Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
Хаан нэгэшье табагаа шэмхэшье эдеэ хоол эдинэгй, ар-за хорзооо нэгэшье дуаа амсаиагуй саашань бологуулана. Удаалагшадань айандаа шуагй нюуртан болошоод байна.
— Шамда юун хэрэгтэйб? — гэжэ хаан орон дээрээ шэ-шэрсэрээ хашхарна.
— Тгэд хуулитай тшэмэл хаан, би шамда далан худал хэлэжэ гэх ерээб, — гэбэ тэрэ хбн.'
Хаан тэрэ хбнэй "ярд" байса харюусахадань, уур ехээр уурлажа, оошо ехээр булхайлгажа, арбан араатай алмаз тол-гойтой тулгуураараан далайнл
— хээн, газарай хара бэдьхэ, ши мэнэ гэээр тархияа таара сабшуулхаяа анаа гш? — гэжэ зангана.
— Тгэд
Хаан тэрэ хбнэй харюу барюугйхэнр гэ хурээ хэ-лэхыень гайхаандаа, саг зуура хэлэ амалй болосороо бг-лэршэбэ. Мэдээ ороходоо уурлаан бэеэ барин, мэдлэнгй-хэнр:
— Зэ, хэлэ! Би шагнажа уунам.
Горигйхэн хбун хаанай урда байгаад, далан худал хэлэжэ эхилбэ ха.
— Тгэд хуулитай тшэмэл хаан, мун хэлэхэ ушарнн болобол ниин униндэ сэгэлдэр болоон юумэ. Тчнгчри тэрэ сагта тохой эмээл дорохн тохомоо ехэ бэшэ байаи юм.
299
Тэбхыжэ байан тэгшэ газарай тэмээнэй мр. улааа ехэгй
байгаа юм. Бн тэрэ едэ эхэээн энэ дэлхэй дээрэ гараагй байан аад лэ, арба хрэжэ аша хбнэйнгээ адуу манажа, амаа тэжээжэ ябагша бэлэйб.
Тэрэ сагта, нэгэ дэр, ама ангайма халуунда азаргаар ада-аа упмуурта уалхаа асарбаб. Уан дээрэ хрэхэдэм, упав гэлннжэ хурэшээн байба гээшэ.
Мльэ соолохом гээд, сорбогой хр сабшажа сабшажа* нэгэшье хурга соолонгуй, ганса хэеэ эриие биллажар-хибаб.
Яажа хээжэ соолохо бэлэйб гэжэ дэрэй анаан, ниин здэн болон байаар ехэ ониотой ухаан ойндом ороо; ээм дээрээ байан толгойгоо таара татажа абаад, хзнзэнь бхэср баряад, бни хсрн далайжа далайжа сохибоб.
Тгэд хуулитай тшэмэл хаан! Юун болоо гэжэ ананаб-та? Сохимсаром, гэнтэ мльэн дээрэм ел ехэ соолгон га-рашаба. Тэндэээм зуугаад морид нэгэ зэргэ уалан садан гаража, нуг зууниинь уалан байлай.
Моридни уалажа садаад, мльэн дээгр бэлшэшэбэ. Адуугаа харангй байгаад, ажаглахадам, адуун. соохи ами зрхэнд анаан алагша гмни гы байбал. орон дэгэлээ тайлажа хаяад, дээрэнь хулан тулгуураа хадхаад, тэрээк дээрээ гаража 'харахадам, алагша гм харагданагй.
Тулгуур дээрээ яан эшэтэй хутагаяа хадхаад, дээрэнь гараад хараашалхадам, юуншье харагданагй. Уруу ДУРУУ болохолоороон зрхэнд хадхаад ябан згээ абажа, хута-га дээрээ хадхабаб. Баа балсар балсар абиран дээрэн гаража, знэйнгээ брнь хараад зэбэб. Ай даа! Ами зрхэнд д анаан алагша гмни хара далайн хара байса дээрэ^ ёндойжо байна. Уан боро унаган уанай долгий дээгр|| ольторог т^йрон оодоржо, хеэ бутарса гйжэ ябана.
Мэтэр гэээр тулажа ябаан тулгуур а ар а ан онгосо, хута-гаараан эльбр хэжэ ольторог тээшэ тамарбаб. айнаар тамаржа ябантараа онгосом хэндэ тороод хэлбэлзээд, шэн-гэжэ захалбаб.
Ядахадаа яан эшэтэй хутага дээрээ пуужа, тулгуураа-раан эльбр хэжэ, ямаршьегй тамаран хоёр гурба саб* шалха зуура ольторогто хрэжэ тулабаб.
