Кастусь Каліноўскі
Шрифт:
Паўза.
Вы, спадзяюся, не сумняваецеся ў маёй смеласці?
Арсень. Хлапецтва! Пры чым твая смеласць?.. Разгро-ом.
Пасланец. Нясцерпна. Але што я вам казаў?
Арсень. Знойдзеш сілу хвіліну памаўчаць?
Пасланец. Непрыемна? Закруціліся?
I тут нечакана аддзяляецца ад сцяны Марцявічус.
Марцявічус.
Караліна (амаль з жахам, бо чалавек – страшны). Хто гэта?
Марцявічус. Я Бронюс Марцявічус, жмудзін. Сын... аднаго чалавека з горада Сухадола... Люблю Беларусь!
Кастусь. Люблю Жмудзь!
Марцявічус. Я прыйшоў з ім, каб паслухаць, як ён раскажа аб усім.
Кастусь. Кажы, Вітаўт.
Вітаўт. Мы гналі іх тры тыдні. I вось, калі мы ўсёй сілай ішлі з Сухадола на Гадарочы... Тысяча дваран... Дзве тысячы мужыкоў... На ўз’яднанне з атрадамі Загорскага і Грынкевіча – гэта яшчэ чатыры тысячы...
Кастусь. Ведаем...
Вітаўт. Нас спыніла войска...
Марцявічус. Мы гэтаму войску маглі б духам вязы скруціць.
Вітаўт. Я не спадзяваўся на мужыкоў. Як часта яны кідалі косы.
Пасланец. Я казаў.
Марцявічус. Ні пікні... Супраць гарматы – кінеш.
Вітаўт. I тут нас прыціснулі да Дняпра. Пачалося знішчэнне... Гэта было страшна! Людзі з кручы падалі... Коні... Гігаталі так жахліва, як людзі. Мяшанка... Агонь...
Марцявічус. Ты скажы, чаму так атрымалася...
Вітаўт. Не папракай! Я сабраў кучку людзей. Мы па іх ударылі, прарваліся! Я не апошні, я першы з пісталетам ішоў... На конных!
Марцявічус (горка). Што мне ў тваёй мужнасці? Ты пагубіў людзей. А мужнасць – твая асабістая справа... Шчанюк ты... Шляхта, вось хто...
Вітаўт. Я табе зараз язык твой заб’ю ў тваю паганую глотку разам з зубамі.
Марцявічус. Ану!!!
Кастусь. Ціха! Кажы далей, Вітаўт.
Вітаўт. Мы беглі. Падалі людзі. Ад’ютанты ўвесь час, на хаду, зараджалі, падавалі мне пісталеты... Я смерці прасіў... А падалі яны. Пяць ад’ютантаў...
З грудзей Кастуся вырваўся цяжкі, страшны ўздых.
Марцявічус. Ён сказаў... Цяпер я. Пра тое ж... Адзін... чалавек з Сухадола (голас жмудзіна сарваўся) благаславіў на паўстанне мужыкоў. Тыя прыйшлі вось да яго. I ён... ён не даў ім зброі. Мужыкі ўсё ж пайшлі, з віламі, без зброі. А ён іхнюю зброю – шляхцюкам Хаданскага.
Пасланец. Правільна,
Марцявічус. I тыя памірыліся з палкоўнікам, што вёў салдат. У баі пад Доўгай Кручай – кінулі нас, адышлі... Мужыкі біліся тым, што пад руку трапіла. Цяпер яны ляжаць на дне Дняпра.
Кастусь. Гэта так?
Марцявічус (за Вітаўта, глуха). Так. Што мне ў яго мужнасці, калі ён сам аддаў край ворагу? Вешалі на ўсіх варот ах.
Кастусь. Гэта праўда, Вітаўт?
Вітаўт. Так. Яны неабвучаныя.
Арсень. А людзі Хаданскага абвучаныя... Чаму? Здрадзе?
Вітаўт. Я не мог ім верыць. Мужыкі дапамагалі карнікам знішчаць батальёны Серакоўскага пад Дынабургам.
Марцявічус. Мужыкі дапамагалі Каліноўскаму знішчыць карнікаў пад Бахарэвічамі.
Вітаўт. Мужыкі – здраднікі.
Марцявічус. Мужыкі – героі.
Яневіч. Гэй, пане пасланец, ану глянь на мяне...
Паўза.
Кастусь. Не верыў народу...
Караліна. Сябры... браты... таварышы...
Кастусь. Гэта страшна. Але яшчэ страшней, што не верыў... Будзеш плаціць, Вітаўт... Жыццём...
Вітаўт. Я гатовы.
Кастусь. Не нам... Бацькаўшчыне... (Да пасланца.) Так. Вось вам і канец нашай спрэчкі. Перадайце Беламу жонду, што мы забараняем ім нават нос торкаць у справы паўстання. А торкнуць – будзем расстрэльваць... як здраднікаў.
Паўза.
Пасланец. Я маўчу. Але вы забіваеце веліч нашу. Горка заплача над гэтым радзіма.
Кастусь. Добра... Ведаючы вашу схільнасць да няправільнага вырашэння практычных пытанняў, я прапаную вам прыемную прагулку... Пархвен!
Чортаў Бацька. Га!
Кастусь. Калі ласка, Пархвен, вось тут пан хоча прагуляцца.То ты ж месяц у горадзе. Ведаеш яго... Будзь другам, пакажы пану Ніжні замак, дзе Беларусь з Літвою магнатам прадалі... Пакажы месца, дзе па віне магнатаў у мінулае паўстанне суайчынніка ягонага, святога паляка Канарскага, расстралялі...
Пасланец. Хама мне ў гіды?
Кастусь. А калі не хоча, то пакажы яму, Пархвен, недалёкае месца... Наш задні двор. Дзе выграбныя ямы.
Чортаў Бацька. З асаблівым задавальненнем.
Пасланец. Што ж... Пашкадуеце... (Пайшоў.)
Кастусь. Духам не трэба падаць, браты... Не трэба. Мы жывыя. I пакуль мы жывыя – агонь не згасне.
Марцявічус. Гэта не ўсё. У мяне просьба, Кастусь.