвічы са Шклова стварылі расейскую балетную школу. А музычнай часткай імператарскіх тэатраў Пецярбурга, дзе танцавалі Азарэвічавы, кіраваў кампазітар Восіп Казлоўскі (аўтар першага расейскага гімна), які раней працаваў у Троках і Слоніме. Беларускага паходжання выдатныя кампазітары Міхаіл Глінка, Мадэст Мусаргскі, Ігар Стравінскі (сын саліста Марыінскага тэатра ў Пецярбурзе Фёдара Стравінскага родам з Рэчыцкага павета), Зміцер Шастаковіч (унук паўстанца 1863 года), знакамітыя акторы Васіль Качалаў (Шверубовіч), Пётра Алейнікаў, Інакент Смактуноўскі (Смактуновіч). З беларускіх земляў скульптары Міхайла Мікешын (аўтар помнікаў Б.Хмяльніцкаму ў Кіеве, «1000-годдзе Расеі» ў Ноўгарадзе; лічыў сябе «беларускім панам»), Сяргей Канёнкаў.