Комплекси таълим?-метод?: Экологияи му?андис?
Шрифт:
аво ва Илим
Сифати аво дар шарои асосии Тоикистон дар сати оиз ниго дошта мешавад. Манбаи асосии ифлосшавии атмосфера партовои налиёт ба исоб мераванд, партовои бештари моддаои зараровар аз манбаои доим ва аракаткунанда дар минтааои саноатии мамлакат мушоида мешаванд.
Партовои газои гулхонав (ГГ), ки одиранд ба илим таъсир расонанд, дар Тоикистон камтар аз 1 тонна гази карбон (СО2) ба як на-фари аол рост меояд. иссаи Тоикистон дар партовои аон ночиз аст, вале мамлакат нисбат ба оибатои ногувори тайирёбии илим осебпазир мемонад. Аз соли 2005 то соли 2010 партовои СО2 ариб дар як сат ниго дошта мешаванд, вале вобаста ба зиёдшавии аол, рушди итисодиёт ва зиёд шудани теъдоди налиёт партово ба аво зиёд шуда истодаанд.
Зери таъсири партовои аонии гулхонав ва гармшав майдони бо пиряхо пушидашудаи Тоикистон аз соли 1930 то ин ониб 25-30%– и он кам шудааст. Дар назар аст, ки то соли 2050 майдон ва ами пиряхо боз 25-30 % кам гардад, ами оби авзаи дарёо аз исоби обшавии босуръати пиряхо бошад аввал зиёд шуда, баъдан кам мегардад.
уллаи обнокии дарёо ба мулатои пештар гузашта, ба таъминот бо оби кишоварз метавонад таъсир расонад. Зиёд шудани эътимолияти селфаро, обхез ва камоб низ дар назар аст.
Сифати аво
авои тоза барои ниго доштани саломат ва зиндагии боаловат зарур аст. Сифати аво ба вазъи табиати зинда, нигодории арзишои фаранг, фоиданокии кишоварз ва озибадории шаро таъсир мерасонад. Фаъолияти налиёт, энергетика ва саноат бисёр ват сабаби партовои моддаои зарнок ва ифлоскунандаои аво мегардад. Дар натиаи ифлосшавии аво саломатии аол, кишоварз ва табиат метавонанд зарар бинанд.
Манбаои асосии доимии партово ва ифлосшавии аво дар Тоикистон корхонаои металлург ва сементбарор, инчунин марказои обугармидиии бо ангишт коркунанда ба исоб мераванд. Тайирото дар сохтори саноат барои камшавии партовои моддаои ифлоскунанда мусоидат намуданд. Дар муоиса бо нишондодои максималии 30 сол пеш (100 азор тонн) дар давраи озира ами партовои зарарнок аз манбаои доим 3 маротиба (35 азор тонн) кам шудааст.
Налиёти автомобил дар давоми 15 сол манбаи асосии ифлоскунандаи атмосфера ба исоб меравад: ба он 70-80 % ами амаи партово дар сати 340-540 азор тонн дар як сол (маълумотои давраи солои 2015-2017) рост меояд.
Ба налиёт исми асосии партово (омехтаои карбон ва нитроген) ва иссачаои сахт рост меояд. Теъдоди автомобило дар рохои мамлакат сол то сол зиёд шуда, тиби маълумоти Вазорати налиёти умурии Тоикистон дар соли 2017 аз 440 азор адад зиёд шуд. ами калони партово бо кунашавии парки автомобило, ки мулати миёнаи истифодабариашон аз 15 сол зиёд аст, вобаста мебошад. Сифати пасти сзишвор низ ташвишовар аст.
ами аз ама хурди партово дар Вилояти Мухтори Куистони Бадахшон (Помир) мушоида мешавад (камтар аз 10 азор тонн дар як сол), ами аз ама калони партово дар шари Душанбе (35-55азор тонна дар як сол) ва ви-лояти Суд (105-135 азор тонна дар як сол) ба айд гирифта мешавад. Манбаи калонтарини доимии ифлоскунанда (корхонаи саноат)– корхонаи алюминийбарор дар шари Турсунзода (15-20 азор тонн дар як сол) ба исоб меравад. Барои кам кардани партово дар корхонаи мазкур филтрои авотозакунанда насб шудаанд, системаи омзиши эколог ор шудааст, элек-тролизо ва технология истесолот нав мешавад, гирду атрофи корхона мониторинги доимии давлатию идоравии сифати аво ва об гузаронида мешавад.
