Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга I
Шрифт:
– Гэта хто бог? Ты? Казёл ты!
У адказ з муроў рыгнула гармата.
– Д-добра, – сказаў пан. – Т-так. Добра вам будзе з нябёс на мяне ў Салаўках глядзець.
Спалоханы гэтым спакойным тонам, ігумен хацеў быў паклікаць утрапёнага Данілу, але той пайшоў ужо ў крывава-чорны змрок. А праз пяць хвілін адтуль зараўлі гарматы. Сорак штук.
Стралялі гадзіну, не па людзях, а па сцяне. Аконам хапаўся за галаву. Няхай бы білі ў браму, яе і аднавіць лёгка. Не, б’юць у мур.
…А пан з закамянелым тварам загадваў пушкарам
– Нічога, не разарве! Сып! Бі… І вось што, распаліце ядры. Біце імі па дахах! Па дахах!
Манахі спачатку стралялі, а потым кінулі. Відаць было, як яны ўздымалі да неба рукі, стоячы на мурах. У барвяным зарыве твар пана стаў жахлівы…
Палалі шчапяныя дахі… І вось са страшным грукатам абурылася, упала ў хмарах чырвонага дыму кутняя вежа.
Абложнікі ўварваліся ў ахоплены полымем манастыр.
Манахі не абараняліся. Аконам ірваў на сабе валасы. Айца келара, які схаваўся на дражніку, за абразу торкалі носам у конскі гной.
Перад брамай, на голай зямлі, два мужыкі праяўлялі ініцыятыву, хвасталі айца ігумена, папярэдне зняўшы з яго кукаль.
Дачку і яе мужа вывалаклі за муры, скруцілі і кінулі ў розныя вазы.
Пану было мала. Гнеў душыў яго, той гнеў, якога ён не мог пазбыцца столькі часу.
Страшная кавалькада рушыла назад. Па дарозе ўзялі без бою, толькі выламаўшы браму, каталіцкі кляштар і за суткі выпілі ў ім усе віны і лікёры.
Святкавалі. І з гора таксама.
Манахі, узрадаваныя ганьбе канкурэнтаў, самі частавалі ваякаў. Чорт з імі, з лікёрамі! Будуць яшчэ. Але ж пан схізматув поперал. І таму сталы аж ламаліся.
Падступалі потым, п’яныя, і да манастыра манашак-візітак і гразіліся ўзяць, але пашкадавалі жанчын. Віску многа!
…Маладую, калі прыехалі дадому, пан загадаў замкнуць у далёкіх пакоях. Маладога – кінуць свойскаму мядзведзю.
Пан сеў і думаў гадзіны дзве. Потым загадаў прывесці маладога. Таго вызвалілі з мяккіх абдымкаў мядзведзя ўсяго аблізанага, ружовага.
Пан Даніла сустрэў яго, седзячы за сталом, на якім стаяў дзьмуты зялёны штоф.
– Выпі. Палегчае.
Той выпіў.
– Як жа гэта вы? І не спыталі.
– Яна сказала, што ўсё адно за вайсковага не аддасцё.
– Правільна, – грозна сказаў Загорскі. – Ад вайсковых, што жандараў слухаюць, усё злое на зямлі. Яны ў гарматкі гуляюць, яны на світанні прыходзяць па добрых людзей… Чаму зброю не склаў перад сватаўством?
– Гонар.
– А ці ведаеш, што іхнюю пароду калі-небудзь на парапетах цытадэляў расстрэльваць будуць? Як сабак! За ўсё гора!
Малады чалавек усхліпнуў.
– Ты чый?
– Полацкі.
– Пі яшчэ, – памякчэў Даніла. – Праваслаўны?
– Праваслаўны.
– Маёнтэк ёсць?
– Адна вёска.
– І тое нічога. Ставай на калені!
Той стаў. Пан адважыў яму тры гучныя поўхі.
– Не служы кур’яну [53] .
– Але.
– Кандраці, курыцу зяцьку. Каплуна! Каб помніў, што каплуну служыў.
Маўчалі. Пан Даніла піў гарэлку, твар яго быў страшны.
53
Кур'ян – курыца, якая крычыць пеўнем.
– Службу кінеш сёння ж… Пяройдзеш ва уніяцтва…
– Вы ж праваслаўны…
– Я не праваслаўны. Я – ніякі. А ты пяройдзеш, каб ніколі з тымі не сутыкацца, у каго абароны шукаў.
Памаўчаў.
– Атрымаеце дзве тысячы душ. І кіруйцеся ў сваю вёску. З вачэй прэч. У Вежу і Загоршчыну ёй – ніколі. Грошы будзеце атрымліваць акуратна. Калі ўбачу, што выканаў мае загады, што не будзеш служыць гэтай троннай б… з тандэтнымі ручкамі ды са сляпучай усмешкай, калі даведаюся, што дачка ўцяжала – атрымаеце на ўсе душы даравальную. Усё… Можаш браць і ехаць.
І ўзняўшы яго з крэсла, як ляльку, пацалаваў у лоб:
– Ідзі… сыне.
– Няўжо вы з ёю развітацца не захочаце? Яна ж вас любіць.
– І я яе люблю, – сказаў пан. – Але за тое, што яна забыла, ад чыіх рук яе маці загінула, – няма ёй даравання... майго.
– Я вінен, – насмеліўся малады чалавек. – З мяне і спаганяйце.
– Твая правіна – у гародзе хрэн. На тое мужыкі і ёсць, каб шкодзіць… А яна павінна была ведаць… Усё я табе дараваў… За смеласць, што не пабаяўся са мною звязацца. Такіх людзей, сыне, мала на свеце… Ці мо не ведаў, што гэта такое?
– Ведаў, – шчыра сказаў зяць.
– Ну вось. Можа, я палюбіў бы цябе, каб не бачыліся мы сёння першы і апошні раз… Урэшце, калі ўсё абыдзецца толькі, можаш прыехаць… Адзін.
– Адзін не прыеду.
– Яно і лепей, – сказаў пан. – Гэта вам толькі пашкодзіць. Таму што я смяротнік.
– Чаму?
– Не нарадзіўся яшчэ чалавек, які мяне голымі рукамі ўзяў бы. Дый потым… расстраляным быць – гэта яшчэ нічога. Але мяне за блюзнерства могуць у Салаўкі адправіць… да царкоўных пацукоў. А я лепей са змеямі і аспідамі сядзеў бы. Таму досыць загонавым мой хлеб задарма есці… Хай разам са мною льюць кроў. Я не ў Салаўках памру. Я памру тут. На маёй зямлі, у маіх мурах. Ідзі. Перадай дачцэ маё блаславенне.
Маладыя паехалі. А пан Даніла пачаў умацоўваць Вежу. Вакол камяніцы, у баку ад палаца, дзень і ноч насыпалі валы, усцягвалі гарматы на сцены, пад натужлівы крык кацілі бочкі з порахам. Пад палац таемна падвялі фіцілі, каб, у выпадку чаго, узняць яго ў паветра разам з гасцямі, якія, вядома ж, размесцяцца ў ім падчас аблогі. Пан не хацеў нікому аддаваць свайго дзіва.
Ён ведаў: смерць магла прыйсці кожную раніцу.
Ён не шкадаваў аб гэтым.
…Сына адправілі ў Загоршчыну і, скончыўшы ўсё, сталі чакаць.