Ол т?гэн уораана…
Шрифт:
Миитэрэй биллэ-биллибэттик мичик гынан баран, баын быа илгистэн ылла.
Оччотооуга ону йдр кэлиэ баар дуо?! Хомсомуол хотойо хоппотоо суох этэ ээт… Кырдьык, мандолинаны барбах тыаатарын тыаатар буолбута. Ол гынан баран, ол, сирэйинэн эттэххэ, чахчы тыаатыы эрэ этэ, иэйэ-куойа уонна, саамай срнэ, атыттар тыгыалас тымырдарын таарыйан дьинээхтик оонньооун сыта да суоа.
Айдарыы диэн, хор, оннук кытаанах. Кииэхэ барытыгар биир тэник бэриллибэт. Т да ардыгар бэрт хотуулаахтык биир кии сатыырын атын сатаабата суох диэтэрбит, дьи чахчытыгар кии сатыырын кии сатаабата, дьэ, эмиэ баар буолар. Ону хомнуо хойут сииккэ сиэллэххинэ, хаарга хаамтаххына биирдэ долоойдотору баар – кыыыта.
Оттон Ньукуус, т да эргиччи
Ону Миитэрэй, оскуоланы бтэрэр кэрэ-бэлиэ, бу кэлэн санаатахха – эмиэ да рлээх, эмиэ да хомолтолоох саастарыгар биирдэ кэлэн, соуйа билбитин бу баар курдук йдр.
Кинилэр с биэрэстэ курдук тэйиччи сытар алаастан сылдьан рэнэр этилэр. Ол с биэрэстэлэрин Даайаларын суумкатын олбус-солбус тутан, к-дьаа ону-маны ыаахтаан букатын да билбэккэ хаалаллара. Биирдэ эмиэ ол курдук эрийэ-буруйа дьиэлээн испиттэрэ. Сандааран-чаылыйан сааскы кн ааттааа этэ, онно эбии Миитэрэй история уруогар «тороскуустары кыайан-хотон» (ы, кии билигин сонньуйа да саныыр) «туйгун» сыананы ылбыт буолан, ктн кыната эрэ суоа.
– Дьокуускай т эрэ улахан буолла? Оскуоланы бтэрдим да, булгу рэххэ барабын. Бары бииргэ барар инибит, – Кэрэх Ыйаабыт тумулун быан иэн, сып-сылаас сыстанас хаары ытыан ылан, мчк оороот, бэрт дьиктитик сараадыйбыт лабаалардаах хаааыта эрэ чаылаа быа дапсыйтарбыт баараай тиити быраан куууннарбыта. – а-аа! Баар! Ворошиловский стрелок! сс биир тороскуус морбойдо!
Онтон дьоно саарбаттарыттан дьиибэргээн, хайыа биэрбитэ:
– Хайа, тоо ньим бардыгыт?! – Ньукууу хатыйан тэрбитэ. – Э-ээ! Ийэин эмсэхтии сылдьыаххын баараы-ын! Эн эмиэ тороскуус быыылааххын… – диэн иэн, Ньукуус хараын кр биэрээт, харан хаалбыта.
Ол харахтар туох санаанан сыдьаайбыттарын Миитэрэй бу билигин да кыайан быааран этэр кыаа суох. Арай далга да баппат далай акаарытык быыыламмытын тута сэрэйбитэ.
Ньукуус ойон туран, хаарын да тэбэммэккэ, аттыларынан Лэгэнтэй оонньор сыаралаах атынан сиэллэрэн иэрин сырсан тиийэн ыстанан кэбиспитэ уонна эргиллэ биэрээт, бырааайдаан, бокуойа суох далбаатыы олорбута.
Оттон мин тугу да улаханнык йдбккбн, оннук даллайбытынан суол ортотугар туран хаалбытым. Ньукуус оннук далбаатаабытынан суол тоойугар киирэн спптгэр, дьэ, биирдэ йднн, сири умса крбтнэн баран иэр Даайаны сырсан такычахтаммытым.
– Ити-ити… Тоо ээ?! – аылаабыт омуммар бопторон ылбытым.
Даайа миигин атаым тумсуттан эээ диэри олус бэркиээбит хараынан крн тааарбыта:
– Ньукуус таайа Хотоороп туунан букатын истибэтэх муу эбитэ дуу?! – уонна суумкатын эи тардан ылаат, ср эрчимнээхтик иннин диэки хаама турбута.
Мин буоллаына, эмиэ даллайбытынан туран хаалбытым. Даайа уонча атылы оороот, миэхэ хайыспыта уонна:
– Миитээ, ити муураах тиити бырахпат буолаар. Ити кэрэх мас ээ, – диэбитэ.
Итини кини сибигинэйэ былаан эппитэ гынан баран, мин тоо эрэ олус чуолкайдык истибитим. Арааа, уоа хамсыырынан крн, срэхпинэн сэрэйбитим эбитэ дуу, хайдаа дуу. Дьэ, билбэтим.
Оттон Хотоороп туунан ол да сахха хайдах тугу да билбэт буолуохпунуй, билэн б буоллаа дии. Дьонум дьиэ иинээини-таынааыны ибир-сибир кэпсэтэллэрин кулгаахтаах аата хайаан истибэт буолуомуй?!
Хойутаанаптар удьуор олохторо – дэриэбинэттэн с кстх сиргэ сытар Бакамда сыыытын хотугулуу-араа ттгэр баар кыра хоннох оото. Ситинтэн рс диэки барыыга балтараа-икки биэрэстэ кэринээх сиргэ Арыылаах диэн алаас сытар. Ол – Хотоороптор олохторо.
