Дубянецкі

Неизвестно

Па-свойму “лечыць” няня. Ёй, напрыклад, сказалі раніцай: “Вазьміце, калі ласка, у туалеце слоік для аналізу”. Гэта яе прамы абавязак. Яна нярвова пачала распытваць, колькі ён там стаіць, а якой гадзіне дакладна быў пастаўлены і г.д. Ёй вымушаныя былі адказваць. “Я не хочу за кого-то работать. Это должна была моя предшественница сделать.” Праз некаторы час мы ёй кажам, што там, у тым самым туалеце няма паперы. “Много слишком рвете”, – адразу вырашыла нашую праблему цётка. Яна адчыняе нашыя дзьверы і заходзіць у палату няспынна. Часта нічога так і ня скажа, часам паглядзіць у які-небудзь кут, адчыніць шафу, ці што-небудзь

палічыць (скажам, па колькі ў кожнага з нас прасьцінаў ці коўдраў). А часта – проста так адчыніць дзьверы, зойдзе ў палату на крок-другі і вяртаецца некуды назад.

У палаце, апрача мяне, яшчэ двое мужчынаў. Адін гадоў на пяць маладзейшы за мяне, Віктар Андрэевіч Сьляпцоў. Ён з дзяржплану БССР, займаецца, як ён сказаў “новай тэхнікай”. Я яму сказаў, што я думаю пра “новую тэхніку” ў паліграфіі. Сказаў, што нельга яе прымусова насаджаць у нас тады, калі нічога не забясьпечана для яе бесперабойнай працы. Заўсёды чаго-небудзь не хапае, скажам для фотапалімернага спосабу заўсёды няма нейкіх пласьцінаў, для іншага спосабу – нечага яшчэ. Выпуск гэтым спосабам нам вельмі дорага каштуе. І вельмі доўга! Ёсьць у нас кнігі, што знаходзіліся ў вытворчасьці некалькі гадоў – не было тых пласьцінаў ці нечага яшчэ. “Таварыш” у дыскусію не ўступіў.

Другі мой сусед – гадоў на пятнаццаць старэйшы за мяне. Жонка яго – доктар педагагічных навук, прафесар. Сам ён у 1963 годзе зьняў вайсковую форму, быў афіцэрам, але не страявым, а “ідэалагічным” – выкладаў у вайсковых вучылішчах гісторыю КПСС і палітэканомію. Цяпер выкладае ў Менскім дзяржпедінстытуце імя Горкага палітэканомію, зваць Пётр Іванавіч. З ім была нават дыскусія.

– Такое дрэннае надвор’е, – кажа Віктар. – І як гэта тым студэнтам у калгасах?

– А наогул няправільная практыка ганяць студэнтаў у калгасы, – падаю голас я.

– Чаму няправільная, скажыце, можа, вы ведаеце спосаб не пасылаць? – адазваўся Пётр Іванавіч.

– Ну, такое пытаньне не палітэканому ставіць, – адказваю. – Хіба вы хутчэй за каго маглі б і павінны ўбачыць, што эканоміка “нашая”, у дадзеным выпадку сельская гаспадарка, жыве на ўколах, што сістэма зусім не працуе, альбо “працуе” з вялікімі перабоямі.

– Ды й няма ніякай сістэмы, – ціха падхапіў Віктар, відаць, каб не пачуў стары і глухі палітэканом.

Стары сапраўды не пачуў апошняй рэплікі і зьвяртаецца да мяне:

– А хіба вы ня ведаеце, што нашая сельская гаспадарка – сезонная, што туды ў час галоўных кампаніяў трэба ой колькі рабочых рук?

– Навука і апалагетыка, Пётр Іванавіч, не сумяшчальныя рэчы, – рызыкоўна адказваю я. – Вы, як савецкі вучоны-эканаміст, павінны б ужо ці мець сваю мадэль савецкай сельскай гаспадаркі, ці шукаць яе, каб падказаць, каму трэба. А вы абараняеце зусім непрыдатны status qvo. А гэта апалагетыка.

Я ўсякіх аргументаў чакаў бы ад вучонага, толькі не такога:

– А якую вы сістэму абараняеце? – горача, як толькі мог, вымавіў мой апанент.

– Я за нармальную сістэму, – імправізую я, – каб кожная галіна магла спраўляцца сама з сваімі праграмамі і не выводзіла з рытму іншыя галіны. Студэнт, што праседзеў у калгасе месяц “на бульбе”, недаатрымае мінімум дзесяць адсоткаў патрэбных грамадству ведаў. На прадпрыемствах і ва ўстановах адчуваецца заўсёды ў “сельгасчас” арытмія, якая дорага каштуе і кожнаму чалавеку і дзяржаве.

