Артыкулы
Шрифт:
Зайздросціць і кідацца гноем "сацыёлагу" відавочна няма чаго, па-руску ці па-беларуску піша паэт. Ён спытае": "А чаму вершаў толькі адзінаццаць? Чаму не трыста адзінаццаць?" Адказваем": "Можна, мабыць, кожны дзень пісаць артыкул у газету, нават сацыялагічны, але нельга кожны дзень "выдаваць на гара?" "Свободы сеятель пустыннай". Дый артыкул, калі гэта не смецце, так не пішацца".
"А чаму б яму не пайсці на радыё, у газету, на тэлебачанне, у кіно?"
А ты пайдзі. Зрабі. Пражыві з таго, што заробіш пяром. Большасць паэтаў, да ведама "сацыёлага" (кепскі ён, відаць, сацыёлаг, калі не ведае, колькі плацяць за радок і колькі каштуюць боты), ходзіць "у дэпартамент".
Можа, і ёсць такія, што "купаюцца ў золаце", што "мільянеры", але я асабіста з такімі не знаёмы. Грошай дарэмна ў нас (і нідзе) за працу не даюць, на якой бы мове ты ні пісаў. А ў "злодзеі ад літаратуры" (мабыць, ёсць і такія, як ёсць і "злодзеі ад сацыялогіі") пісаць працаўнікоў несумленна і брудна, селянін ён або паэт. А параўнаюць зарплату сярэдняга сацыёлага з ганарарам сярэдняга паэта (не тых, што пішуць левай нагой таўшчэзныя даследаванні і пульхныя паэмы, ад якіх мухі дохнуць) — староннія непрадузятыя людзі.
Не ведаю, ці піша "дзеля заробку" "сацыёлаг" (гледзячы на тое, як ён лічыць капейкі ў чужой кішэні — піша), але большасць паэтаў піша не дзеля рубля, а дзеля самавыказвання, таму што іначай не могуць. І самавыказваюцца па-беларуску, таму што на іншай мове яны, вядома, мелі б большую колькасць чытачоў, але не маглі б выказацца так глыбока, з поўнай аддачай, як на сваёй.
Або гэты, "беларус, журналіст паміж 40 і 50 гадамі" — гэта той самы аўтар "ліста з Масквы", толькі, здаецца нам, крыху больш разумны, бо можа затуманіць у галаве чытача або субяседніка просты сэнс складанымі (таму і здаюцца разумнымі) словамі.
Пра аўтара "ліста" ("Интересный человек пишет") можа так сказаць толькі ягоны духоўны сабрат, чалавек у сутнасці глыбока нецікавы і "р-рэалістычны". Чалавек, які сам мысліць не хоча (а мо не можа).
Ведаем мы, за якім папугаем паўтарае ён словы, калі гаворыць пра "беларускі патрыятызм, прынесены немцамі або палякамі". Вось кніга А. Рыціха "Обиженный край" (Пб, 1911). Я не думаў, што мне давядзецца звяртацца да яе другі раз (у першы раз я ўзяў з яе кавалкі, каб паказаць духоўнага бацьку гэтага чарнасоценца, прафесара Руніна, якому ў "Каласах" Алесь уладкаваў абструкцыю), але, відаць, руніны і рыціхі жывуць і не шманаюць. Цытую:
"Русский коспомополитизм, марксизм, незнание России и ее народа… взяли верх над государственной и национальной идеею. Общество не хочет и не может понять, что Россия может жить только с таким духом народа, как было при Царях Иоанне III и Алексее Михайловиче…" Необходимо попечение, "иначе он (край. — У.К.) легко может сделаться достоянием немцев, даже австрийцев и, чего доброго, поляков…". Жиды-шпионы "по шоссе от австрийской границы к Киеву и от Кенигсберга к Риге и Петербургу — по пути вражеской армии… всё на пользу вторгнувшегося войска…". А вось пра беларусаў: "Пинчук, этот обитатель Пинских болот, с личностью, не похожею на человека, с ногами в виде колеса и непонятным говором, исчезает окончательно" (сказаў бы ён такое паляшучкам Жэні Янішчыц і Веры Палтаран або спевакам з Клетнага і Тонежа). А вось пра ўкраінцаў: "К особенностям Юго-Западного края следует отнести появление там с 60-х гг. XIX ст. украинофильства, сильно теперь подогреваемого австрийскими агентами. Это дело с обществом Шевченки во главе (?), какою-то оперою Наталки-Полтавки (?) и ограниченным числом фантазеров, полагающих, что Малороссия, малороссы, составляет что-то особенное со своим неразработанным наречием и своими чумаками…" "Как у немцев Германия превыше всего (ад каго мы гэта яшчэ нядаўна чулі?), так у нас наш
Не сорамна, марксіст (а пэўна ж!) сацыёлаг NN.
