Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II
Шрифт:
Яна бласлаўляла бога, што не паспела далёка зайсці, што не дайшла да апошняга прыніжэння.
– Я гэта і мела на ўвазе, князь. Я стаўлюся да вас, як да пана Юлляна.
– Вось і добра.
– І мне хацелася б ніколі зрабіцца для вас тым, што Хаданскія і Раўбічы.
Ён разумеў, што гэта ўдар, магчыма, нават лёгкая пагроза. Алесь ведаў – яна не паспела далёка зайсці, і радаваўся, што адсек адным ударам усе размовы. Але ён таксама ведаў, што ў думках яна зайшла далёка і цяпер нізавошта гэтага яму не даруе.
– Так, – сказаў ён. – Гэта сапраўды было б непрыемна.
Яна здагадвалася і раней, чаму яму непрыемна варожасць з Раўбічамі, а цяпер даведалася пра ўсё.
Святло пацьмянела.
Ёй нельга было жыць без яго. Раней – і ў марах – як без каханага. Цяпер – як без недасяжнай і адзіна патрэбнай істоты. У недалёкім будучым – як без ворага.
Міхаліна праз няньку Тэклю паведаміла Алесю, што яна зноў, трэці раз за гэтыя месяцы, выбіраючы час найлепшага яго настрою, зрабіла спробу пагаварыць з бацькам аб варожасці да Загорскіх.
Яна пісала, што гэта цяпер было больш чым цяжка. Наваколле не ведала, чаму пасля нападу Корчака на маёнтак Раўбіч асабліва змяніў свае адносіны да маладога князя. Алесь нікому нічога не расказваў. Раўбіч таксама маўчаў. Ведалі, што Алесь з табуном прыскакаў яму на дапамогу, а наконт далейшага хадзілі розныя чуткі. То казалі, што Загорскі спазніўся і бандыты ўжо зніклі, падпаліўшы дворныя пабудовы і не забіўшы пана, бо не хацелі залішніх ахвяр і вялікай аблавы. То гаварылі аб тым, што Загорскі ледзь не сапсаваў справы, яшчэ здалёк распачаўшы страляніну, бо трохі баяўся, што было цалкам натуральна. Гаварылі і аб нейкай вялізнай страшнай спрэчцы (выводзілі яе лагічнымі збудаваннямі), у якой нібыта абодва бакі асыпалі адзін аднаго ўзаемнымі абразамі. А хто казаў, што Алесь наогул не даехаў. Але ніхто нічога не ведаў.
Майка паведаміла, што паспрабавала растлумачыць бацьку ўсё.
Размовы, аднак, не атрымалася. Пан Яраш, каторы ўжо раз, спыніў яе і заявіў, што, калі яна кіне яшчэ хоць слова пра Загорскіх, ён – хоць ніколі не сказаў ёй нават грубага слова – ні з чым не палічыцца і завязе яе ў манастыр, да цёткі-ігуменні, на дадатковае выхаванне. Гады на чатыры.
Алесь, дачуўшыся аб гэтым, паскакаў да Раўбічаў і дзень гойсаў па гаях вакол маёнтка, пакуль Тэклін пляменнік не адшукаў яго там і не папярэдзіў, што з’яўляцца тут небяспечна, бо пан Яраш перахапіў запіску паненкі Міхаліны, падазрае, што перадавала іх Тэкля.
І Тэкля просіць, каб паніч не з’яўляўся, бо яго могуць падпільнаваць, бо Міхаліна амаль у турме, і Алесь можа толькі папсаваць усё і паненцы і ёй, Тэклі. І яна, Тэкля, абяцае: калі гнеў пана пройдзе – паведаміць Алесю.
Загорскі задыхаўся.
– Хлопчык, мілы, скажы ёй: калі ёй дадуць вольную – я яе да сябе вазьму. Хай перадасць адно слова – дзе можна сустрэцца.
Хлапчук чухаў адной босай нагой другую:
– Яна, дзядзька князь, казала, што есці ёй і так хопіць. Грошы, дзякуй богу, ёсць. Яна казала, што паненку кінуць не можа, бо той адной зусім дрэнна будзе. Едзьце вы, казала, калі ласка.