Ньукуус таайа Хотоороп Дьгр бэйэтин кэмигэр улахан рэхтээх кии дээллэрэ. сс Бтн Сойуус ыстаарыата диэн бочуоттаах ааттаммыт Михаил Калинин кыыын дуу, аймаын дуу билсэ сылдьыбыт диэн кэпсэтэр буолаллара. С-махтайыы кытаанаа этэ. Лев Троцкай кинини хайаан, санныттан таптайбыта диэн эмиэ сири-буору аннынан сээргээр этилэр. Саха
Эгэ кэлэн, «тороскуус» аймаа, «норуот стн сыдьаана» сэбиэскэй рэх кыатыгар киирэрэ элбэх уустуктардааын, ону ааан, трт да сатамматын хантан сэрэйиэмий?! Оо бчх буоллаым ээт…
Итини барытын дьиэбэр тиийэн, ийэбиттэн мллэ-мллэ, убайбыттан ыйыталаан балайда удумаалаппытым. Оттон рабфакка рэнэр сылларбар дьэкэтик йдбтм. Ол кэннэ Кн Ыстаалын «сын за отца не ответчик» диэн этиитэ дьи олоххо кэлэн, букатын тиэрэ эргийэн тахсыбыт тбэлтэлэрин Миитэрэй бэйэтин уу хараынан крд ини, крбт ини. Дьон да, олох да араас буолар эбит этэ…
Ол барыта кини долоойугар бэрт хойут тиийбитэ.
Сарсыныгар Ньукууска сыыа тахсыбыт диэбитигэр, киитэ сапсыйан эрэ кэбиспитэ. Ити итинник хаалбыта…
Оттон кинилиин Дьокуускайга учуутал рабфагар рэммит, пединститут икки мэндиэмэннээх мас уопсайын хоугар бииргэ олоро сылдьыбыт, кэлин улахан суруйааччы буолбут Соппуруон Алаастыырап бэйэтин кэпсээнигэр Ньукууу Тулааынап диэн араспаанньалаабыта эмиэ дьикти ээ. Тулааынап, Тулааын… Ол аата, ким эбэтэр туох эрэ тулааына, тирээ диэн йдххэ спк дылы. Дьиэр, Ньукуустаах Мандаараптар диэн этилэр буоллаа дии. Оттон Миитэрэй тоо эрэ Тытыгынаайап буолан хаалбыт этэ. Тоо? Бу кэлэн йдтхх, соччо чгэйэ суохтук ииллэр араспаанньа быыылаах. Тытыгынайбыт буолан… Ону Алаастыырап тыыннааар йдн ыйыппакка хаалбыт эбит. Соппуруон обургу туох эрэ тгэх санаалааа чуолкай. Миитэрэй ол сахха итиннэ суолта биэрэн, соччо толкуйдуу сатаабатах да буолуохтаах. «Кэпсээн суруйарбар эн тбэлтэин туанабын дуо?» – диэбитигэр улаханнык утарса сатаабатаа. Хайыы йэ кэпсээн бтэн баран, тугу чымаарыстаныа да этэй, дьиэ баара?! Оо, онно Алаастыырапка србэччэ сыл сгээр оостон, быа ааллара сылдьыбытын тоу тэбээн баран, чэпчээбитиэн эриэхсит?! Таараны итээйээччилэр олохторугар исповедь хайдахтаах курдук дири суолталааын онно кэлэн дьэкэтик йдбтэ.
Соппуруон кэпсээнигэр, биллэн турар, эбии-сабыы элбэх. Уус-уран суруйуу буоллаа… Холобур, Миитэрэй ол бэстилиэтин элбэрээгин тл тардыбыт кырыыстаах тгэнин туунан кимэ да, хаан да кэпсиир санаата суоа. Эгэ кэлэн, ону Ньургуа ханнааы санаатынан этиэ этэй?! Туох диэн?!
Ол да буоллар, Миитэрэй кэнники кэмэ тоо эрэ ити кэпсээни хос-хос ылан ааар мээтик буолан хаалла. Сырыы аайы сааттан ааар курдук, сырыы аайы срээ сааттан хааннааынан ытыыр… Кэпсэээ буоллаына, ардах тэр да тэр… Оттон Соппуруон рк куйаас сатыылаан турар кэмигэр сылдьыбыта… Миитэрэй ону илэ-чахчы йдр. Ымпыгар-чымпыгар тиийэ.
Алаастыырап тыа сиригэр от-т лэтин сырдатар матырыйаал хомуйа тахсыбыт буолан, сири-дойдуну кэрийэн, кини отуулана сытар ходуатыгар киээлик биирдэ тиийэн кэлбитэ. «Брн эрэ буолбатах, суруксуту эмиэ атаа аатар», – дии-дии, барбах будьурхайдыы курдук баттаын ртэ анньына-анньына, харахтара чаылыан, мылаллан турара букатын бу баар. Кырдьыга да, билбэк-кэ-крбкк тугу суруйуоуй?!
Аараттан холкуос бэрэссэдээтэлин кмскээн, дэлби ркнйэн кэлбит этэ. Инструктор уол: «Райком быгыыы быаарыытынан сиилэстиир кх маассаа анаан кукуруза ыыллыахтаах бааынатыгар бурдугу ыстарбыккын!» – диэн сэрииттэн мас атахтаах кэлбит Маппыайабы тыыннаахтыы тутан сиэх курдук . Бэрэссэдээтэл: «Басты бааынабыт, бааам бурдук н, оттон кукуруза нэрэ саарбах», – диир эбит. Соппуруон: «Киин бэчээттэн крдхх, билигин с-трт сыллааыта курдук кукурузаны булгуччу ыарга сорудах суох, бастаан агротехниканы быаарыы наадатын туунан боппуруоу ордук кскэ ктллр», – диэн арыычча алы гыммыт.