Белы Бім Чорнае вуха
Шрифт:
І Бім, бедны Бім, цяпер ужо няшчасны Бім, спачатку лёгка бег упоравень за домікам, пазіраў на вокны. Тут яго і ўгледзела Даша.
— Бім! Бі-ім!!! — закрычала яна. — Мілы Бім! Прыйшоў правесці! Мой добры Бім! Бі-ім! Бі-і…
Голас яе рабіўся ўсё цішэйшы і цішэйшы. Домік уцякаў. А Бім, як ні стараўся, як ні сіліўся, усё адставаў і адставаў.
Потым ён бег за апошнім домікам да таго часу, пакуль той не прапаў з вачэй, бег і далей, па той самай дарозе, бо яна нікуды не скіроўвала. Бег доўга. І нарэшце, ледзьве перавёўшы дух, упаў між рэек, выцягнуў усе чатыры лапы, задыхаючыся і ціхенька скуголячы. Надзеі
Калі сабакі ўжо ні на што не спадзяюцца, яны паміраюць сваёй смерцю — ціха, без крыўды, з мукамі, якіх свет не ведаў. Але не Бімаў гэты клопат і не яму суджана зразумець, што каб не было надзеі зусім, ніводнае кроплі на зямлі, то ўсе людзі таксама памерлі б ад адчаю. Біму ўсё было куды прасцей: вельмі балела ўсярэдзіне, а сябра няма, і ўсё на гэтым. Гэтак як і лебедзь памірае пасля смерці каханае, узлятаючы высока і падаючы адтуль каменем; як журавель, страціўшы родную і адзіную жураўліху, лунае, выцягнуўшыся, распластаўшы крылы, і крычыць, крычыць, просіць у месяца смерці; гэтак тады і Бім: ляжаў, бачыў у трызненні адзінага і нязменнага сябра і гатовы быў на ўсё, нават і не разумеючы гэтае гатоўнасці. Але ён цяпер маўчаў. Няма на зямлі ні аднаго чалавека, які б чуў, што памірае сабака.
Сабакі паміраюць моўчкі.
Ах, каб зараз Біму некалькі глыткоў вады! А так, мабыць, не падняўся б ён ніколі, калі б…
Падышла жанчына. Яна была ў пінжаку на ваце і ў ватніках, на галаве хустка. Моцная, вялікая жанчына. Відаць, яна спачатку падумала, што Бім нежывы, — нахілілася, стала на калена і прыслухалася: Бім яшчэ дыхаў. Ён гэтак саслабеў з таго часу, як развітаўся з сябрам, што яму, вядома, нельга было рабіць такі прабег, які зрабіў ён следам за цягніком, — гэта бяздумна. Але хіба мае ў такім выпадку значэнне розум, нават у чалавека! Жанчына ўзяла ў далоні галаву Біма і прыпадняла:
— Што з табою, сабачка? Што ты, Чорнае вуха? За кім жа ты гэтак бег, гаротнік?
У гэтае грубаватае з выгляду жанчыны быў цёплы і ласкавы голас. Яна сышла пад адхон, прынесла ў брызентавай рукавіцы вады, зноў прыпадняла Бімаву галаву і паднесла рукавіцу, намачыла нос. Бім лізнуў яшчэ раз. І стаў хлябтаць. Жанчына гладзіла яго па спіне. Яна зразумела пра ўсё: нехта любімы паехаў назаўсёды, а гэта страшна, да жудаснага цяжка — праводзіць назаўсёды, гэта ўсё адно, што пахаваць зажыва.
Яна каялася перад Бімам:
— Я вось — таксама… І бацьку, і мужа правяла на вайну… Бачыш, Чорнае вуха, старая стала… а ўсё не забываю… Я таксама бегла ўслед цягніку… і таксама ўпала… і прасіла смерці сабе… Пі, мой харошанькі, пі, гаротнік…
Бім выпіў з рукавіцы амаль усю ваду. Цяпер ён паглядзеў жанчыне ў вочы і адразу ж паверыў: добры чалавек. І лізаў, лізаў яе грубыя, патрэсканыя рукі, злізваючы кропелькі, якія падалі з вачэй. Так Бім другі раз у жыцці спазнаў смак чалавечых слёз: першы раз — гарошынкі гаспадара, цяпер вось — гэтыя, празрыстыя, бліскучыя на сонцы, густа прасоленыя незагойным чалавечым горам.
Жанчына ўзяла яго на рукі і знесла з дарожнага палатна пад адхон:
— Ляжы, Чорнае вуха, ляжы. Я прыйду. — І пайшла туды, дзе некалькі жанчын корпалася на пуцях.
