Калі я быў малы, дык часта думаў, чаму ў мяне маці такая старая і непрыгожая, а аднойчы адважыўся запытацца пра яе шнары на твары, якія глыбока ў душы любіў, якія тысячы разоў цалаваў.
— Ох, сынок мой! Гэта ж здарыўся пажар, і яшчэ з адной жанчынай абгарэлі крэпка. Жанчына тая памерла. I ў мяне былі абпаленыя і рукі, і грудзі, і твар… I была я цяжарная табою, сынок мой, і ўсе казалі, гэта я даведалася потым, што ці я памру, ці дзіця народзіцца мёртвым. Аж нарадзіла я цябе, сынок мой, жывенькага, толькі на твары была чырвоная плямінка. Я думала, сьлед ад пажару, аж аклямаўся ты трохі, і яна зьнікла, сынок мой. А была я прыгожая да пажару. Ды хіба ў непрыгожай маці мог нарадзіцца такі сынок мой?..
1
Так называўся абраз, які насілі вакол пажару старыя людзі і гаварылі замовы, каб ён патух.
Як
сьвятарны абраз, людзі вынесьлі маці з пажару,бы вужаку, маланку аддзёрлі ад белых грудзей,каб суцішыць пакуты, паклалі пад цёмную хмаруі, каб смагу спатоліць, размову вялі аб вадзе,а яшчэ гаварылі: Пярун выбірае шчасьлівых.маці верыла людзям, на шчасьце, цяжарная мной,і шаптала замову: калюжыны — гадам вашывым,полю жытняму — дожджык, а рэчка — крывінцы маёй…Бы вужака, маланка смактала у полымя грудзіі плявала адрыжкі на самых прыгожых жанчын,Неапаленай Купіне — маці — маліліся людзі,і пачуў я ва ўлоньні: з пакуты народзіцца Сын…Неапаленай Купіне — маці — малюся адзінай,я ўсмактаў з малаком і любоў, і праклёны яе:хто плюе на жанчыну — той нелюдзь плюе на Радзіму,хто гандлюе сьвятыняй — той маці сваю прадае.
Пацеркі
Гэтыя драўляныя пацеркі з шыі маёй бабулінасампраўдзе бурштынавыя. Штоночы яныпадкочваюцца да маёй галавыі самотным голасампытаюцца пра сваю гаспадыню.Адчуваю, як мяне пранізваюць бурштынавыяпромні, і я, зачараваны, узіраюся ў іх мэту,а там немаўлячы беларусік у прыполесівой бабулі гуляе бурштынавымі маністкамі.— А ў перапёлкі галоўка баліць… —замест калыханкі сьпявае яму бабуля.— А ў перапёлкі ручкі баляць…Хлапчанё засынае і ўсё жыцьцёзадумваецца пра гаротніцу-перапёлку.…Гэныя драўляныя пацеркі насампраўдзебурштынавыя. Іх згубіла перапёлка,калі нагнулася расы папіць…
Радзіма пачынаецца з жанчыны.Я гэта адчуваў, а ўразумецьяшчэ ня мог — дзіцём шчапаў лучыну,каб хворую матулю адагрэць,і разам зь ёй да позьняе гадзінымы слухалі трывожна крыгалом,ня ведаў я, што грэў тады Радзімуі не падманным, а жывым агнём.
Дзед перад сьмерцю
Ён свае ногі дажыў…
Са слоў майго бацькі
Ён свае ногі дажыў,сьляды, як сьліну ваўчыцы,скаўталі сьнягі, лаўжы —маўчыце пра гэта, ваўчыцы.Маўчыце, як пахне ён,ня рушце зубамі полы —матуля трапала лён,каб справіць чугай да Міколы.Забудзьце, як пахне ён,карстагі — яшчэ карыты,прысьніце, ваўчыцы, сон,што вы на зіму ўсю сыты.Ня слухайце поўсьцю лес,ён вам цераз поле ня чутны,ён толькі што з крушвіцы зьлез,такі барадаты і цудны.Масьніцы
на сто сукоўскрыпяць пад яго нагамі,кашара на трох быкоў —бярыце, ваўкі, быкамі,пакіньце яго сьляды —чаўны пагудастых кроснаў.Кажух, як алень руды,маячыць у шчыльных соснах.За лесам па пояс сьнег,за лесам поле памерла.Ваўчыцы галоднай сьмеху гурбах захрас па горла.А ён, як у сенакоссвой клін адбрыдаў калісьці,над сьнегам нагу занёс,над полем насьпех памаліўся.Дарога у белы сьвет —уцёкі ад шэрай ваўчыцы,што носам у цёплы сьлед,бы лапамі ў куст чарніцы.Вось поле б змагці наўпростда пчол у глухіх калодах.Там пахне ня кнотам воск,а мёдам.
Рай
Самыя вясёлыя і галасістыя салаўі —на вясковых могілках. Напэўна, таму,што і днююць, і начуюць ня ў гнёздах,а ў душах маіх спрахлых дзядоў. Яны ж,як сьведчыць тутэйшы народ, былісамымі жыцьцярадаснымі і жартаўлівымілюдзьмі на Палесьсі.I бярозы тут самыя белыя…Такія белыя, што ўначы здаюццапрывідамі. Дзяды і нават божышчымаіх дзядоў, як тварамі, так і думамі,былі такімі ж сьветлымі.I толькі жвір на вясковых могілкахкалючы і цяжкі, калі прыходзіцца кідацьсвае тры жмені наўсьлед нябожчыку, яксамыя важныя словы, якія не пасьпеўсказаць яму яшчэ учора.Жыве старэнькая бабулька каля самыхмогілак. Яна іх называе не інакш якраем і ўсё часьцей і часьцей думаепра яго. «Чаму?» — неяк запытаўся ўяе. «Таму што ў пекле ўжо нажылася».
*** Бацька так і не сьсівеў…
Бацька так і не сьсівеў,хоць гадоў было парадкам,у смузе, як у сяйве,на клады пралегла кладка.Кладка, хісткая яна,толькі целу ўжо ня мулка,калдыбалася трунана плячох сыноў і ўнукаў.Быццам пчолаў яго мёд,быццам жвір яго магілы —рушыў русы радавод —за труной ішоў пахіла.Бацька так і не сьсівеў,бацька так і не нажыўся,у смузе, як у сяйве,сын яму ўлюбёны сьніўся.
*** Пад бярозаю косьці…
Пад бярозаю косці, а ў кроне гняздо птушка мосціць,тут вячыста — надзіва — здаецца: я сам тут ляжу —на вясковым пагосце збаўляюцца людзі ад злосці,ён, як гай запаветны, здзіўляе спакоем душу.
*** Мой радавод вёў летапіс свой плугам…
Мой радавод вёў летапіс свой плугам.I, як радком чырвоным, баразноймядзяны конь ішоў адвечным кругампад Князем-Сонцам, Поўняю-Княжной.На мокрай грыве крумкачы драмаліды прагнулі гарачае крыві,і ваўкалакі зь лесу цікавалі,каб баразну мядзяны конь скрывіў.Былі сухмені, і былі залевы,і стрэхі хат, як прывіды, плылі,тагды алені, журавы і дрэвыда астравоў мой радавод вялі.Патоп спадаў, і вецер, як пэргамэнт,сушыў палі і ажыўляў лугі,птушыны шлях — начных нябёс атрамант —шукаў барознаў новыя кругі.