Пясецки
Шрифт:
Пасля гарбаты пані Ядвіга сказала Забаве:
— Хачу пагаварыць з панам пра адну справу, толькі. каб гэта не было для пана непрыемна.
— Калі ласка, кажыце. Менавіта гэта самае лепшае.
— Гаварыла з татам. Зразумела, гэта нас не тычыцца, але пан не. кант- рабандыст?
— Дык што? Не разумею, у чым справа.
— Прабачце! Я гэта таму, каб пан не падумаў, што мы баімся. Не. Я нават хачу прапанаваць: калі пану спатрэбіцца хадзіць па горадзе, дык най- лепш са мной, як з жонкай або нарачонай — не так звяртаюць увагу. Калі трэба, калі ласка.
Пані Ядвіга, трохі збянтэжаная, з лёгкай чырванню на шчоках так хораша выглядала, што Забава з непрыхаваным захапленнем глядзеў ёй у вочы. Заў- важыла гэта і змоўкла.
Забава моцна сціснуў яе далонь.
— Шчырае дзякуй, пані, — адказаў. — Для пані без розніцы, хто я. Можа- це толькі быць упэўнены, што аніякай непрыемнасці вам ад мяне не будзе. А што да спрыяння мне, пакуль што нічога не патрабую, а калі ўзнікне неаб- ходнасць, так і скажу.
— Добра. Забылася пра галоўнае: тата купіў для пана вайсковы шынель, амаль новы, шапку, мужчынскі гарнітур і значок. Усё, пра што прасілі.
— Хапіла грошай?
— Яшчэ засталіся. Зараз пакажу адзежу.
Выняла з куфра рэчы. Забава быў задаволены. У гэтай форме, са значком на шапцы мог паўсюль выдаваць сябе, маючы добрыя дакументы, за тэлегра- фіста. Меў у гэтай галіне пэўныя веды, бо скончыў калісьці скарочаны курс наглядчыкаў тэлеграфа і тэлефона, адзін час працаваў, і такім чынам арыен- таваўся добра ў ролі, якую пакуль што абраў для сябе.
— Дзякуй, пані, за ўсё, — сказаў усцешаны.
— Калі ласка, я хацела б для вас зрабіць больш. Гэта было б для мяне вельмі прыемна. Няхай пан верыць, што я мужная.
Забава засмяяўся, а потым спытаў сур’ёзна:
— Няўжо пані ведае, што гэта так ужо небяспечна? Вы не арыентуецеся ў справе, а я не жадаю мець маральнай адказнасці.
— Але, калі ласка, пан, я была б шчаслівая, калі б магла нашкодзіць тым «мухаморам». Жах, як не люблю іх, можа нават больш за тату не люблю іх.
— Няўжо пані мае каго знаёмага з асяроддзя чырвонай арыстакратыі?
— Ведаю асабіста каменданта места.
— Крывашэіна?. Адкуль яго пані ведае?
— Заляцаўся да мяне на балі. У тэатры была з ім. Заўсёды магу абнавіць знаёмства.
— Каго пані яшчэ ведае?
— Ведаю некалькіх чырвоных афіцэраў з 4-й дывізіі.
— Гэта не тое, што трэба. А ці ведае пані каго ў Чрэзвычайцы?
Ядвіга задумалася. Праз момант радасна адказала:
— Ёсць, ёсць, і гэта нават наш далёкі сваяк.
— Як ён глядзіць на сваю службу?
— Працуе добра і на добрым уліку ў іх, але не фанатык. Наадварот. незадаволены і лічыць сябе пакрыўджаным. Жадаў бы быць кімсьці боль- шым, бо мае талент, але з’яўляецца звычайным агентам.
— Ці пані ў ім упэўненая?
— Абсалютнай упэўненасці няма, але можна яго павывучаць. Калісьці размаўляла з ім. Казаў, што ахвотна кінуў бы, як сказаў, сабачую службу і выехаў бы за мяжу. Быў узлаваны. Зазначу між іншым, што ён какаініст.
— Какаініст? Гэта добра — сказаў Забава. —
Доўга яшчэ яны сардэчна і весела гутарылі, як двое добрых сяброў. Пані Ядвізе прыйшлася да густу роля змоўшчыцы, а Забаве — новы паплечнік. «Якая розніца паміж ёй і Каролем, — думаў Забава. — Трапілася ж цюхцяю- ныціку такая малайцаватая жанчына».
Гаспадар Юзаф вярнуўся з рынка позна. Убачыўшы Забаву, вельмі ўзра- даваўся.
— Ушанаванне. Як здароўечка? Што новага? —голасна вітаў ён Забаву.
— У мяне ўсё добра. Што ў вас?
— О, у нас вялікая навіна. Паставілі помнік Карліку Марліку.
— Не разумею. камісар нейкі?
— Які тамака камісар! — засмяяўся спадар Юзаф. — Гэта мая Марыся (жонка Юзафа) так Карла Маркса назвала. Кажа: «Кудлаты такі. Карлік Марлік. як сабака». Бачыў і я помнічак: трох рублёў не варты. Нізенькі пастаменцік, як пад гаршчок для кветак, а на ім бюст — у музеях экспанаты злачынцаў уздоўж сцен лепшыя стаяць. А што крыку нарабілі! Цэлая ўрачы- стасць. Аркестры, шэсці, прамовы. Гэта як бы дзецюкі вясковыя: удзе- сяцёх бутэльку гарэлкі вып’юць і крычаць, равуць, усю вёску будзяць. Або курыца: яйка знясе, а накудахчыцца, быццам слана выседзела.
* * *
Калі Забава ляжаў над «другой лініяй», слухаючы песні савецкіх паграніч- нікаў, у Менску, у першым сутарэнні ЧК, капітан Антасевіч ляжаў збіты, сплы- ваючы крывёй, на бруднай падлозе. Збілі яго жаўнеры і чэкісты, якія выкрылі зроблены ім падкоп. Ад гэтага часу ўсе ў Чрэзвычайцы звалі яго «Кратом».
Ляжаў, а ў галаве снавалі сумныя думкі; ляжаў галодны, спанявераны, змучаны, але гатовы да ўцёкаў зноў, калі б на тое заставаўся хоць бы самы мізэрны шанец на поспех. За дзвярамі чуліся крокі жаўнераў і да ягоных вушэй далятала песенька:
Цар з царыцай у карты гулялі, а германцы выйгравалі...
* * *
Таксама ў той жа самы час дыверсійная група «Мухі» — Міхальскага, якая вырушыла з Цімкавіч, з Пагранічнага атрада, чакала сігналу да пераходу на тэрыторыю Польшчы.
Было іх трыццаць шэсць. Мелі з сабою, акрамя рэвальвераў, карабінаў і гранат, яшчэ два лёгкія кулямёты. Ляжалі на лузе, за ракітнікам паблізу рачулкі, па якой праходзіла мяжа. Ніхто не размаўляў. Цішыню вечара пару- шала ўдалечыні песенька жаўнераў польскай пагранічнай аховы:
А атрад наш вышуковы на пляцу стаіць,
На пляцу стаіць, на пляцу стаіць.
Троцкі піша зноў прамовы —
Будзем яго біць... Сюпай-да!
* * *
Быў позні вечар. Забава вярнуўся з места. Сядзеў з гаспадаром Юзафам і размаўляў пра «палітыку». Гаварыў пераважна Юзаф, які ўжо пацягнуў даволі вялікую порцыю польскага спірту, і граміў, як зазвычай, бальшавікоў. Карыстаў- ся рэдкім выпадкам, каб выказацца, маючы лаяльнага і цярплівага слухача.