Олох о?о оонньуута буолбатах

Сарсыарда халлаан саа сууктуйа сырдаан эрдэинэ, дк-бадык харааа, Нарыйа т да эрдэтин биллэр, суоранын хаыйа анньан ойон турда. Дьиэтэ сркээбит аай. Бээээ киээ утуйарыгар киллэрбит хардаастарын саллыбыттыы крн ылла. Инчээй маы уматар саа ыарахан суох быыылаах. Т да салыннар, ооун отторугар тиийэр. Ити тбтн эринэн баран улаа хайыан сытар киитэ бгн туран ооу отторо биллибэт. Кн ортото туран, абыраатаына, ооххо эбии мас быраан биэриэ уонна халлаан хараарыар диэри трппттэринэн, табаарыстарынан сылдьан кэрэдэхтиэ, эбиитин иэ уйарынан пиибэлиэ. Тнн хоно эрэ кэлиэ. Сокуоннайынан холбоуон баарбат. «Билигин кии барыта гражданскайынан олорор» диэн тыллаах. Нарыйа маннык олоххо олоруом диэн хаан санаабыта баарай? Тыа улууун сис ыалын оото этэ буоллаа.

Ийэлээх аата иккиэн орто оскуола учууталлара, билигин да оскуолаларыгар лэлииллэр. Куруутун чиэскэ-бочуокка сылдьаллар, иккиэн Саха Республикатын рэириитин туйгуннара. Оттон соотох мааны кыыстара атын улууска кэлэн бу билбэт дьонун-сэргэтин ортотугар ньыдьыраан олордоо. Былырыын пединституту бтэрэн, алын сх кылаас учууталын идэтин ылбыта. Трппттэрэ куоракка хааллара сатаабыттара да, атын сири, дьону-сэргэни крх баата баыйан, бу улууска анатан кэлбитэ. Дьиинэн, куораттан чугас илин эээр улуус эрээри, саамай тгэх нэилиэккэ тбээн, куоракка киириэх диэтэххэ, ыраах дойду. Бастаан кн быа айаннаан улуус киинигэр киириэххэ, онтон иккис кн куораттыахха наада. Куоракка хонон баран, с кн бэйэ улуускар айаннаан дьиээр дьэ тиийэин, ону да, хата, улуус киинигэр олорор буолан. Кыыы каникулга бара сылдьан, дьонуттан, ордук убайдарыттан ргэнэн, аны кэлимиэх буолан кэлбитэ эрээри, ханна барыай, барарыгар тиийэр. Саатар биир нэдиэлэ оох оттортон сынньанан, ийэтин аын-лн ааан кэлиэ этэ. Ити итириксити кэтээн олоруо дуо? Убайдара: «Киилээх гн, тоо аалбаты? Эйиэхэ иитиллэн олорор рээ-лэтэ суох кии дииллэрэ кырдьык дуо?» – диэн сирэй-харах аспыттарыгар ргэнэн ууоун лт тэ сыспыта, кыыыран тт-татаа б буолбута.

Ийэтэ соуйбуттуу, эмиэ да хомойбуттуу крн турара бу баарга дылы. Трппттэрэ каникул бтр диэри киниттэн тугу эмэ быаарыа диэн быа-хоту саарбакка, кэтээн крхтбттэрэ быыылааа да, кыыстара дьонугар эппиэт биэрбэккэ кэлбитэ. Билигин истэригэр тутан т эрэ санаараан эрэллэрэ буолуой? Онтон убайдара обургулар сири-сибиири барытын сиксийэн, хайыы-йэ барытын истэн-билэн эрдэхтэрэ буолуо. «Бу кннэргэ т кыалларынан ити киилиин быаарыстахха табыллар. Эр оостон олордум да, сокуоннайынан холбоон, иитэн-рэтэн кии оорорбор тиийэбин. Хайдах эмэ гынан, тылга киллэрэн, дойдубар илдьибит кии, убайдарым кии-хара оорон кр этилэр. Саатар лээ ылыахтара. Билигин да сааскы каникул ыраах, киитин тылыгар киллэрэн кр. Онтон барсыбатаына, дьыалата хаахтыйар. Дьон туох диэй? Кылааска рэнээччилэригэр хайа сирэйинэн киирэн иитэр-рэтэр лэни ыытар. Кырдьаас трппттэрэ т эрэ хомойоллор. Оттон убайдара ити киини ир суолун ирдээн, хайаан да булан, аахсан тэйиэхтэрэ. Ол баар – саамай куттала. Дьон тылын-н истибэтэх аньыыбар кэр-дьэбэр киилиин олорон, олохпун бэйэм алдьатан эрэбин дуо? Айыыналыын сбэлэспит кии. Айыына ити тиэмээ кэпсэтиэн олох баарбат. «Бэйэ илэ йгнэн оорбут дьыала, ким да кэйбэтээ. Кии этэрин истибэтэи» диэн тыллаах».

