Бурятские народные сказки. Бытовые

Коллектив авторов

— Юрд, хиирээгой хун тайшаатай худа ура г ~ болохох* гэжэ ама алдахаал. гээтэй ядуу зон хадаа, аминдаа таатай бэри олходомнай ямар байба гээшэб, — гэжэ амганиин га ни галзуу болоно.

— Туршаад лэ зэхэм, — гэжэ бгэн тайшадаа ошобо. Тайшаае газаа хурэжэ, мориноон буугаад, гэртэнь оробо. Ороод; мэндэшэлэлдэбэ.

— Хаанааа ябаан хун гээшэбтэ? — гэжэ тайшаа Ьураба.

— Худайн голоо, худанхани хоймброо ябаан хум, — гэнэ убгэн.

— Хаагуур ябажа ерэбэт? ~ Далан елээ ябаан

Даагани сабшаан Дардам сагаан харгыгаар ерэбэб, Гушан елээ ябаан-Гунани сабшаан Губилтайн сагаан

харгыгаар ерэбэб,

Болзор болдогшын боро шулуутай харгыгаар ябабаб.

— Хэр ябажа энэ дайдада хурэбэт? — гэжэ тайшаа уранз.

— Хушууи буреэ Хуа зангидажа

ябабаб.

Шэбэр' буреэ

Шэнээ зангидажа ябабаб, Хоноон газартамни Хуа модон зангилаатай, нжээн газартамни ^Р$$у шэн зангилаатай байха, хойдтоо ябахадаа хараарайт, — гэбэ.

— Ямар хэрэгээр ерэбэ гээшэбтэ?

— Агнаха хбтэйб,

Адалинь бариха бэри уража ябанаб,

Булга бариан хбтэйб,

Булгаар эсхэжэ оёхо басага бэдэржэ ябанаб.

— Тиимэ басаган олдоходоош олдохо эидэ, юу хэбтэ ба-саганиимни тл?

— Too болохогй мнгэ хэб, Туужа болохогуй адуу гэхэб.

— г Болохо, болохо, — гэжэ тайшаа збшжэ, бээ андал* даан болобо.

гээтэй хндэ хаанааан утаай торгон бээ ерэхэб, таама бээеэ гаргажа, худа болохо тайшаа даа хэлэнэ1. "Ударшагой у par болохомнай, тааршагой тариг болохомнай гэжэ таама бээеэ тандаа баринам" — гэбэ. Тиихэдэнь тайшаа урдааань торгон бээ гаргаба. Тиихэдэнь гээтэй убгэн хэлэнэ:

— Танай, та бээйн тл басага хубуугээ ниилуулжэ бай-нуут, энээниитнай ойлгоогд/йлби! — гэбэ. Тайшаа ташага улаан болоод, дуу гай байна.

Ура г юумэ ороон хойноо тайшаа одоош тэрэ худа даа хэлэпэн юумыень абаашахаяа ерэбэ. Тиихэдэнь тэрэ убгэн нэгэ мунгэ гаргажа гэбэ (too болохогй), гурбан хлтэй морин сэргэдэнь уяатай байба (туужа болохогй адуун).

Иимэ шадамараар угээтэй хун тайшаае мэхэлэн байха.

52. ГУРБАЛДАЙН ГУРБАН СЭСЭД

Гурбалдайн гурбан сзсэд гурбан яанай амитад байба гэлсэхэ. Нэгэниин ихинаад яанай хн гэхэ, хоёрдохин — барай яанай, гурбадахин — бо-ролдой я а май. Тэрэ гурбан хбн гэр гэртээ, нютаг нютагтаа байхадаа бэе бэеэ суу дуулаад байба ха. Тиижэ ерээд, хоёр бага сэсэшлын ехэ сэсэнээ бэдэрэжэ ошобо ха.

Ихинаад япан тэрэ сагта хадаа Ахайн аманда ууан гэхэ. Хоёр сэсэн харгуйн холынхи, уанай утайнхи, ура урааар Ахайн аманда хрэбэ ха. Тиигээд хнэээ ураад ехэ сэсэндээ оробо ха. Ехэ сэсэниин гэртээ пууба. Мэндэ амар хэлсээд, ехэ сэсэниин хоёр бага сэсэшлайн иижэ пураба тэхэ:

— Юу голой хбд, хаа голой ашанад байната, юунэй у-рагаар энэ холо ерэбэбтэ, юунэй суугаар энэ газарта мордо-бобто? — гэжэ.

Тиихэдэнь дунда сэсэниин иижэ хэлэбэ гэхэ:

— Бидэ хоёр нэгэ харагшан неэ буляалдаад байнабди. Энэ нхэрни буляалдахадаа иижэ хэлэнэ: "Энэ неэ угй болгооор жэл болбоб", — гэжэ. Би хэлэхэдээ иинэби: "Энэ унеэн хадаа х-рээ соомни неэнээмни гаран юма", — гэжэ. Тэрэ буляалсаа-емнай хахалажа гэхэ х оложо ядаад танда ерэбэбди. Таа маниие хоёр тээшэмнай хахалажа гыта?

Ехэ сэсэн нэгэ багтай шэбшэд гээд, хэлэбэ: ' — Буляалдаан неэнэй эхэдиинь дсарагтун.

Хоёр сэсэд гэр гэртээ харяад, унеэдээ туугаад ошобод.

