Прарок для Айчыны
Шрифт:
Абдымаюцца.
М а к с і м Г р э к. Ратуй цябе Божа...
Скарына выходзіць.
Сцэна зацямняецца.
XIII
Кракаў. Бона набліжаецца да Чалавека ў чорным.
Ч а л а в е к у ч о р н ы м. Сёння не пытаюся,
з намерам стварыць на Маскве друкарню. На шчасце, вялікі князь папярэдне пазнаёміўся з кнігамі ерэтыка і загадаў спаліць іх на кастры. Сам жа
доктар уратаваўся ўцёкамі.
Б о н а. Санта Мадонна! (Хрысціцца.)
Ч а л а в е к у ч о р н ы м. Будучы самі невукамі, духоўнікі-схізматыкі імкнуцца ўсімі сродкамі перашкодзіць распаўсюджанню асветы, баючыся, што
выявіцца іх уласнае невуцтва і несумленнасць. З гэтай прычыны яны пераконваюць сваіх князёў, што ўсялякі поспех у адукацыі можа выклікаць пераварот у дзяржаве і, такім чынам, павінен быць небяспечным для іх улады.
Б о н а. Выходзіць, і нам ёсць чаму навучыцца ў маскавітаў?
Ч а л а в е к у ч о р н ы м. У гэтым выпадку яны маюць рацыю, таму што чалавеку разумнаму і ўзвышанаму ведамі і свабодным выхаваннем цяжка пераносіць тыранічны лад...
Б о н а. Няўжо вы і там, у Маскве, дасталі беднага Скарыну?
Ч а л а в е к у ч о р н ы м. Што не, то не. Ён сам сябе ледзьве не ўзвёў на касцёр. Не ўлічыў небарака і падараваў вялікаму князю Апостала з пасляслоўем: «...при держаніи наіласкавшего господаря Жикгымонта Казімировича, короля полского и великого князя литовъского, и рускаго, и жомоитьскаго и иных во славном месте Виленском. Выложена и вытиснена працею и великою пилъностию
доктора Франциска Скорины с Полоцка...» Хіба ж мог сцярпець вялікі князь маскоўскі «караля рускага» , калі ён сам сябе лічыць і рускія, і жамойцкім.
Б о н а. Сапраўды, прамахнуўся доктар...
Ч а л а в е к у ч о р н ы м. І нам пара браць яго за шчэлепы, пакуль ён не збег у Чэхію ці яшчэ куды.
Б о н а. З вашае ласкі на доктара даўно ёсць каралеўскі ўказ аб затрыманні яго як беглага даўжніка і бадзягу.
Ч а л а в е к у ч о р н ы м. І ў каго ж ён пазычыў, каб збегчы?..
Б о н а. У варшаўскіх ліхвяроў-іудзеяў.
Ч а л а в е к у ч о р н ы м . І кароль ведае?..
Б о н а. Дай Бог каралю ведаць тое, што яму трэба ведаць...
Сцэна зацямняецца.
ХІV
Познань. Грымяць запоры. У вязніцу ўваходзяць біскуп Ян, Войт і Раман.
Я н. Хрыстос уваскрэс, доктар Скарына!
С к а р ы н а. Відаць, што уваскрэс, раз вы тут, пан епіскап.
Я н. Не кашчунствуй, грэшны. Сёння Вялікдзень...
С к а р ы н а. Можа, і грэшны, толькі не вінаваты ні перад Богам, ні перад людзьмі. (Хрыстосуецца з
Я н. Што здарылася, доктар?
С к а р ы н а. Пра гэта лепш запытацца ў войта слаўнага горада Познані. У яго, а можа, і не толькі ў яго руках тут суд і права.
Я н. Уціхамірся, доктар!
С к а р ы н а. Даруйце, пан епіскап, але мой гонар і мая годнасць - гэта адзінае, чым я магу абараніцца ад абразы і хцівасці.
Я н (да Войта). Што ўлады Познані маюць да слаўнага доктара Скарыны?
В о й т (раскрывае паперы, чытае). «Жыгімонт, з ласкі Божай кароль польскі, вялікі князь літоўскі, рускі, прускі, мазавецкі і г. д., гаспадар і дзедзіч.
Усім і кожнаму з ваяводаў, кашталянаў, саноўнікаў і ўраднікаў, старостаў... гарадоў і мястэчак, бурмістрам, радцам ( з націскам) войтам і іншым нашым падданым, у якім бы стане, чыне і вартасці яны ні былі ў каралеўстве, панам вяльможным, пастаўленых намі, да якіх дойдзе гэта наша шчырая грамата, а таксама паважаным давераным - наша каралеўскае благаславенне! Шчыра паважаныя давераныя нашы, калі мы зусім нядаўна былі ў горадзе нашым Вільні, паскардзіліся нам Ла-
зар, сын, і Майсей, зяць старога Майсея, іудзея нашага варшаўскага, што слаўны памёршы Іван Скарына, наш віленскі грамадзянін, застаўся вінен яму дзвесце шэсць коп грошаў, а таксама заявілі і давялі, што доктар Францыск, яго брат, узяў сабе ўсё дабро, якое засталося пасля смерці самога Івана. Загадваем гэтаму доктару Францыску заплаціць ім...дзвесце шэсць коп грошаў. А таму, што гэтыя самыя
іудзеі Лазар і Майсей скардзіліся нядаўна ў нашай прысутнасці, што названы доктар Францыск уцёк з горада Вільні, пераязджае з аднаго месца ў другое, бадзяецца і зрабіць ім выплату названай сумы не хоча, загадваем вам, каб для гэтых варшаўскіх іудзеяў Лазара і Майсея ў адносінах да наконт раней названага доктара Францыска Скарыны, у якім бы месцы яны самі або іх павераныя або слугі не знайшлі яго, каб вы цераз іх адшукалі неабходнае і неадкладнае правасуддзе і скарысталі яго да Скарыны як да чалавека беглага і маёмаснага і каб не
вызвалялі яго да таго часу, пакуль сапраўды не задаволіць іх, іудзеяў, на суму ў дзвесце шэсць коп грошаў. І, на нашай міласці, не рабіце па-іншаму. Дзеялася ў Кракаве, у панядзелак [5 лютага] у год Божы тысяча пяцьсот трыццаць другі... (Паказвае
на пячатку.)
Да ўласнага ўказа Каралеўскай Вялікасці»
Я н (забірае ўказ, разглядае подпіс і пячатку).Вы верыце ўсяму гэтаму, сын мой?
В о й т. Я веру каралю, святы айцец. (Схіляе галаву.)
Я н. Трэба яшчэ верыць і Богу, сын мой...
В о й т ( вінавата ). Я не спяшаўся судзіць доктара, святы айцец, і нават збіраўся адпусціць яго, але ж...
Я н. Сын мой, вы да гэтага асабіста ведалі доктара Скарыну?
В о й т. Я добра ведаў яго брата, купца Івана Скарыну. Справядлівы быў чалавек. Яго ўся Познань ведала.
Я н. А што вы скажаце пра старога Мойшу?
В о й т. Тое ж, што і пра сына з зяцем... Ліхвяры... Што ж тут яшчэ скажаш? Толькі ( прыкрывае дзверы, амаль шэптам), здаецца мне, святы айцец, і яны не самі па сабе ўз'еліся на падсуднага. І каралю веру, і грэх вялікі чую. Нутром чую, святы айцец. ( Хрысціцца.)