Нарыйа ууну-киэи эргитэ саныырын быыыгар сып-сап хомунан, дьиэттэн тахсан барда. Хара нуорка соно тэлээрэн, рдк хобулуктаах сапожкатыгар дугунан хааман чочоуйда. Алын сх кылаас оолоро икки ттттэн «дорообо», «дыраастый» тэрэ-тэрэ сырсан туораахтаан ситэн аааллар. Бу оскуолаа быйыл кн лэлии кэлбитэ. Дьиинэн, лэлиир оскуолатыгар срдээин табыллыбыта эрээри, кэлээт сыыстарбыта. Сап-саархайынан унаарыччы крбт уун курбуу кн ууохтаах кыыы дэриэбинэ уолаттара сбл крбттэрэ, хас хардыытын кэтээбиттэрэ-манаабыттара. Кэтиир-маныыр уолаттартан ити кииэхэ хараа хатаммыта, уун, кбс-кнтк туттубут дараар сарыннаах ис киирбэх уол срэин иинэн киирбитэ. «Студенныы сылдьан кэргэн тахсыбатым, онон тргэтиэххэ, саас да ыраатан эрэр» диэн санааттан эбитэ дуу, ууну-киэи саныы барбакка, уол оууругар киирбитэ. Кыргыттара сблээбэттэрин биллэрбиттэрин рднэн, уоллуун мээнэ «табаарыстаспыт» эрэ аатырбыта. «рээ суох, трппттэрэ иэр-аыыр дьон» дииллэрин истибэтээ. «Таптаатым – тайахтаахха тахсыам, сблээтим – сгээрдээххэ сктм» диэн тылламмыта. Срдээх ыраастык-чэбэрдик туттубут, маанытык таныбыт, аыйах саалаах Григорий кини срэин иинэн киирбитэ. Ким да тылын истиэн баарбатаа.

Айыына, уопсайга бииргэ олорор кыыа, алтынньы ыйга улуус киинигэр нуучча тылын уонна литературатын учууталларыгар аналлаах икки кннээх семинарга барбытын туанан уол олох арахсыбатаа. Тн быа буолары-буолбаты кэпсэтэ сатыы олорбуттара. Кэлин тиээр уол хоно хаалбыта. Айыыната саата суох истэн эрэ кэбиспитэ. Уол хас кн ахсын арахсыбакка кэлэриттэн мээйдэтэн, биир кн тааын-сабын, кинигэлэрин хомунан, с буолан бэйэлэрэ да кыараастык олорор эдэр специалист кыргыттарга ксптэ.

Онон Григорийдыын ыал аатын ылан олорбуттара син трт ыйа буолла да, киитэ дьонугар илдьэн билииннэрэ илик. «Ол мин дьоммунуун билсэр туох наадалааый, т ууннук чэчирээн олох олороору», – диэн аанньа ахтыбатахтыы этэр. «Оччоо тоо бииргэ олоробутуй?» – диэтэинэ, ыгдах гынан кэбиэр. Киээтин куруутун арыгы,

пиибэ сыттаах кэлэр. Саамай кыыйара-абарара: эргэ баайы тирии куурканы, нэк буолбут нуорка бэргээни ханньаччы кэтэ сылдьар. «Миигинниин билсэргэр мааны баайы эти дии, ол таастары ханна бардылар?» – диэн ыйыппытыгар: «Таастаах дьон ыллахтара дии…» – диэн баран клэн эрэ кэбиспитэ. Кыыс кл-элэк курдук сыыантан олус кыыйбытын, бэйэтин акаарытыттан кэлэммитин иин, бтэр бпптн кэннэ, сиргэ тимириэин сир кытаанах, халлааа ктн халлаан ыраах. Дьыла хаан бэлэмнээбит дуу, бэйэтэ дубук ктээбит дуу олоор рэ-харата кстр диэри тулуктаарыгар тиийэр. Бастаан киитин таптыыр курдуга, оттон билигин барар сирэ баана тэ, кэлэр сирэ кэлии тэ эрэ буолан олорор курдук.

Нарыйа кирилиэи р дабайан, оскуола ыарахан аанын аарын кытта итии салгын ил гынна. Крдрнэн учительскайга ааан иэн, мэхтээн турар рдк кылаас кыргыттара сэтэрээбиттии крллрн биллэ. Хайыай, т кыалларынан кыаллыбатахтыы туттан, эбиитин соруйан хаамыытын бытаардан биэрдэ. Учительскайга киирээт, нуучча тылын уонна литературатын учуутала Наталья Григорьевна дьээбэлээх баайытык крн олорорун крдр да, кыамматахтыы туттан, дьгэтигэр Маринаа чугааата.

– Дорообо, Марина, – диэн дорооболоорун быыыгар кыыа ууламмыт хараын соуйбуттуу крн ылла.

– Дорообо, – диэт, дьгэтэ кыыы бэйэтиттэн сэрэнэ соус тутан халбарыччы анньаат, остуолтан кылаас сурунаалын ылан тахсан барда.

– ы, дьэ, кр буолар буолла быыылаах, – Наталья Григорьевна сыыбыраата.

