Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
га дээр аарса хэжи байна. эд пурана:
— Хай, сагаагши неэ харайт?
Тэрэ изии хэлэнэ:
— Харааб, мэнэ урайхантнай Хартагай хаани гурбан хара буха хай сагаан неэндэ хамар дээрээ баалгажи, ханшар дээрээ шээлгэжи ябажи ябана… ш
Тэр изиидээ тороод саашаа ябана.
Нэгэ хяээдэ ороно. Тэрэ хнээдэ гэртэн хн убэй, нэгэ ба саган байна. Тэрэ басаганаа урана:
_ Биде холойн харгуйн улад байна бди, манда идехиимэ убэй Тоотогой хоёр ндэгэн, тухурюуни нэгэ хзн бии бай. на, тэрээни болгохо барюулаа бэй тогоон танда байнуу? Тиихэдэн хэлэнэ:
— Барюулаа
Гннхэдэн, урана:,
— Баабай иибии хай ошоиим? Басаган хэлэнэ:
— рьёо гэртхн идеэи хнээдэ идехэеэ ошоо, лр бэеэ эбэшэнтэй андалдахаяа ошоо.
Тээнинн таагаа убэй байшоо.
54. ЭСЭГЫН ГУРБАН ХБН
Урайниин эсэгын гурбан хбд байдаг байгаа. Тэрэ гурбан хбд Монголдо
нхэмнай гэжэ тхрбэ. Тхрд, тэдэш |ябаа. Ябана… ябана… Нэгэ нэн хни бууса дээрэ орожо ерэбэд. Тэрэ н-яэн хуни бууса дээрэ орожо ерээд байхадаа, бэеэгэн хбн-ээн уранад:
— Эндэ ямар хн уугааб? — гэжэ.
— Хара морьтой, хара хоньтой, хара нохойтой хн уу-гаа, — гэбэ бэеэгэн хбниинь.
Тэрэ гурбан хбд саашаа ябабад. Ябана… ябана… Тиигээд нэгэ пая нжэ ябашаан бууса дээрэ оробод. Тэрэ бууса дээрэ ороод байхадаа, тээли хбнээн уранад:
— Энэ бууса дээрэ ямар хн уугааб? — гэжэ.
— Шара морьтой, шара хоньтой, улаан неэтэй хн эндэ hyyraa, — гэжэ тээли хбниин хэлэбэ.
Теэд тэдэ хбд саашаа ябабад. Ябана… ябана… Тиижэ ябааар, нэгэ пая нжэ ошоон бууса дээрэ тудажа ерэбэд. Тэрэ бууса дээрэ ерээд байхадаа, ехэ хбнээн уранад:
— Эндэ ямар хн уугааб? — гэжэ.
— Сагаан морьтой, сагаан хоньтой, сагаан неэтэй хн э" Дэ уугаа, — гэжэ ехэ хбниин хэлэбэ.
Хбд саашаа ябабад. Ябана… ябана… Яба ябааар ерэ* *эДээ, нэгэ ая нжэ ерээн гэртэ тулажа ерэбэд, Тэдэн нээ-Рээшил бага хбниин хэлэээр хара морьтой, хара хоньтой, *аРа нохойтой хн байгаа. Хара мориноон ая ерээд бт УУрал гаража байгаа.
Энэ хбмнай эб хэлээн байбахним, — гэлдээд cat-Шаа ябабад. Ябана… ябана… Яба ябааар тэдэш нэгэ пая П
жэ евэпэн хдтэ оробод. Тздэн тээли хбни хэлэээр шара морьтой, шара хоньтой, улаан неэтэй хн байгаа.
— Тээли хбмнай баа зб хэлээн байбахиим, — гэл-дээд хбд саашаа ябабад. Ябанад… ябанад… Тиигэжэ яба-аар, нэгэ ая нжэ ерээн гэртэ тулажа б aha ерэбэд. Ехэ хбнэйн хэлэээр тэрэ хн сагаан морьтой, сагаан хоньтой, сагаан неэтэй гэр байгаа.
— Энэшни ехэ ахаймнай хэлээн тудабахиим, — гэлдээд тэдэ хбд саашаа ябабад. Хаанааан тиижэ хэлээн хр-яушын тудаба гэхэдэ, тэдэшни бууса дээрээ унагааан даа-хяинь хаража хбд тааан байгаа. Сэсэн мэргэн хбд байым байгаал даа. Тэрэ хбднай теэд саашаа ябабад. Ябана… Ябана… Яба ябааар хаанай гэртэ хрэжэ ерэбэд. Хаанда хрэжэ ерээд, гэртэнь оробо. Гэртэнь ороходонь тэдээ-ии сагаалаад, абаашша хаашхаба. Хаалгаад уухадаа тэдэ гурбан вер соогоо зугаалнад:
— Энэмнай хара хн аад, хаан ороод уунахиим, — гэжэ хэлэнэ нэгэ хбниин.
