Казкі Янтарнай краіны
Шрифт:
Менавіта такі пеўнік сядзеў калісь і на званіцы Пятра, самай высокай драўлянай званіцы на зямлі. Пра яго прыгоды раскажа першая янтарная казка…
Казка пра срэбнага пеўніка
Скрып… скрып… скрыпянец… Што азначае: "Сядзеў пеўнік на шпілі…" I не дзе-небудзь, а на шпілі званіцы Пятра. А званіца гэтая была самая высокая драўляная званіца на зямлі, а значыць — і ў Рызе.
I вось што казалі латышскія сяляне пра званіцу Пятра: "Не забудзь зняць шапку
I як жа было пеўніку не ганарыцца, стоячы вышэй за ўсіх і першым з усіх пеўняў на зямлі сустракаючы сонца? Ён і ганарыўся, тым больш што быў тады зусім маладзенькі: толькі год ці два назад выкаваў яго з чыстага звонкага срэбра юнак Лат, самы здольны мастак ва ўсёй Рызе.
А было гэта чатырыста год назад, і латышам тады дрэнна жылося ў сваім горадзе. Кіравалі горадам епіскап і яго святое апалчэнне, што насіла пад плашчом чысціні акрываўленыя даспехі, а на поясе, побач з ружанцам, прагны рыцарскі меч.
Людзі плакалі і лаяліся, але да пеўніка ўсё гэта не даходзіла. Што яму было, па маладосці год, да людзей? Ён цікавіўся толькі адным Латам, як мы цікавіліся б лёсам далёкага бацькі, пазнаваў яго ў чалавечым мурашніку, сачыў за ім, радаваўся, калі Лат глядзеў на яго.
— Бессардэчны, — казалі пра нашага пеўніка другія пеўні, што стаялі бліжэй да слёз і гневу зямлі.
Яны не ведалі (ды і сам пеўнік не ведаў), што не можа не быць сэрца ў творы вялікага майстра, што сам майстар не можа не даць часткі свайго сэрца свайму твору, што пеўнік проста дрэнна чуе, пра што гнеўна спявае зямля. А між тым яму кожны раз хацелася заспяваць для ўсіх там, унізе, калі першы прамень сонца падаў на яго. Тады нешта цёплае варушылася ў яго срэбных грудзях. Толькі ён не ведаў, што гэта сэрца і што яно стане вялікае, калі ён пачуе песню зямлі.
I вось аднойчы, прачнуўшыся маёвым ранкам і зірнуўшы з вышыні на горад, пеўнік убачыў унутраны дворык ля Домскага сабора. Ніколі ён яму не здаваўся незвычайным, гэты дворык, але сёння пеўнік упершыню адчуў, колькі прыгажосці ў маленькіх арках, у басейне, у белым вэлюме чаромхі і ў ліловай дзёрзкасці бэзу… Яго гаспадар, яго Лат, быў у дворыку, і не адзін. Там была і дзяўчына. I Лат нагадваў дзёрзкі бэз, а дзяўчына — белую чаромху.
Пеўнік не ведаў, што дзяўчына была пляменніца самога епіскапа, што Лату небяспечна было быць там, дзе яна, бо ён смерд. Пеўніка проста здзівіў незвычайны агонь у вачах юнака, і яму ўпершыню захацелася паслухаць, пра што яны там гавораць. А паколькі слухаць ён яшчэ не ўмеў, ён пачуў не ўсё.
— Я… цябе, — сказаў Лат. — Што ты хочаш, каб я зрабіў у славу тваю?
— Выкуй мне са срэбра такую ж зямлю, як гэтая…
— …як бог?
— Хіба не хопіць сілы?
— Хопіць, калі ты падорыш мне адзін…
I тут пеўнік убачыў, што іхнія дзюбы — ці як гэта там завецца ў людзей? — зліліся. Яму стала сорамна чагосьці, і ён апусціў срэбныя павекі.