Алагша ггээ арай гэжэ аргамжадан барижа унаад, унагаа урайгаа барижа далай дээгр, далайн салгидатар хатар-габаб. *
Алагша
Гулгэлжэ байан долоогонодо ггээ уяжа бансарамни"
ала дорооомни арбан хлтэй туулай гарашаба. Хойнопоояь улдэбэб. Хсэгдэхр бэшэ хурдань гээшэнь яаха аргагуй. Номоёо дэлижэ харбабаб. дхэм зрээрээ бс уруувь сохёод арашье гэмтэйнгй гэдэргээ унашаба. дхынгээ оны-ень урагшань, бухюуень хойшон баряад дахин харбабаб. Юун гэжэ анабат? Тэрэ дхэм туулайе ходо харбан гарашоо пэн.
Туулайнгаа арые бшд, хыень мяханаань алгаа-гаад, гал тлихээ хормой соогоо хатаан аргал тбэб.
Алагша ггээ харан гэхэдэм, юумэээ ргээн айан ян-затай газар сабшан хамараараа "хард-хорд" гэнэ, тиигэжэ байаар хада дэ шэрэгдэжэ гарашаба.
Ггээ долоогонойн бургааанда уяаб гэжэ анаад, гушан алаа эбэртэй гуранай эбэртэ уяжархиан байгаа хаб. Тэрэнээ лдэнь мэдэбэб. Мэндэн андан хойнооонц гйжэ шан-дааанаа шангада арай гэжэ хсэжэ, алагша ггээ тайлажа асарбаб. Бусаад ерэн гэхэдэм хатаан аргални хааш хаашаа дэрбээд, лэн доогуур ниидэжэ ябашаба, амаа ангайн хара-аар хаража байшабаб. Аргал гэжэ суглууламни амиды бу-гаргана шубуун байан бэлэй. Дахин хуурай аргал суглуулжа, дала хрээн даахитай нохойдоо даажа ядасарань ашажа асарбаб.
Оо, даа! Одоошье галаа тлибэб. Шэнэ тогоогоо тодхожо туулайнгаа хэ хайлуулха гэжэ согсойжо уунам. Мэдэн гэхэдэм, тоом дуан дуан гоожожо захалба. Яаха бэлэй! тэр тргэн оёоргй тогоондоо хэеэ хэжэ хайлуулбаб. Шэм-хэшье хэн лэнгй хуу хайлаба. Тэрэ тооо хэрэй гэдээн соо дрэн шудхабаб. Тиигээд мяхаа шанажа садатараа эди-хэм гээд, амаа тамшаахам гэхэдэм, амамни ш, амаа толгой-тойень соолго соолоон газартаа марташхиан байбаб,
Гашуудаандаа арай уйлан алдабаб. Хайшан гэхэ бэлэй? ни удаан шэбшэнгй, мяхаа гараараан баряад хоолой уруу-гаа шэхэжэ, хото уруугаа оруулбаб. Бодохоёо болисоо эдеэлээд нэгэ гуталайнгаа трдэ гарайнгаа нэмжэгэ аршибаб. Н-гдэ гуталайм тр нэмжэгэгй лэш.
Амархаяа унтабаб. Хлыем дайрахадан ни эрибэб, дуу шуун, ххирг хайхиргаан, гэлс налшалдаан. Харан гэхэдэм, хоёр гутални нюдарга табилдажа байнад. Шагнаад зэн гэхэдэм, нэгэ гуталам нг годооо: "Энээииие эди, энээниие эди! Амса, энээниие эзэнээн хртээн нэмжэгэнээ тл, эдеэгй намаа эди", — гээд тажага улаан нюдаргаа-раа нэмжэгэдлээгйнь нэмжэгэдлэнээ нюдэжэ байна.
Бодоод гуталнуудаа алагаажа, гомодондонь хэлэбэб: — Уурлахаа боли, мн эрэжэ юуншье болохогуй, энэ дай-дада гарахааан золгуй гараан байгаа хаш даа, — гэбэб.
Хоёр гуталаа хоёр тээгээ хээд, хоорондонь орожо дулааха-наар унташабаб. Нэгэ тээээн хйтр эрьехэдэнь эрэбэб, нэмжэгэдлээгй гутални гы. Намдаа муулааи бэеэрээн
тэргндэжэ арлишаан байгаа. рэн гуталаа хоёр хлд угалаад. аатажа байнгй, тэргндээн гуталаа бэдэржэ яба-
шабаб.
гуйжэл ябанам: дэр соо бри амарангуй гуйнэм. гутал