Комплекси таълим?-метод?: Экологияи му?андис?

Ходжибаев Далержон

Маблаои барои таъмири шабакаои обтаъминкун ва канализатсион удошуда, 20 миллион доллари ИМА-ро дар як сол ташкил мекунанд, дар олате, ки талаботи таъмир, васеъкун ва сохтмони шабакао 2 миллиард доллари ИМА мебошад. Дар доираи лоиаое, ки аз ониби ташкилотои байналмилал маблагузор мешаванд, дар 30 шаро, шарако ва нутаои аолинишини деот айни ол коро ба маблаи ариб 170 миллион доллари ИМА амал гашта истодаанд. Барарорсозию азнавкунии шабакаои обтаъминкунии ншок ва санитар, мукаммалсозии тарафо ва сифати хизматрасон идома дорад.

Минерализатсияи зиёди обои забур аз майдонои обёришаванда ва сати пасти то-закунии обои истифодашуда сабаои асосии ифлосшавии авзо ба исоб мераванд. Дар исми

ноияои сераол, аз умла ноияои назди Душанбе, сохтмони ад –ади дарёо ба назар мерасад, ки он ба амъшавии партово дар соило ва пастшавии сифати об оварда мерасонад. Таъсири манф ба сифати об инчунин чаронидани чорво ва гирифтани шаал аз соилои дарёо мерасонад. Партовои саноатии корхонаои амалкунанда ва итъаои партовои бесоиб низ таъдиди муайян доранд ва эътимолияти ба дарёо партофтани оно вууд дорад.

Дар муоиса бо давраои шрав (30 сол пеш) вате, ки ами партоиши обрезо зиёда аз 100 миллион метри мукааб дар як сол ташкил медод, партоиши обои ифлосшуда кам гаштааст, вале исоби он гузаронида намешавад ва арзёбии ами обрезо айни ол душвор аст. Дар гузашта истифодаи босуръати моддаои кимиёв дар хоагии ишло ба зиёдшавии мидори зархимикато дар об ва замин оварда расонид.Дар замони озира сати пасти истифодабарии зархимикато ва нрио ба сифати об таъсири мусб мерасонанд.

Арзёбии сифати оби дарёо ва куло бо рои гирифтан ва ташхиси намунао, мониторин-ги обои ризамин аз ониби хадамоти гидрометеоролог амал мегардад. Сифати об дар Тоикистон дар мамъ хуб аст, махсусан дар минтааои куии ташаккулёбии дарёо.

Дарёои Пан, Кофарнион, Вахш ва Зарафшон бо сифати хуби об фар мешаванд, вале ифлосшавии на он адар зиёдро партови обрезо аз нутаои аолинишин , объектои хоагидор ва обои дренаж аз майдонои кишт ба вууд меорад. Сифати об дар Сирдарё, ки ба он аз болооб (дар водии Фарона) обои дренаж ва обрезо аз мамлакатои дигар ворид мешаванд, з хуб то миёна вобаста ба давра тайир меёбад. Дар гузашта паст гаштани сифати об дар Сирдарё, сохтмони дарото, канало, насосои обкаш ва шикори бетанзими мо ба нестшавии намуди нодири ойдории мо – белбинии сирдарё оварда расонд.

Чораои андешидашаванда Барои танзими истифодабарии захираои об дар Тоикистон онуно абул шудаанд, гузариш ба тарзи авзавии идораи захираои об амал шуда истодааст. Масъалаои хоагии об (ам мидор ва ам сифат) ба идоракунии маомоти Вазорати энергетика ва захираои об, Кумитаи ифзи муити зист ва Вазорати тандуруст до- хил мешаванд. Барои кам кардани ифлоскунии об системаи иозатдиии истифодабарии об ва партови обои истифодашуда ба авзо амал мекунад. Чи аз исоби буети давлат ва чи бо кумаки ташкилотои байналмилал иншоотои обтозакун барарор мегарданд, хати водопровод дар шаро ва деот гузаронида мешавад.Кодекси азнавтаиягаштаи оби умурии Тоикистон ва Барномаи ислооти сектори об барои давраи то соли 2015 гузариш ба идоракунии захираои об дар миёси воиди гидрограф (авзав ва субавзавии дарёо) бо назардошти рушди итисод ва имкониятои маалл ба назар гирифтаанд. Дар авзаи Сирдарё, аз умла авзаи дарёи Зарафшон, дар авзаи дарёи Кофарнион – авзаи дарёи арато (Сурхандарё), дар авзаи дарёи Пан – авзаи дарёи изилсу, авзаи дарёи Вахш бошад амаи шохобои он чунин тарзи идоракун бояд ор шавад.