Але, можа, гэта адзін дурань Рыціх знайшоўся? Ды не, вось рускі гістарычны белетрыст XIX ст. растлумачвае пугачоўшчыну (!)"польской интригой". Вось сучасны культурны дзеяч піша пра Радзівілаў, "говорящих по-польски с берлинским акцентом" (а княгіня Ізабела Радзівілова жыве сабе ў Варшаве, узнагароджаная за падполле ордэнам "Віртуці мілітары", па-нашаму Герой Савецкага Саюза).
Дзіўна неяк дажыць да год "паміж 40 і 50-ю" і не нажыць ні сумлення, ні розуму. Ды ўрэшце застацца проста элементарна непісьменным. Філіповіч — "адзіны беларускі мастак"?
Словам, заклікае да сур'ёзнага падыходу да справы, а сам несур'ёзны, чужых вяршкоў нахапаўся, нічога не ведае пра культуру народа, да якога належыць па пашпарце і сярод якога жыве.
А, як вынік гэтага неразумны і, як кожны такі, небяспечны.
Бо працуе на карысць ворагаў нашага мыслення. Ім дае козыры ў рукі, а братам і таварышам робіць мядзведжую паслугу.
И как отдыхает душа, когда после этого "белоруса" слушаешь русского, учителя (с.155), которому хочется, "потеряв на минутку тайну своей души, вселенскую тайну", ответить на его языке (как ответил бы и на любом другом). Ибо он мне больше брат, чем вышеуказанный "белорус". Я бы сказал: "прожжённый белорус".
I якiя розныя людзi (с.157)! Якiя непадобныя! З памылкамi i з азарэннямi! Як з iмi цiкава! Не тое што з некаторымi "падкутымi", якiя лiчаць, што таму маюць права брыкацца i (с.158) менавiта "адштурхоўваюць частку народнай iнтэлiгенцыi i даюць зброю ворагу".
Во глядзіце, куды ўсё ж ідуць самыя таленавітыя? Да сваёй культуры і мовы — часцей за ўсё. Да суседняй — радзей (і Твардоўскія сярод іх шчаслівае выключэнне). А збольшага, калі адрываецца ад свайго, — прыстасаванец (не хачу сказаць "рэптылія") накшталт вышэйпамянёнага культурнага журналіста.
Аўтар мае рацыю (с.128). Найбольшая "культурная каштоўнасць" — мова. То вось і зберагайце яе ("Канстытуцыя БССР", Мн., 1978, с.22). І тут погляд аўтара ледзь не адзіна правільны.
Ёсць і трохі недадуманае. "Творчую радзіму" чалавек не выбірае. Яна выбірае яго, калі ён разумны і ўмее прыслухацца да сябе. Не толькі Ян Баршчэўскі, але ўспомнім "гімназічна-альбомныя" вершы М. Багдановіча па-руску (а ён жа "вучыўся Беларусі" па кнігах, а "вучыўся Расіі" ўсімі абставінамі жыцця). Яшчэ пацверджанне — Пушкін. Французскія вершы ягоныя (хаця ён сам прызнаваўся, што пісаць па-руску яму было "ўсё ж такі цяжка") не ідуць па якасці ні ў якое параўнанне з яго рускімі вершамі (тое самае і ў Шаўчэнкі). Так што выбірай, нават калі ты часталюбівы (а з такіх пераважна і выходзяць "асвечаныя касмапаліты"): быць пасрэднасцю на мове суседа або нечым значным на сваёй. А "значны" гэта азначае "значны для многіх", калі б нават на тваёй мове гаварылі сто чалавек.
Выключэнняў я амаль не ведаю (Шамісо? Конрад? Яшчэ пару чалавек — вось, бадай, і ўсё). Калі, вядома, не лічыць "ірландцаў па крыві" — ад Свіфта да Уайльда і Шоў. Але там была традыцыя, корані якой у сярэдневякоўі. І, дарэчы, "ірландцаў і шатландцаў" (Маршаку жартам прапанавалі перакласці Бёрнса "назад на англійскую", каб англічане маглі разумець, але забыліся, што (можа) без "шатландскай гаворкі" Бёрнс не быў бы цікавы ні англічанам, ні рускім, нікому) нашаму брату бывае чытаць почасту цікавей, чым некаторых "чыстапародных" англічан.