Маныаха кини хос моонньоо Алла Борисовна р чакынаан, ытаа буола тстэ:

– Бииги да баарбыт. Крн ииэхпит буоллаа.

– Звонок буолбутун истибэккит дуо?

Завучтара Анна Акимовна кытаанах саатын истэн, учууталлар уруок буолбутун дьэ йдбтт, сурунаалларын ыла-ыла, утуу-субуу тахсан бардылар.

Нарыйа учительскайга буолбут бг быыыны-майгыны т да йдбтр, бу барыта кинини утары ооуу буоларын срэинэн сэрэйдэ. Кн бэээээ диэри рэ-кт крср дьгэтэ ити икки ардыгар туох буола охсубутун бг кн ааспакка быаарсарга сананан, учительскайтан тахсан барда.

рэтэр бэис кылааыгар ааспыт уруокка биэрбит хооонун нойосуус ыйыта олорон, санаата дьгэтигэр Маринаа иэиллэн кэлэ олордо. Ити туох буоллаай? Марина аны сайын Сергей Николаевичтыын, маннааы физкультура учууталыныын, дойдутугар баран сыбаайбалыахтаах. Марина Сергейин олус сблр, кэпсээнэ барыта кини эрэ туунан буолар. Николаевич учуутал быыытынан рэнээччилэригэр сблэтэр, срдээх лэит, спортзалтан тахсыбатын кэриэтэ, бириэмэтин аахсыбакка лэлиир. Кини лэлиэиттэн оскуола улууска комплекснай крэхтэиигэ бириистээх манайгы миэстэттэн икки сыл тухары тэ илик. Онон оскуола дириэктэрэ Иван Семенович ытыс рдгэр илдьэ сылдьар.

Ол курдук оскуола микроавтобуа, ханна да айаннаабакка, бастакынан спортивнай крэхтэиигэ барарын учууталлар бэркэ диэн билэллэр. Учууталлар сблээбэттэрин биллэрэн, дириэктэр истибэтигэр муннукка-ханныкка ботугурааллар эрэ, педсовекка, планеркаа тоо эрэ саарбаттар. Сергей Николаевич мээнэ сылдьыбатын, хайаан да кыайыы-хотуу аргыстанан кэлэрин билэллэр. Оттон Марина оскуолаа эмиэ тарбахха баттанар омук тылын учуутала, улууска ыытыллар предметнэй олимпиадаларга с ииттэн тспэт.

Ама, эмиэ кн буолуо дуо? Ааспыт саас улаханнык кнлээн турар. Улууска оскуолалар икки ардыларынааы профсоюзнай тэрилтэлэр крэхтэиилэригэр баскетболга кыргыттар хамаандаларын эрчийэ сылдьан: «Нарыйа, арыый биир сыл эрдэ кэлбити буоллар, эйигин таптыа эбиппин», – диэн тыл быктаран кэбиэн нэилиэккэ кэпсэээ киирбиттэрэ. Марина кн быа кнлээн, ытаан-сооон баран, хата, кини Григорийдыын булсан, тохтообута. Дьиинэн, Сергейдиин кинилэр ханнык да сыыаннара суох. Онно дааны Сергей Николаевич оонньуу былаастаан эппитин Марина олус кркэтэн турар.

– Нарыйа Васильевна, урууйдаан бттбт, – кылаас старостата Лира чааарбытыгар соуйбуттуу р кр тстэ. Бэис кылаас – кини саамай сблр кылааа. 10–11 саастаах кыргыттар, уолаттар оо-оо курдук билэ-кр сатыыллара срдээх элбэх. Бэйэлэрэ да бэрээдэктээх, рэхтэригэр дьаныардаах, бары нэилиэк кыахтаах ыалларын оолоро.

– Лира, тэтэрээттэри хомуй, – диэн электрическэй чуораан тыаын кытта тээ учуутал уруок бпптн биллэрдэ.

Нарыйа уруоктара бтэн, оскуола кирилиэиттэн тоугураан тэн истэинэ, кэнниттэн Айыына Алексеевна ситэн ылан тооноуттан ылла.

– Нарыйа, бииэхэ киирэн чэйдээн ааспаккын дуо?

Кэпсэтэ т этибит, – Айыына тгрк маан иэдэстэрэ тэтэрэ кыыспыттар, клэн мичилийбитигэр р тиистэрэ кэчигирэстилэр.

Айыына срдээх холку, сымнаас, боломтолоох, дьгэлэригэр барыларыгар ийэлии амарах сыыаннаах, куруутун клэн мытырыйа сылдьар, ордук рэнээччилэр сблллэр. Сыллата ыытыллар Учуутал кнгэр «Мин сблр учууталым» диэн анкета толоруллуутун тмгнэн иккис сылын «рэнээччилэр сблр учууталлара» ааты ыла сылдьар. «Эиил испииэккэ киирбэппин, рэнээччилэрим олус атаахтатан кэбиэннэр, кыайтардахпына, хомойон лр буоллаым», – диэн клэр.