Расми 3.4. Харитаи умурии Тоикистон. Сохти идоракунии авзавии дарёо

Ташкил шудани ташкилотои авзав, шрои миллии об ва шроои азавии дарёо барои ба исоб гирифтани манфиатои амаи тарафо ба назар гирифта

шудааст. Яке аз аввалино дар Тоикистон соли 2014 бо маблагузории ори нашаи идоракунии авзаи исми Тоикистонии дарёи Исфара (дар атори нашаи якхела барои исми иризии авза) таия гардида буд.

Вазорати энергетика ва захираои об маомоти асосии авобгйи сиёсат ва танзими соаи захираои об ва комплекси сзишворию энергетик мебошад. Агентии бедошти замин ва обёр барои нигодор ва истифодабарии системаои ирригатсион ва дренаж авобгар аст. Ассотсиатсияои обистифодабарандагон (АИО) обро дар байни аъзоёни худ тасим мекунад ва маблаи хизматрасонии обтаъминкуниро амъовар менамоянд. Дар соли 2016 – 400 АИО ба айд гирифта шудаанд, ки фаъолияти оно ариб 400 азор гектар заминои обиро дар бар мегирифт.

Кумитаи ифзи муити зист назоратро оид ба риояи меъёро ва онуно вобаста ба об амал мекунад иозат барои истифодабарии об ва партови обои истифодашуда медиад.

Агентии обуавошиносии Кумита мониторинги сифат ва мидори обои ризаминиро

мегузаронад.Саридораи геология (Тоикгеология) хулосаоро барои об дар манбаои обои зеризамин медиад ва мониторинги обои зеризаминиро мегузаронад. Хадамоти назорати санитар – эпидемиологии назди Вазорати тандуруст ва ифзи итимоии аол мониторинги оби нушок ва обои шиновариро мебарад. Кумитаи олатои фавулодда ва мудофиаи граждан барои паст фаровардани хавфи офатои фавулодда, аз умла обхез авобгар аст. КВД «Хоагии манзилию коммунал» барои идоракунии шабакаои оби ошомидан ва канализатсион дар шаро ва деот авобгар аст, вале шабакаои обтаъминкун ва канализатсионии шарои калон ба монанди Душанбе, Хуанд, Норак, Роун, Файзобод дар тобеи маомоти мааллии окимияти давлат мебошад.

Ташкилотои маалл ва айриукумат дар таияи нашаои мааллии истифодабарии захираои об, пан намудани донишои дахлдор дар байни аол дар чорабиниои намоиш додани усулои замонав ва таизот барои обмон иштирок менамоянд. Иштироки корхонаои хусус дар идоракунии захираои об ва обтаъминкун на он адар фаъол аст.Дар соли 2010 Тоикистон ва Афонистон со-зишномаи байниукумат оид ба амкор дар истифодабарии захираои обии авзаи дарёои Пан ва Амударё ба имзо расониданд. Аз он давра амкории дутарафа дар асоси мулоото, экспедитсияо ва тадбии лоиаои об – эколог бо кумаки ташкилотои байналмилал амал шуда истодааст. Соли 2014 Тоикистон ва Афонистон «Меморандум дар бораи якдигарфам дар масъалаои мубодилоти маълумоти гидролог ва иттилоот вобаста ба авзаи дарёои Пан ва Амударё дар давраи то соли 2020» имзо карданд.

4. Таъсири антропоген ба литосфера

Таъсироти антропоген ба литосфера

Литосфера – ин абати болоии берунаи кураи Замин мебошад.

Сохти дохилии замин: ишри замин, мантия, ядро

ишри замин – то чуурии 35 км (5 – 15 км дар зери уёнусо, 35 – 70 км дар зери континенто).

Ба таркиби ишри замин амаи элементои химиявдохил мешаванд O – 49,1%, Si -26 %, Al – 7,4%, Fe – 4,2%, Ca – 3,3%, Na – 2,4%, K – 2,4%, Mg – 2,4%, – 97,2%;

Мантия – байни ишри замин ва ядро то чуурии 2900 км пан мешаванд. Бартар дорад:: O, Si, Fe, Mg, Ni. Дар дохили мантия аз чуурии 50-100 км дар зери уёнусо ва 100-250 км дар зери континенто абати моддае ооз меёбад, ки аз рўи олат ба гудозиш наздик мебошад, яъне астеносфера. ишри замин бо абати болоии мантия болотар аз астеносфера литосфера номида мешавад. Литосфера-абати сахти берунии замин мебошад.

Ядро – поёнтар аз мантия дар чуурии 2900 то 6371 км , аз Fe ва Ni иборат аст.

Литосфера (ё ин ки замин) – исми муимтарини муити атрофи таби мебошад, ки бо масоат, релеф, абати хок, наботот, сарватои зеризамин тавсиф меёбад.