Так здарылася, што першае слова, якое пачуў пеўнік, было слова любві. А калі такое здарыцца з істотай, тады вушы яе адкрываюцца для ўсіх галасоў зямлі. I
— Як жа я мог без гэтага? Як я мог не чуць? Я ж іхні! Мяне выкавалі там! Мала таго — я ж першы, першы з іх сустракаю сонца.
Ён слухаў, слухаў, і нешта вырастала, вырастала ў яго срэбных грудзях. За дзень яно вырасла так, што пеўніку стала балюча, і ён не ведаў, што зрабіць, каб суняць гэты пранізлівы, усеабдымны боль.
Застогне нехта ўнізе — як іголкай працінае.
I таму ён, праседзеўшы цэлы дзень з заплюшчанымі вачыма, нават узрадаваўся, калі прыйшла ноч, бо ўсім пеўням, як вядома, уначы належыць спаць.
"Засну і заўтра ўстану здаровы".
Але разбудзіла яго не сонца, бо хмары густа зацягнулі неба над Рыгай, а страшны крык соцень крумкачоў ды нейкая невядомая трывога.
…Узняў срэбныя павекі і ўбачыў на плошчы перад Домам людскі мурашнік. Чорныя постаці завіхаліся ля слупа.
…А над плошчай убачыў крумкачоў, што кружылі ў бурым небе. I неба было бурае, бо на плошчы раскладалі вогнішча. Чорныя людзі неслі да слупа сушняк, а ля слупа, прыкуты, стаяў Лат у сваім белым плашчы. Янтарныя валасы рассыпаліся па плячах, а янтарныя шалёныя вочы глядзелі ў бок дворыка, у якім не было — толькі пеўнік бачыў гэта — епіскапавай пляменніцы.
Пацягнуўся да ног Лата першы зыркі струмень агню. Але Лат маўчаў. Затое плакалі людзі, і пеўнік зноў адчуў нясцерпны боль.
Кружылі крумкачы.
Бедны пеўнік у трывозе замітусіўся на сваім прутку. Ён ведаў: срэбныя пеўнікі не лётаюць і не крычаць. Яны могуць толькі нячутна гаварыць паміж сабою. Але ж Лат, але ж гаспадар не крычаў, хоць агонь пачаў лізаць край ягонага плашча. I ў чым ён быў вінен, гаспадар? Ён жа не ўкусіў тае, у дворыку, ён проста дакрануўся да яе сваёй дзюбай.
I тады пеўнік шалёна таргануўся на шпілі і адчуў, як з болем выйшаў з ягонага цела востры пруток. Дзіва, але крылы ўзняліся ў паветра, ножкі напружыліся і адштурхнуліся ад спрадвечнага седала.
Пеўнік паляцеў.
Ён падаў у сваім палёце, і вырасталі, рабіліся ўсё бліжэй постаці людзей на плошчы.
Першым ударам крылаў ён збіў полымя, што падбіралася да ног Лата. Агонь лізаў пеўніка, але ён не адчуваў пакут: унутраны боль быў мацнейшы. I людзі крычалі, вітаючы пеўніка, а ён збіваў полымя, і такая сіла тады жыла ў ім, што ён сваёй мяккай срэбнай дзюбкай разрываў цвёрдыя сталёвыя ланцугі, быццам яны былі з паперы.
Ужо не было агню — толькі дым, ужо не было ланцугоў — толькі пашматаныя кавалкі іх, а ён у ярасці змагаўся з тым, чаго не існавала. I Лат, перш чым знікнуць у натоўпе, узяў пеўніка і высока падкінуў яго:
— Ляці!
I той паляцеў на сваё месца, цяжка, з натугай, штохвіліны зрываючыся, бо пеўні — а тым больш срэбныя — лётаюць дрэнна.
Варта не паспела схапіць яго, ён зноў апусціўся на сваё месца. А там яго ўжо ніхто не мог дастаць, бо шпіль Пятра быў такі высокі, што з яго было відаць усю Янтарную краіну…