Пясецки
Шрифт:
— Цьфу, д’ябал. А ці вадзяра ў іх ёсць?
— Афіцыйна — не. Толькі самагонка, выпадковая, або паскуднае віно «дзеля лекавых мэтаў». А яно прадаецца па завоблачных коштах.
— Пагінуць яны, як рудыя мышы. І краіна адбрыкнецца. Ні за што. Бо калі чалавек алкаголем не дэзінфікуецца, дык можа падхапіць якую хочаш заразу. Супраціўляльнасць знікае. Тэк-с.
Піў ён гарэлку маленькімі кілішкамі, але запар і часта. Я і Уладак пілі паўшклянкамі. Час праводзілі пераважна за выпіўкай. У Баранавічах не было дзе па-сур’ёзнаму развеяцца. Сумнае места, сумныя наваколлі, адзін кіназа- лік, тэатра зусім няма. Часам
— .Схапілі жандары ў лесе трох габрэяў, дэзерціраў. Два прызыўнога веку, — апавядае Палкоўнік, — а трэцяму за шэсцьдзесят. Жандары яго пыта- юць: «А ты чаго ад войска ўхіляешся? Ты ж стары». А габрэй кажа: «А хіба я ведаю. А можа мяне хочуць генералам зрабіць?» Другі: аднойчы ўвечары на паліцэйскі пост уляцеў спалоханы габрэй. Без капелюша, адзежа расхры- станая. «Ай-вай, — крычыць, — пан начальнік, вялікае забойства». — «Што, дзе?» — «На шашы двое забітых». — «Хто такія?» — пытае дзяжурны. — «Адзін я, — кажа габрэй, — а другі зараз прыйдзе».
Калі Палкоўнік напампоўваўся, тады браў гітару і спяваў куплеты, з вялі- кім майстэрствам імітуючы жэсты і гаворку габрэяў. Так весяліў кампанію.
Дзіўлюся, адкуль Палкоўнік мае гэтулькі запалу і весялосці, бо жыццё яго і становішча вельмі сумныя. Пасля рэвалюцыі страціў у Расеі ўсю сям’ю і, колісь заможны, стаў валацугам. Жылося яму кепска. Для ілюстрацыі прывяду такі факт. Не быўшы набожным, уступіў у секту баптыстаў, каб атрымаць новую вопратку, паліто і чаравікі, бо свае знасіліся. Пра гэта рас- павёў мне Уладак. Не меў ён анічога наперадзе, а за плячыма — адна чорная горыч. Засталася яму адзіная суцяшальніца засмучаных — гарэліца. Галод- ны быў, а піў. Прапіваў кожны здабыты выпадковай працай грош.
Мне шчасціць на п’яніц — любяць мяне і я іх люблю. Няраз глыбо- ка задумваўся, чаму сярод п’яніц гэтак шмат добрых людзей: таварыскіх, зычлівых, шчырых, чулых на чужую бяду. Кажу такое пра п’яніц у вялі- кім маштабе, пра гэткіх расейскіх горкіх п’яніц. Можа яно таму, што каб стаць такім п’яніцам, чалавек павінен мець нейкія цяжэзныя перажыванні і збалелую душу. Гэта робіць яго спачувальным і адкрытым для іншых. Пераканаўся, што чалавек, які сам не бываў галодны, не зразумее га- лоднага. Які не цярпеў цяжкіх пакут і няшчасця, не зразумее бяды інша- га. Разуменне чужой нядолі ў людзей шчаслівых бывае зазвычай штучным, хоць сам у гэта свята верыць. Найлепш зразумее злодзей злодзея, вулічная дзеўка — прастытутку, а чалавека няшчаснага — чалавек сам няшчасны.
Мы сядзелі ўтрох: Палкоўнік, Уладак і я. У мяне былі падрыхтаваны два камплекты фальшывых савецкіх дакументаў. Адзін цывільны і адзін вайско- вы: пасведчанне асобы і адпускны білет. На адпаведных бланках. Калі мы выпілі, я выняў з партаманета дакументы. Уладак, які меў прыгожы почырк, запоўніў іх паводле маіх указанняў.