І я пераказаў тут асноўныя

думкі з брашуры міністра сельскай гаспадаркі хрушчоўскіх часоў Міцкевіча “Сельская гаспадарка Канады”.

– Вось вы, дырэктар выдавецтва. Чаму вы не выконваеце ваш план ці заданьне самі, адзін. А ў вас жа, мабыць, ёсьць і намесьнікі, і карэктары? Ёсьць?

Прыбягаў Мікола (тут і далей Шэляговіч – рэд.). Праўда, панядзелак тут не для візітаў, але яму, як мая Ірынка кажа, перашкод ніякіх не існуе.

Чаму ж не існуе? Сьмелы, упарты – гэта правільна. Але ж яго баяцца і травяць, травяць і баяцца. І, на жаль, – “шчырыя беларусы”. Не беларусы гэта, а беларускія шавіністы, як бы хораша не маскіравалі яны свае негатыўныя адносіны да паэзіі і наогул справы Міколавай. Вось сёньня ён “парадаваў” мяне: У рэдакцыі часопісу “Работніца і сялянка” зьнялі латышскае апавяданьне ў яго перакладзе. Паведаміў яму Аркадзь Бжазоўскі, сказаў, што апавяданьне чытаў і В. Нікіфаровіч, “яму, маўляў, таксама (!) не спадабалася.” Заадно Бжазоўскі загадкава папытаў, як яго яцьвяжскія справы. Вось у гэтым і ўся адгадка!

Учора ўбачыў яшчэ адзін знаёмы твар. Прывітаўся кіўком галавы, бо забыў яго імя і прозьвішча. Праўда, памятаю, што ён вучоны “аграрнага” профілю і што сустракаўся з ім у выдавецтве “Ураджай” каля дваццаці гадоў таму назад. А сёньня ён сам да мяне падышоў. Сходу спытаў, дзе мы маглі з ім сустракацца, ці не былі калі-небудзь адначасова ў бальніцы. Ён назваў сябе вучоным-геадэзістам, сказаў, што працаваў у Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі, а цяпер у Менску. “Убачыўшы вас, – прызнаўся ён, – мне стала няёмка: вось, думаю, чалавек, якому, памятаецца мне, я нечым ў жыцьці абавязаны, а хто ён такі – забыў. Памятаю толькі, што вы далікатны да людзей і наогул сімпатычны.”

Я сказаў, дзе мы сустракаліся. Тады ён “адкрыўся” больш: ён ад Акадэміі быў адказны за геадэзічны навуковы зборнік. “Вось цяпер ведаю, чаму я, убачыўшы вас, адразу прыгадаў вашую нейкую дабрыню да мяне. А цяпер я ўспомніў: вы многа і часта вырашалі нашыя праблемы і па зборнік, і па асобных нашых выданьнях. Прабачце, што забыў прозьвішча”.

Некалькі хвілінаў паразмаўлялі на ўсякія “абстрактныя” тэмы.

10 верасьня 1985 году. Сёньня наступіла нейкае пагаршэньне: з раніцы таблетка нітрагліцэрыну спатрэбілася, падскочыў ціск – 160/90 (папярэднія ж два дні быў нармальны, ды й без нітрагліцэрыну абышоўся)… Думаю, што ўсё гэта рэакцыя на нянінае “лячэньне”: сёньня, нарэшце, я закончыў “збор аналізаў”, але, памятаючы ўчарашні канфлікт, я ўвесь гэты час напружана чакаў сустрэчы з няняй – гэта дало першы спазм; сустрэча адбылася ў такой самай танальнасьці, як і ўчора (“Что? Почему? Это обязанность ночной няни”) – другі спазм і павышэньне ціску.

А палове адзінаццатай прыйшла бухгалтарка Клара Кунавіч падпісваць чэк у банк. Арыгінальная склалася сітуацыя ў выдавецтве – адсутнічаюць усе тыя, хто мае права першага подпісу: я – тут, галоўны рэдактар – на ММКВК, намесьнік па вытворчасьці – у Маскве па неадкладных асабістых справах.

Клара прыйшла і разгубілася – застала мяне пад кропельніцаю.

– Ой-ё-ёй! А як жа нам цяпер атрымаць тыя фінансы ў банку? – загаласіла бухгалтарка.

– Нічога, Кларачка, пачакайце, калі ласка дзесяць хвілінаў, усяго толькі дзесяць хвілінаў, – кажу я . – Вось бачыце, як мала засталося ў флаконе…