Манбаи маълумотди дар бораи партовои моддаои зарарнок ба авои атмосфера дар Тоикистон Агентии омор мебошад, ки он маълумоти расм пешниод менамояд (www.stat.tj). Маълумото дар бораи уноиши моддаои ифлоскунанда, бо нишон додани иссаи уноиши адди имкон ар афта дар сайти Агентии обуавошинос чоп мешавад (www.meteo.tj).
Мушоидао аз ри сифати аво дар пан шаро гузаронида мешаванд. Мидори моддаои ифлоскунанда дар аво одатан аз меъёрои уноиши ади имконпазир зиёд намешавад. Баъзан шарои Душанбе ва Бохтар (ронтеппа) ба ифлосшавии зиёди аво дучор мешаванд, ки сабаби асосии
Шабакаои гармидиии марказию инфирод, ки бо ангишт ва езум кор мекунанд, сифати аворо дар фасли зимистон бад мегардонанд, гази таби барои гармкунии хонао истифода намешавад. Барои тайёр намудан ва гармкунии хрок езум ва ангишт истифода мешаванд. Партово ба авои атмосфера инчунин аз исоби сзонидани пояи пахта (узапоя) осил мешаванд.
Беназорат сзонидани партовои истеъмол ва пасмондаои муассисаои табобат низ манбаи моддаои ифлоскунанда ба исоб мераванд.
Аз ониби давлат чораои дахлдор андешида мешаванд – саниши дуднок, назорати сифати сзишвор, дастгирии рушди налиёт бо сзишвории газ. Дар давоми 15 соли охир иссаи автомобилои бо газ коркунанда чанд маротиба зиёд шудааст, аз 5% то 30- 40%. Истифодаи васеи гази моеъ аз ар иат бояд дастгир ёбад, чунки он метавонад партоворо ба аво нисбат ба бензин ва сзишвории дизел кам кунад. Автомобилои сабукрави электрик ва гибрид кам истифода бурда мешаванд, вале бо тараиёти технологияи истесол ва паст рафтани нархи хариди оно дар шароити электроэнергияи арзон ин намуди налиёт ояндаи хуб дорад. Аз соли 2018 дар мамлакат воридоти автомобилои куна, соли бароришашон то соли 2005 манъ шудааст.
3. Таъсири антропоген ба гидросфера
Таъсироти антропоген ба авзаи об
Обои ризамин ва зеризамин абати обии сайёраро, ё ин ки гидросфераро ташкил медианд.
Обои сат уёнусо, баро, кло, дарёо ва дигар араёнои обу авзоро дар бар мегиранд. Ба обои зеризамин обои намуди гуногун дахл доранд, ки оно дар абатои болои литосфера ойгир шудаанд. Обои Замин дар аракати мунтазам мебошанд. Гирдгардиши об амаи исмои гидросфераро пайваст менамояд, ки он системаи сарбастаро ташкил медиад. Одатан дар об ашои пайдоишашон айриорганик ва органик мавуданд. Оби ширин ва шрро удо мекунанд, сайёраи мо асосан аз оби шр иборат мебошад. Шрнокии миёнаи оби уёнус баробари 34,7%, ё ин ки 34,7 г/л мебошад. Мидори намако дар оби ширин бошад на зиёда аз 1 г/л мебошад.
Аз сати умумии Замин, ки баробари 510 млн км2 мебошад, 70,8% ро уёнусу баро ва 29,2 % ро хушк ташкил медиад. Тарибан 3% сати хушкиро обои дохили материк – кло, дарёо ва . ташкил медиад, ва тарибан 11 % сати хушк бо пиряхо пшида шудааст.
Дар айни замон массаи об тарибан 0,02% массаи курраи заминро ташкил дода, ами он баробари 1,45*109 км3 мебошад. Тасимоти ами об дар итъаои гуногуни гидросфера чунин тавр мебошад, аз. км3:
Уёнуси аон 1 370 323