— Ну, Палкоўнік, — сказаў я, — падмахні, як камісар, чырвоным чарт- лам.
— Давай.
З вялікай сур’ёзнасцю падпісаў дакументы ўласным, добра вядомым у Саветах, прозвішчам контррэвалюцыянера. Пасля распісаўся, як сакратар, таксама сваім прозвішчам. Уладак падпісаў дакументы хімічным алоўкам (савецкая мода).
— Клёва — сказаў Палкоўнік, разглядаючы бланкі. — Як Расея
Мы пілі далей, на развітанне, бо сёння ўвечары я павінен быў выйсці ў дарогу. Спявалі «Інтэрнацыянал», перакручаны з адпаведнай расейцам злой вастрынёй:
Паўстань, пракляты люд зямлі!
Саветы сёння правялі З адным катлом на ўсіх іспыт,
А ў тым катле — адзін капыт...
Уладак дзеля жарту праспяваў іншую, ужо тутэйшую пераробку таго ж «Інтэрнацыянала», мякчэйшую, але не меней дасціпную:
Уставай, паедзем па салому,
Валы галодныя стаяць.
Снядання нам не дачакацца,
Сырыя дровы не гараць.
Развітваліся мы позна ўвечары. Палкоўнік і Уладак расчуліліся. Уладак, п’яны, сціскаў мне далонь і ўсё крычаў штосьці бессэнсоўнае. Палкоў- нік роў:
— Раманік, памятай, халера: усё, што на дарозе — вораг. Ну, давай напры- канцы. нашу, партызанскую. Згадаем даўніну.
Збіраемся, браты, рыхтуем зброю,
Шыхтуемся да бою на зары,
І там, дзе камісары пад гарою,
Мы сцяг зялёны ўздымем на гары...
Палкоўнік правёў мяне на вуліцу.
— Ромку! — крычаў стары ваяка. — Памятай. Яны не пашкадуюць. У іх сэрцаў няма. І-дэ-я-лі-сты-ы. Толькі моцнага баяцца. слабога заду- шаць. За ідэю маці роднай вантробы павыпорваюць. І ты не шкадуй. Глядзі.
Голас у яго, ускудлачанага, узбуджанага гарэлкай, быў нізкі, глухі і магут- ны, як іерыхонская труба.
Вёска Воўкаўшчына, 21 жніўня 1922 г.
Я ў Воўкаўшчыне. Спыніўся ў сям’і Каліноўскіх. Гэта згалелая да ўзроў- ню сялян шляхта, але жывуць на троху шырэйшую нагу, чым звычайныя сяляне. Прывёз для іх ліст ад стрыечнага брата з Вільні, майго сябра. Прынялі мяне добразычліва. Адпачываю тут душой і целам. Цішыня, спакой.
Выехаўшы з Баранавіч, адведаў у Лідзе свайго даўняга сябра, Яна Сноў- скага, чыгуначнага электратэхніка. Быў і ў яго брата Уладка. Правёў час у іх весела і паабяцаў прыехаць наступным разам на даўжэй. Паеду абавязкова, калі пашчасціць вярнуцца «адтуль». З Ліды падаўся ў Вільню, адмыслова з той мэтай, каб атрымаць ліст для спадарыні Ядвігі ад Кароля Фарбы. Сустрэў мяне з манерным захапленнем. Замітусіўся па пакоі.
— Можа, папяроску, гарбаткі?
— Дзякуй. Наеты, а папяроскі куру свае, — адказаў яму.
З прыкрасцю зірнуў на мяне. У яго ўсё такое далікатнае, акругленае, пры- лізанае: папяроскі, гарбатка.
— Што пан раіць купіць для Ядзюні?
— Хлеба, сала, цукру, мяса.
— Як гэта?
— А вось так. Калі вернецца, дык патрэбна будзе з дзіцем, пасля галод- ных гадоў, добра ад’есціся.
Даў мне пакет, дзе былі крамніна на сукенку, дзве кофты і яшчэ штосьці. Адначасова паднёс мне заклеены ліст. Развітваючыся і выходзячы, я пакі- нуў ліст на стале.