— Архиаан ямар хни амтан гарааам, — гэнэ нгдэнь.
— Мяханаан ямар нохойн амтан гарааам, —
Иижэ хэлсэжэ ууайн хаани хлэншэд дуулаад, хаанда хэлэбэ. Хаан тэрээни дуулаамээрээ уур сухал боложо, бое одогоноо суглуулжа асараад ураба:
— Эдэ хбд яахадаа иигэжэ хэлсэбэб? — гэжэ.
— Хаае хардаад, анханда шинии бгэ эсэгэ хаа ороон-хиим, теэд хара хн хаа оробо гэжэ илгараад байгаалам. Ган тасуур боложо, неэд хожороод, хрэнгэдэ эн орохоёо бо-лёод байхадан, эзыш хрэнгэд ххэнэй э аажа хээниин хрэнгэ хни амтатай болоод байгаалам. Теэд тэрээвээн хойшо хрэнгэёо эдьхэхэдээ, хни р эдьхэиимэ, теэд хни амтатай байгаагой яаханби хрэнгэ. бэ хулааар дутаха-даа, бгэ эсэгэшни хэр одоаа нохойн мяхаар эдеэллэжэ бай-ыма, тэрэшни теэ нохой амтатай гэжэ илгараад байгаалам, — тэжэ б одогошын, мэргэд тргэшын тэрэ хаандаа хэлэжэ гэбэд.
Тэрээни мэдэжэ абаамээрээ, тэрэ хаан хбши сэсэйи ойлгоод; "Хаалгаатай хбши табижа, наашан намда асараг-туй", — гэбэ. Тэрэ хбши гаргаад, хаанда асарба. "Байс, эдэ хбши сэсэйи ш туршаад зэхым байна", — гэжэ хаан ойндоо' анаад, тэдээнээн ураба.
— Дайда дээрэ гурбан улаан юум?
— Ялгада ургаан шнээн улаан, Яргалтай хни шарай улаан,
Ябарта леэлгээн нэгэн улаан, — гэбэд тэрэ хб-
шын.
— Дайда дээрэ гурбан сагаан юум? — гэжэ хаан ураба.
— тэлхэдэ эн сагаан,
дэхэдэ шдэн сагаан,
гхэдэ яан сагаан, — гэжэ хбд хаанда харюу гэ
бэд.
— Дайда дээрэ юэн ххэ юум? — гэбэ хаан.
— Хасууран ххэ, наран ххэ, тэнгэри ххэ, уаи ххэ, ногоон ххэ, — гэбэд. — бэлд хагдархай хуша ххэ. бэл-д ххр байха бурюу ххэ. Бурюу гэжэ ногоон бэлдэ ходо ххр байдагшымаа.
— Архиин арбан гурбан эдьхргэ намда нэрлэжэ гэг-ты, — гэжэ хаан тэрэ хбдтэ хэлэбэ. Тэрэ хбшын нэр-лэбэ.
Архиин арбан гурбан эдьхргэ гэжэ:
Ургажа байан ногооноон, Ургажа байан модоноон, Хурдан морьни туруунаан, Мэргэн хни эрхэйээн, Мэдэдэг хни хэленээн (бэшэ юумын)
абажа эдьхээн байна архи, — гэжэ хбд хаанда хэлэбэ.
Хаан хбши иимэ сэсэн мэргээр харюу хэлэжэ гэхэдэнь ехээр баярлаад, адаа мал, мнгэ юумэ гд табиан юм
гэлсэнэ.
55. АНААМГАЙ АХАДНЭР
Эртэ урда нэгэн сагта бэлэй. Эхэ эсэгын гурбан хбд байгаа. Хамта ябадаг эн. Нэгэ айн cap шахамалтай байтарань, тэрээнииень гэнтэ абашаба, гы болошобо. Гурбан ахаднэр:
— Сарнай яашаба гээшэб, хулгайшан, магад, абаба г? — гэлсээд, — тэрээниие хайшан гэжэ олохо ушартай болооб, — гэжэ збшэлсэхэдээ:
— Таалсаад олоё, — гэлсэбэ.
— Зай, тиигэе. Таабари хэлэ, хэлэ. Ши хэлэ, ши хэлэ, — гэлсээд, аха хбн эхилжэ хэлэбэ:
— Нэгэ хрзэгэр хара хн ябаба, — гэбэ. Хоёрдохи хб-нвинь хэлэбэ:
— Хрзэгэр хара тула тэрэшни боршигор нюуртай байха ёотой. (
Гурбадахи хбун хэлэбэ:
— Хрзэгэр хара аад, боршигор нюуртай тула тэрэшни Бор-шитхо гэжэ хун гээ, шэ.
— Мун Боршитхо сарымнай хулгайлба, тэрээниие бэдэржэ олоё, — гэлсээд, гурбуулан Боршитхо гээшые бэдэржэ ябаба.