Бары-бэры

Някляеў Уладзімір

– Пахавае, - сказаў Сяўко, каб худая да нябожчыка не чаплялася.
– Беларускі народ каго хочаш пахавае. Хоць самога сябе.

Някрасаў склаў на грудзях рукі з картамі, уздыхнуў:

– Самога сябе пахаваць нельга. Трэба, каб нехта дапамог.

– Палякі дапамогуць, - паглядзеў Бялінскі на Міцкевіча, які буркнуў: “Ага, як вы нам...” - а худая зноў накінулася на нябожчыка: “І чаго ты ў Мінск мяне прыпёр, калі памёр?!.”

Вось чаго яна да вялікага рускага паэта прычапілася?.. Ну, памёр, але ж не кінуў... Гэтак Люба на Кашына накідвалася,

калі той загульваў, і

Сяўко падумаў, што вось людзі ў кватэры Кашыных зусім іншыя, рускія літаратары, адзін нават польскі паэт, а жыццё тое самае. Значыць, ад таго, што мяняюцца людзі, яно, жыццё, не мяняецца? Якім было да рускіх літаратараў і польскіх паэтаў, такім і пасля іх застанецца?..

І пасля яго?.. І пасля Кашына?.. І дарма нехта думае, што ён такі... ну, не гэтакі, як іншыя?.. Не, дудкі, гэткі самы, і Кашын праўду на сходзе сказаў, што ўсе вартыя толькі прыбіральні прыдарожныя праектаваць - і то на адно ачко.

А якія прыдарожныя прыбіральні ў Ізраілі?..

– У ачко!
– падумаўшы пра прыбіральні ў Ізраілі, нечакана для самога сябе рашуча сказаў Сяўко.
– Калі гуляем, дык у ачко!

– Чаму ў ачко?..
– спытаў, бо Кашына на сходзе не чуў, Міцкевіч, а худая, падняўшы карту, якая выпала з калоды, калі Някрасаў рукі складваў, амаль узмалілася: «Не гуляйце вы з імі!.. Круцялі яны! Махляры!..»

– Фёкла праўду кажа!
– пачаў мяшаць карты нябожчык.
– Ведаеце, які я махляр! Які круцель! Ды большага за мяне круцяля і махляра ва ўсёй рускай літаратуры не было! І гэта мой, калі хочаце ведаць, найвялікшы гонар! А не нейкія там два радкі пра беларуса... Вы, дарэчы, беларус?

Не так даўно быў перапіс насельніцтва, і паненцы, якая прыйшла яго перапісваць, Сяўко сказаў, што ён беларус. Збіраўся сказаць, што рускі, а сказаў, што беларус, сам не разумеючы, чаму... Можа быць, паненка гэтак выглядала, што ёй нельга было сказаць: я рускі.

– Беларус.

– Волосом рус, видишь, стоит, изможден лихорадкою, высокорослый, больной белорус: губы бескровные, веки упавшие, язвы на тощих ру­ках, вечно в воде по колено стоявшие ноги опухли, колтун в волосах!
– прадэкламаваў Бялінскі.
– Геніяльна!.. Ліхарадка, язвы, калтун!..
– і прапанаваў Сяўко.
– Вы сядайце на маё крэсла, я ў ачко не гуляю.

Нябожчык, хоць Бялінскі і пахваліў ягоныя вершы, насупіўся.

– Геніяльна... Гэта цяпер - геніяльна! А як было, нагадаць? «Думкі пра аўтара зборніка «Мары і гукі» зводзяцца да аднаго: пасрэднасць у вершах невыносная». Такое пра мяне, пра маю кнігу!.. Я скупіў, спаліў увесь на­клад! Колькі грошай згарэла... А ён яшчэ ў ачко не гуляе! Чаму?

Бялінскі не стаў вінаваціцца ў колішніх грахах.

– Бо ачко - гульня жулікаў.

Фёкла, худая і змораная жонка нябожчыка, падбачэнілася.

– А вы хто?.. Жулікі і ёсць.

