Рускія народныя казкі

Ушынскі Канстанцін Дзмітрыевіч

Вось паелі яны, Андрэй і кажа:

— Ну, прыбірай усё ды пойдзем са мною.

Выйшаў Андрэй з хаткі, азірнуўся:

— Сват Навум, ты тут?

— Тут. Не бойся, я ад цябе не адстану.

Дайшоў Андрэй да вогненнай ракі, там яго жаба чакае:

— Добры малойца, знайшоў тое — не ведаю, што такое?

— Знайшоў, бабуся.

— Садзіся на мяне.

Андрэй зноў сеў на яе, жаба пачала надзімацца; надзьмулася, скокнула і перанесла яго цераз вогненную раку.

Тут ён жабе-квакусе падзякаваў

і пайшоў дарогай-пуцявінай у сваё царства. Ідзе, ідзе, азірнецца:

— Сват Навум, ты тут?

— Тут. Не бойся, я ад цябе не адстану.

Ішоў, ішоў Андрэй, дарога далёкая — прытаміліся яго шустрыя ногі, абвялі яго белыя рукі.

— Эх,— кажа,— да чаго ж я змарыўся!

А сват Навум яму:

— Чаму ж ты мне даўно не сказаў? Я ж бы цябе як бачыш на месца даставіў.

Падхапіў Андрэя магутны віхор і панёс — горы і лясы, гарады і вёскі так унізе і мільгаюць. Ляціць Андрэй над глыбокім морам, і зрабілася яму страшна:

— Сват Навум, перадыхнуць бы!

Вецер адразу паслабеў, і Андрэй пачаў апускацца на мора. Глядзіць — дзе шумелі адны сінія хвалі, з'явіўся астравок, на астраўку стаіць палац з залатым дахам, навокал сад цудоўны...

Сват Навум кажа Андрэю!

— Адпачывай, еш, пі ды на мора паглядвай. Будуць плыць міма тры купецкія караблі. Ты купцоў запрасі ды пачастуй як след — у іх ёсць тры дзівосныя рэчы, Ты мяне памяняй на гэтыя рэчы — не бойся, я да цябе назад вярнуся.

Доўга ці не — з заходняга боку плывуць тры караблі. Карабелыпчыкі ўбачылі востраў, на ім палац з залатым дахам і навокал сад цудоўны.

— Што за цуд? — кажуць.— Колькі разоў мы тут плавалі, нічога, апроч сіняга мора, не бачылі. Давайце прычалім.

Тры караблі кінулі якары, тры купцы-карабелыйчыкі селі ў лёгкую лодачку, паплылі да вострава. А Андрэй-стралок ужо іх сустракае:

— Калі ласка, дарагія госці!

Купцы-карабельшчыкі ідуць, дзівяцца: на цераме дах як жар гарыць, на дрэвах птушкі пяюць, па дарожках звяры дзівосныя бегаюць.

— Скажы, добры чалавек, хто тут збудаваў гэта дзіва дзіўнае?

— Мой слуга, сват Навум, за адну ноч пабудаваў.

Андрэй павёў гасцей у церам:

— Гэй, сват Навум, падай нам папіць-паесці!

Hi адсюль ні адтуль з'явіўся накрыты стол, на ім віны і стравы, якія душа пажадае. Купцы-карабельшчыкі толькі ахкаюць.

— Давай,— кажуць,— добры чалавек, мяняцца: аддай нам свайго слугу, свата Навума, вазьмі ў нас за яго любую дзівосную рэч.

— Можна і памяняцца! А што ў вас за дзівосы?

Адзін купец дастае з-за пазухі дубінку. Ёй толькі скажы: «Ану, дубінка, палічы рэбры гэтаму чалавеку»,—дубінка сама пачне біць-малаціць, якому хочаш асілку дасць рады.

Другі купец дастае з-пад крыса сякеру, павярнуў яе абухом угору — сякера сама пачала сячы: цяп ды ляп — выйшаў карабель; цяп-ляп — яшчэ карабель з парусамі,

з гарматамі, з храбрымі маракамі. Караблі плывуць, гарматы страляюць, храбрыя маракі загаду чакаюць.

Перавярнуў сякеру абухом уніз адразу караблі прапалі, быццам іх і не было.

Трэці купец дастаў з кішэні дудку, задудзеў — войска з'явілася: і конніца і пяхота, са стрэльбамі, з гарматамі. Войскі ідуць, музыка грыміць, сцягі лупаюць, коннікі імчацца, які загад будзе, пытаюцца.

Купец задудзеў з другога канца ў дудку і няма нічога, усё знікла.

Андрэй-стралок кажа:

— Нішто сабе вашы дзівосы, ды мой слуга даражэй каштуе. Хочаце мяняцца — аддавайце мне за майго свата Навума ўсе тры дзівосныя рэчы.

— А ці не зашмат будзе?

— Як сабе хочаце, інакш мяняцца не буду.

Купцы думалі, думалі: «Навошта нам дубінка, сякера ды дудка? Лети памяняцца, са сватам Навумам будзем без ніякіх клопатаў дзень і ноч і сытыя і п'яныя».

Аддалі купцы-карабельшчыкі Андрэю дубінку, сякеру і дудку і крычаць:

— Гэй, сват Навум, мы цябе бяром з сабою! Будзеш нам служыць верай-праўдай?

Адказвае ім нябачны голас:

— Чаму не паслужыць! Мне ўсё адно, у каго жыць.

Купцы-карабельшчыкі вярнуліся на свае караблі і давай баляваць-банкетаваць — п'юць, ядуць ды ўсё пакрыкваюць:

— Сват Навум, паварочвайся, давай тое, давай гэтае!

Перапіліся ўсе дап'яна, дзе сядзелі, там і спаць паваліліся.

А стралок сядзіць адзін у цераме, зажурыўся. «Эх,— думае,—дзе гэта цяпер мой верны слуга, сват Навум?»

— Я тут. Што трэба?

Андрэй зарадаваўся:

— Сват Навум, ці не пара нам на родную зямельку, да маладой жонкі? Занясі мяне дадому.

Зноў падхапіў Андрэя віхор і панёс у яго царства, на родную зямельку.

А купцы прачнуліся, і захацелася ім апахмяліцца:

— Гэй, сват Навум, ану збяры нам папіць-паесці, ды хутчэй паварочвайся!

Колькі ні звалі, ні крычалі, усё няма толку. Глядзяць, і вострава няма: на месцы яго шумяць адны сінія валі.

Пабедавалі купцы-карабельшчыкі: «Эх, абдурыў нас нядобры чалавек!» — ды нічога не зробіш, паднялі парусы і паплылі, куды ім трэба было.

А Андрэй-стралок прыляцеў на родную зямельку, апусціўся каля свайго доміка, глядзіць — замест доміка абгарэлы комін тырчыць.

Звесіў ён галаву ніжэй плеч і пайшоў з горада да сіняга мора, на голае месца. Сеў і сядзіць. Раптам, ні адсюль ні адтуль, прылятае шызая галубка, стукнулася аб зямлю і зрабілася яго маладой жонкай, Мар’яй-царэўнай.

Абняліся яны, павіталіся, пачалі адно аднаго распытваць, адно аднаму расказваць.

Мар’я-царэўна расказала:

— З таго часу як ты з дому пайшоў, я шызайгалубкай лятаю па лясах ды па гаях. Цар тры разы па мяне пасылаў, ды мяне не знайшлі і домік спалілі.