Загорскі зразумеў: пакуль што нічога не зробіш. Пакуль за Міхалінай і ўсімі, хто верны ёй, сочаць – трэба не насцярожваць Яраша і Франса.
... Дзед, здаецца, ведаў усё і не ўсё з таго, што рабілася, ухваляў. Падумаеш, маўляў, рыцар бедны. Трыстан – трубадур і менестрэль, капуста а ля правансаль. І, нібы жадаючы паказаць Алесю, што ёсць і іншы погляд на рэчы і таму няхай асабліва не ідэалізуе, літаральна дапякаў яго з’едлівымі, несправядлівымі, але з гэтай прычыны яшчэ больш дасціпнымі разважаннямі аб жанчынах, іхніх адносінах да жыцця, мастацтва, мужчын і поспеху ў жыцці. Бачыў, што ўнук нібыта перастае быць мужчынам, і таму свядома прышчапляў атруту.
“Рыцар бедны” і злаваўся і адчуваў, што яго лечаць, і не мог не рагатаць, з такой смешнай злосцю і так падобна на праўду гэта гаварылася...
Ён не ведаў, што дзед ніколі не дазволіў бы сабе гаварыць так, каб яму не верылі. Асабліва ў такой вялікай справе, як надаванне гарту душы ўнука.
І Алесь сапраўды адчуваў, што яму лягчэй.
Яны гулялі над возерам. Дзед ішоў надзіва вальяжны і прыгожы, хіба што толькі трохі больш павольна, чым дзевяць год назад. Гумарыстычныя зморшчынкі ляжалі ля цвёрдых вуснаў старога вальтэр’янца.
– Ты думаў над тым, чаму яны так любяць займацца мастацтвам? Таму, што ў глыбіні душы пякуча адчуваюць сваю абдзеленасць у гэтым сэнсе. Разумеюць, што тут нічога не зробіш, але хочуць пераканаць мужчын, што гэта не так.
– Супярэчыце сабе, дзеду. Адкуль жа ў іх тады думкі?
– Вельмі проста. Ад першага мужчыны, які вучыў іх мастацтву. Ну і трохі, наколькі дазваляў мозг, развінутыя і дэфармаваныя. Так усё жыццё і таўчэ. У жыцці ёй станоўчая маральнасць чужая. Ведае яна толькі адмоўную – сорам. Ну, а ў мастацтве ў яе і адмоўнай няма.
Алесь успомніў Гелену.
– Гэта няпраўда, дзеду... Я кажу пра жыццё.
– Яны, браце, неэстэтычны пол. Грэкі былі несамыя вялікія дурні, калі не пускалі іх у тэатр.–Усміхнуўся: – Прынамсі, можна было хаця нешта чуць.
– Нават калі так – яны бласлаўляюць нас на подзвігі. Уся паэзія – ад кахання.
– Скажы: уся пагібель паэзіі ад кахання. Мільтан правільна сказаў сваёй жонцы: “Любая мая, табе і іншым – вам хочацца ездзіць у карэтах, а я жадаю аставацца сумленным чалавекам”. На жаль, пераважная большасць людзей аддае перавагу карэтам перад перакананнямі. А жанчына – яна заўсёды скажа: “Праменні – гэта галоўнае ў сонцы”; рэдка скажа: “Сонца кідае свае праменні” (гэта толькі адна Яраслаўна дадумалася, дый то са слоў паэта), і ніколі не скажа, як Дантэ: “Змоўк сонечны прамень...” Э, браце, нават лепшыя ў іх – дзяцінныя і каротказорыя.
І спытаў раптам:
–Ты чытаў добрых паэтаў-жанчын?
– Сафо.
– То я і заўважаю, што ёй усё жыццё была ў цяжар яе жаноцкасць.
– Але ж паэтэса.
– Гэта яе такой Фет у перакладах зрабіў, – без вагання сказаў дзед.
– Дык, можа, яшчэ з’явіцца.
– За тры тысячы год не з’явіліся, а тут з’явяцца. Натура не робіць скачкоў.
Немагчыма было з ім спрачацца, заўсёды ён меў рацыю.
– Ты, дзеду, зусім як магілёўскі Чурыла-Барановіч, – не вельмі выхавана сказаў раззлаваны Алесь. –