Нябожчык жэстам запрасіў Сяўко сесці на месца Бялінскага.

– Вось я жонку з вёскі ўзяў. У горад вывез. І што? Дзе ўдзячнасць? Хай бы там

і сядзела... Яна ў мяне другая, першая гарадская была, блакітная кроў. Са шляхты, - зняважліва зірнуў ён на Міцкевіча.
– Дарма я з ёй развёўся, хоць мы і не вянчаліся. Рэўнасць заела!..
– і ён прадэкламаваў нібы назло Фёкле: «Мы разошлись на полпути, мы разлучились до раз­луки и думали: не будет муки в последнем роковом «прости». Но даже плакать нету силы. Пиши - прошу я одного. Мне эти письма будут милы, и святы, как цветы с могилы, с могилы сердца моего!»

– Геніяльна!
– усклікнуў Бялінскі.
– Мука! Разлука! Магіла!..
– болей ён, падобна, не ведаў, што сказаць, а пакрыўджаны Міцкевіч пракінуў пагардліва, як палякі ўмеюць: “Вы б лепей оду вешальніку прачыталі!” Гэта не спадабалася ні Някрасаву, ні Бялінскаму, ні Дабралюбаву, які хоць і прамаўчаў, але паглядзеў на Міцкевіча як на чалавека, якога нельга запрашаць у кампанію, дзе нябожчыкі вершы чытаюць.

– Жулікі.
– доўжыла сваё, нібы не чула ніякіх вершаў, Фёкла. Во кватэру гэтую выжулілі. І дзе тут карціну вешаць?
– Ты скажы мне, Коля: мы тут, у правінцыі, жыць збіраемся?

Нябожчык задумаўся, нібы ўспамінаючы нешта, пасля прадэкламаваў:

– Мятеж прошёл, крамола ляжет, в Литве и Жмуди мир взойдёт...
– і рукой махнуў.
– Нідзе я не збіраюся жыць! Толькі паміраць. Так лепей, усе шкадуюць.

Сяўко ў яго ўперыўся.

– Вы выйгралі гэтую кватэру ў карты? У Кашына?

– Выйграў. А ў Кашына, не ў Кашына... Хто ён такі, каб помніць?

Гэта Сяўко спадабалася больш, чым вершы. А то гонару ў Кашыне шмат: маставік незаменны!

Ніхто не іншы, не інакшы. Усе аднолькавыя.

Усё залежыць ад таго, як карта пакладзецца. Да каго якая. А гэта ў залежнасці ад таго, на якім месцы сядзіш.

Сесці на месца Бялінскага - адна карта, на іншае - іншая.

Дастаткова дзве карты, каб вярнуць кватэру Кашыну - і хай сабе ён хоць памірае, хоць не! Калі ўгадаць, дзе сесці, дык Кашын будзе Сяўко паўкватэры вінен, а не Сяўко яму!

– Гуляем з умовай, - сказаў Сяўко нябожчыку.
– Карціна супраць кватэры.

Ён перакананы быў, што ці нябожчык, ці нехта іншы з рускіх літаратараў пачне спрачацца, стане пярэчыць, але ніхто ні спрачацца, ні пярэчыць не стаў. Толькі Дабралюбаў здзівіўся:

– Навошта вам гэты катух? Вунь грошай колькі ў банку! Сапраўдных, яшчэ царскіх!

У кучы асігнацый царскія чырвонцы ды кацярынкі былі перамешаныя з беларускімі рублямі. Кашын, мусібыць, не толькі кватэру прайграў. Але гэта ўжо ягоная праблема.

Чамусьці не хацелася Сяўко на крэсла сядаць. Хоць месца гэтае было найлепшае. А вось не хацелася сядаць на яго - і ўсё.

– Можна я на ваш зэдлік сяду?
– спытаў ён Дабралюбава.
– А вы на маё крэсла.

– Крэсла маё!
– падскочыў да яго Бялінскі.
– Тое, што я прапанаваў вам на яго сесці, не азначае, што яно ваша! А тым больш Дабралюбава!