Кастусь Каліноўскі
Шрифт:
Кастусь. Сядзiце, калi хочаце. Чыноўнiкi, каб вы нас не падтрымалi, глядзiш, яшчэ i зямлi вам прырэжуць. Узнагародзяць за дурасць... А колькi мужыкоў iдзе з намi! I тут, i на Магiлёўшчыне, i паўсюль. I паўсюль, дзе перамагае iхняя сiла, - у мужыкоў зямля, воля, мова, слава. I няма над iмi нiякай улады, акрамя iхняй справядлiвасцi. Няма ўжо нi чыноўнiка, нi пана, нi хама. Ёсць - Людзi.
Яўхiмiха падыходзiць да Кастуся.
Яўхiмiха.
Кастусь. Я не памятаю мацi. Рана памёрла. Няма каго шкадаваць. У мяне, жанчына, адна мацi.
Яўхiмiха. Хто?
Кастусь. Наша зямля.
Паўза. Яўхiм раптам з сiлаю ўвагнаў лязо ў пень ля ног Кастуся. Кастусь непарушны. I тут завiрылi людзi вакол Вастравуха, вызваляючы яго.
Вастравух. Што ты хацеў перадаць маiм хлопцам, Кастусь?
Кастусь. Тое i хацеў. Усуперак кiраўнiцтву паўстання - трэба абапiрацца на мужыка.
Вастравух. Бачыў? Галовы сякуць.
Кастусь. I няхай. I менавiта таму - iдзi насустрач. Пераконвай. Без iх - канец.
Арсень з Каралiнай працiснулiся да Кастуся.
Ты, Арсень?
Арсень. Я. (Амаль шэпча.) Слухай мяне, Кастусь. Белы вiленскi ўрад распаўся. Спалохалiся мураўёўскiх шыбенiц. Галава ўрада знiк з Вiльнi ў невядомым кiрунку.
Кастусь. На рэвалюцыях таксама робяць кар'еру.
Каралiна. Я глядзела на вас. Мяркую, вам гэта будзе па плячы... Трэба ехаць туды, ратаваць.
Яны стаяць i глядзяць адно на аднаго. Потым Кастусь працягвае руку.
Кастусь. Кастусь Калiноўскi.
Караліна. Каралiна Яцына...
Кастусь. Даўно з намi?
Караліна. З лютага.
Кастусь (з пяшчотай). Паўстанка.
Караліна. Што вы! Я баюся навальнiц.
Арсень. Нiчога яна не баiцца. Сувязная - якiх мала.
Кастусь. А чаму мяркуеце, што мне трэба ў Вiльню?
Караліна. Вы ж такі, што самi не ўседзiце...
Кастусь. Кiнуць нельга. А вы хiба застанецеся?
Караліна. Не... Бадай таксама пайду.
Арсень. Ты нядрэнна трымаўся, чалавеча.
Кастусь.
Яўхiм. Бабы нашы тут... разрумзалiся... А я табе не да канца паверыў, атаман. Быў тут адзiн з вашых, напрадвеснi. То ён казаў: "Зямлю - не чапаць! Паноў бессардэчных - не чапаць". Як гэта так?
Кастусь. Паўстанцы таксама розныя. Тыя, што вучылi вас пакоры, раiлi вам не чапаць зямлi, - гэта людзi Белага жонду, а па-нашаму - урада. Яны толькi што ўцяклi з Вiльнi, спалохалiся.
Чортаў Бацька. А вы хто?
Кастусь. А мы не спалохаемся. Мы, чырвоны ўрад, гаворым: зямлю – браць. Паноў лютых - вешаць. I благаслаўляем вас на гэта. Белыя здрадзiлi - выспятка iм. Затое мы - за вас. Да канца.
Натоўп мiж тым выштурхнуў да пня звязанага пана Зарубу. Заруба стаiць, па-маладзецку выпнуўшы жывот.
Яўхiмiха. А вось яшчэ адзiн... З гэтым што рабiць?
Кастусь. Ён хто?
Гарэлiха. Ён не з лесу. Ён проста пан.
Кастусь. Вы разбярыцеся справядлiва, людзi!
Заруба глядзiць яму ў вочы i з пагардаю варушыць вусамi.
Хадзем, Арсень.
Караліна. Я цяпер не хачу сустрэч са сваiмi людзьмi. Таму што за кожнага новага... знаёмага даводзiцца баяцца. Вось цяпер... за вас.
Кастусь. Вы так не хочаце ўраганаў?
Караліна. Я люблю сонца, Кастусь.
За iхняй спiною загуў натоўп.
Што там такое?
Кастусь. Адвядзi яе, Арсень. Баюся, для т аго пана справа скончыцца дрэнна.
Караліна. I нiчога нельга?.. Ах, гэта... страшна...
Кастусь. Яне ведаю, што гэта за чалавек. Але я пастараюся не даць iм яго. (Iдзе да натоўпу.)
Яўхiм. Адзiн цi два - цару напляваць. А нам лягчэй... Адным над намi - меней!
Зарубу заламiлi за спiну рукi.
Чортаў Бацька. Ражна з'ясi. Мне цяжка нават i курку.
Яўхiмiха (вырываючы з рук мужа сякеру). Дай мне... Я пакажу гэтаму панку.
Яўхiм (зноў вырываючы сякеру). Пабойся бога, баба, як з табою мне пасля такога спаць?