Бім глядзеў ёй услед мутнымі вачыма. Але потым, намогшыся з усяе сілы, прыўстаў і паволі, хістаючыся, пайшоў
— Гаспадар кінуў? — запыталася яна. — Паехаў?
Бім уздыхнуў. І яна зразумела.
Падышлі яны да тых, што працавалі. Усе тут былі жанчыны, апранутыя гэтаксама, як і Добры чалавек, а збоч стаяў мужчына ў аблавушцы на патыліцы і з люлькаю ў зубах. Ён запытаў сярдзіта:
— Да сабакі прывязалася, Матрэна? А хто рабіць будзе? Эх ты, Матрэна, Матрэна… Як ні скажы — Матрэна. — І тыцкаў пальцам да яе.
Бім скеміў: харошы чалавек — гэта Матрэна. Яна загадала яму ляжаць ля абочыны, а сама ўзяла нейкія вялізныя абцугі і ўхапілася імі за шпалу разам з астатнімі жанкамі.
— Раз-два, ўзялі! — раўнуў мужчына. — Яшчэ разік! Яшчэ раз! — крычаў ён нават з гонарам, узяўшы рукі ў бокі.
На кожны яго крык жанчыны цягнулі дружнымі рыўкамі так, што бервяно паслухмяна паўзло за імі, сціснутае абцугамі. Кожны раз, як цягнулі, твары ў жанчын аж чырванелі ад натугі, а ў аднае з іх, худасочнае і кволае, твар, наадварот, бляднеў і нават сінеў. Гэту жанчыну Матрэна адапхнула рукою і сказала гэтак сама, як некалі гаварыў гаспадар Біму, праганяючы яго:
— Адыдзі! Адпачні, а то богу душу аддасі. — І да мужчыны: — Ну крычы, ці што, анцыхрыст!
— Раз-два, ўзялі! — раўнуў той і паправіў аблавушку, стаў выводзіць, быццам яму было неўмагату цяжка: — Ой, бабкі, яшчэ раз! Муж паехаў на Каўказ! Не даехаў да Каўказа! Ажаніўся там, зараза! Стоп! Кладзі струмант!
Слова «зараза» Бім ужо чуў ад Кірпатага дзядзькі: нядобрае слова. Астатніх слоў ён не зразумеў.
А жанчыны паклалі абцугі, узялі жалезныя кастылі і пачалі ўбіваць іх цяжкімі доўгімі малаткамі, быццам бы забаўляючыся, убівалі кастыль за тры ўзмахі, а Кволая ад кожнага ўдару стагнала, вохкала:
— Ах-ха! Ох-ха!
— Давай, давай! — пакрыкваў Зараза, напіхаючы люльку. — Давай, давай, Аніся! — Ён падышоў да жанчыны: — З адцяжкаю бі, на сябе пацягвай — лягчэй пойдзе.
Аніся — гэта Кволая. Яна больш за другіх марудзіла з кожным кастылём і ўрэшце засталася наводшыбе. Дзіўнае жанчынам і незразумелае здарылася ў гэты час: Бім падышоў да Аніссі расслабленаю паходкаю і таксама, як і Матрэне, палізаў горкія брызентавыя рукавіцы. Усе прыпыніліся і здзіўлена глядзелі на Біма.
Потым яны па загаду Заразы селі ўсе пад кустамі і палуднавалі, кожная са свайго клуначка. І накармілі Біма. Ён еў. Цяпер ён ужо браў ежу з рук добрых людзей. Гэта ратавала яго.
Пад вечар ён затурбаваўся: падыходзіў да Матрэны, садзіўся, вяла пераступаў пярэднімі лапамі, зазіраў у твар, зноў адыходзіў, клаўся, але скора зноў вяртаўся і зноў адыходзіў.
— Пайсці хочаш, Чорнае вуха, — дагадалася Матрэна. — Ну, ідзі, пайшоў, Чорнае вуха. Куды ж я цябе дзену? Няма куды. Ідзі.
Бім развітаўся і пайшоў, паволі, не па-сабачы. Пайшоў уздоўж чыгункі назад. Дарога — яна і ёсць дарога, яна паказвае, куды ісці, — ніколі не зблудзіш, калі правільна пайшоў. Толькі вось усё цела балюча ныла, а пасля ўчарашніх пабояў Шэрага цяжка было дыхаць, асабліва на хаду, але — што рабіць! — трэба ісці, дзякуй богу, ён пакарміўся ў добрых жанчын, ды і сцяжынка паўз шпалы была гладкая і роўная. Пакрысе ўцягнуўся, нават ціхенька-ціхенька затрухаўся подбегам. Якія жывучыя сабакі і як скора адыходзяць!