Ехэ сэсэн буляалдаан неэень баряад, борьбын минаадаба. Тиихэдэн хажуудан байан эхэн мрэбэ. Тэрэ незнэй мрэр ехэ сэсэн хэлэбэ:

— Энэ мрээн неэн буляалдаан неэниитнай эхэн. Ши, бага, сэсэн, неэгээ аба! — гэбэ.

Тиижэ ерээд ехэ сэсэнэй гэртэн орожо таамаг хрндии хэлсэжэ, таршагаар хэмнэн зугаалабад, айхан хрндии хэлсэжэ, араар хэмнэн зугаалабад. ШШ

Ндйрляжа байхадаа бага сэсэниин иижэ ураба гэхэ: — Бага наандаа нэгэ дэр хээрэ хонидии адуулажа ябабаб. Тиижэ ябахадамни хажууда мни дурбэн хун ерэбэ. Мэндэ амар хэлсээд нэгэнинн хэлэбэ: "Бидэ эсэгэйн дурбэн хубуудэб-д*. Эсэгэмнай ухэхэдээ дурбэн хубуундээ нэгэ дохолон сагаагша гуу улеээн байба. Тэрэ ггээ бидэ хубааан байба бди иижэ: ехэ ахамнай толгойен абаан юма, гурбан бага хубуу-диин нэжээд хул а балан байгаа. Мун болходо тэрэ гуумнай хээрэ бэлшэжэ ябаад, хунэй хурээ бала даража ороод, таряа эдеэ. Тэрэ таряанай эжэн манаа потрав нэхэжэ байна. Дуу-мэйн ноедууд тэрэ хэрэгые шуугээд, иимэ тогтоол га р га а юм: душэн пууд талха тулэхэ гэжэ. Тэрэ душэн л у уд талхайе бидэ хайшан гэжэ хубаажа тулэхэ юумабди? — гэжэ. — Тэрэ хэрэ-гиие тани ойгоор хайшан гэжэ илгаха хэрэгтэйби? Ехэ сэсэн, хэлэжэ угыга", — гэбэ. Ехэ сэсэн нэгэ бага доошоо хаража уутаад хэлэбэ:

— Бага хубуундэ дохолон хул тудаан байгаа, тэрэ хубуун юма тулэхэгуй юм. Дохолон хул таряа гэшхээгуй. Ехэ ахань' хоёр, хуби тулэхэ юм, юум гэхэдэ: толгой баран бэеые мэдэжэ абадаг юм, хоёр дунда хубууд арбаад пууд тулэхэ юма, юм I гэхэдэ айн хулнууд муу хулиие шэрэжэ ябаан юма.

Тэрэ илгабариие хоёр бага сэсэнд збшбэ. Тиижэ зу-гаалажа уугаад, ехэ сэсэн дунда сэсэнээн иижэ ураба: щ

— Ахайн Ирхудэй толгой Улаан Залаа Мэргэн Дэгэйн мэдээндэ байдаг байгаа. эн тэрэ дайдые эжэлээд, та ига да ябаан ангуудын баа эжэлэдэг байгаа юм. Тэрэ тайгадаа агнажа ябааар, Улаан Залаа Мэргэн Дэгээ хубуун нэгэ та рил эреэн буга хараба ха. Номо аадагаа абаагуй юума ад, гэртээ ошобо ха, номо аадагаа асараха гэжэ. Тэрэ амаандан Ту-иэршиин хубуун Бара тургэн тэрэ бугайе харбажа унагаага^ад, шорложо эдихэ гэжэ шамдажа байба ха.

Дунда сэсэн д хаража, нэгэ мирад гэжэ хэлэбэ гэхэ:

— Тэрэ бугайе нэгэ харбалгайн* газарта барижа гд, Улаан Залаадаа харбуулжа, оноо хадан буугаен еэндэ гэхэ.

Гурбан сэсэшулнд туниие збшбэ. Тнэээ хойшо болходон гурбан сэсэн нэгэдэжэ, нэгэ газар ууба ха. Сэсэниин ехэдэ, сумэгэниин бдндэ гурбалдайн гурбан* сэсэн буте тааха, бухэлиие намнаха юмад сууда орожо, сойда хатаража байгаа юм.

Нэгэтэ Гурбалдайн гурбан сэсэндии гэртээ уухадан, хоёр амаган оробо ха. Мэндэ амар хэлсээд, тэдэ амагад хэлэбэ:

— Бидэ хоёр базанадабдн, хоюулаа аха дуу хоёрой памага-дабди. Хоюулан иэжээд нэжээд хбтэй байба бди. Тэрэ хоёр хбднай эрээмэ сасуу хоёр байгаа юм. Нэгэ 1?уни хоюулан хбдээ тэбэрээд унтаан юмабди. Нэгэнээмнай хбн угл бодоходомнай хэшэжэ байгаа юм. лээн нэгзэ мнв болоходон буляалдажа байнабди. Гурбалдайн гурбан сэсэЯЯН

манай хэрэг илгажа угыта.

Гурбалдайн гурбан сэсэн тэрэ амагадые лээн хбея асаруулба. Ехэ сэсэниин тэрэ хбниие абаад, элмэеэ баряад далайба, хоорондоогуурин хахара сабшаад, нэжээд нэжээдээр