Рускія народныя казкі

Ушынскі Канстанцін Дзмітрыевіч

МУДРЫЯ АДКАЗЫ

Служыў салдат у палку дваццаць пяць гадоў, а цара ў вочы не бачыў. Вярнуўся дадому. Сталі яго распытваць пра цара, а ён не ведае, што і сказаць. Вось і пачалі яго папікаць родзічы і знаёмыя.

— Эх ты,— кажуць,— дваццаць пяць гадоў праслужыў, а цара ў вочы не бачыў!

Крыўдна гэта яму здалося: сабраўся і пайшоў цара глядзець.

Прыйшоў у палац. Цар пытае:

— Што скажаш, салдат?

—

Так і так, ваша царская вялікасць! Служыў я табе ажно дваццаць пяць гадоў, а цябе ў вочы ніколі не бачыў: прыйшоў паглядзець.

— Ну глядзі!

Салдат тры разы абышоў вакол цара, усё аглядваў.

Цар пытаецца:

— Ну як, нішто сабе я?

— Нішто,— адказвае салдат.

— Ну, цяпер, служывы, скажы: ці высока неба ад зямлі?

— Гэтак высока, што там грукне, а тут чуваць.

— А ці шырокая эямля?

— Ву-унь там сонца ўсходзіць, а там заходзіць такая шырокаяІ

— А ці глыбокая зямля?

— Ды быў у мяне дзед, памёр гадоў дзевяноста таму назад, закапалі ў зямлю, з таго часу і дамоў не прыходзіў: пэўна, глыбокая!

Цар адаслаў салдата ў турму і наказаў яму:

— Не дай маху, служба! Я пашлю да цябе трыццаць гусакоў: здолей па пяру выскубці.

— Добра!

Паклікаў цар трыццаць багатых купцоў і задаў ім тыя ж загадкі, што і салдату задаваў. Яны думалі-думалі, не маглі адказу даць, і загадаў іх цар пасадзіць у турму.

Пытаецца ў іх салдат:

— Купцы-малайцы, вас за што пасадзілі?

— Ды, бачыш, цар-гасудар у нас дапытваецца, ці далёка неба ад зямлі, і наколькі зямля шырокая, і наколькі яна глыбокая, а мы — людзі цёмныя, не адказалі.

— Дайце мне кожны па тысячы рублёў, я вам праўду скажу.

— Калі ласка, браце, толькі навучы.

Узяў з іх салдат па тысячы і навучыў, як адгадваць царскія загадкі. Дні праз два паклікаў цар да сябе і купцоў і салдата. Задаў купцам тыя ж самыя загадкі і, як толькі яны адгадалі, адпусціў іх па сваіх дамах.

— Ну, служба! Здолеў па пяру выскубнуць?

— Здолеў, цар-гасудар, ды яшчэ наваг па залатым!

— А ці далёка табе дадому?

— Адсюль не відаць — далёка, значыцца!

— Вось табе тысяча рублёў, ідзі шчасліва.

Вярнуўся салдат дадому і зажыў прывольна, багата.

ПОП I БАТРАК

Спатрэбіўся аднаму папу батрак. Але паколькі поп быў вельмі скупы і ўсё шукаў, каб хто-небудзь да яго пайшоў як мага за меншую плату, дык ніхто да яго не наймаўся.

Вось аднойчы прыходзіць да яго мужык-жартаўнік і просіць сена для каня.

А поп яму кажа:

— Ты гэткі здаровы, малады, а ходзіш жабруеш. Наймайся лепш, голубе, да мяне ў парабкі.

— Можна. А колькі дасі?

— Буду плаціць гледзячы па тваёй рабоце.

I сказаў мужыку

цану. А паколькі тады быў якраз сенакос, дык поп накарміў яго і павёў на луг паказваць сваю сенажаць. Парабак агледзеў усё, а як поп пайшоў, лёг на траву і праспаў увесь дзень да вечара.

Кожны дзень мужык-жартаўнік хадзіў на сенажаць, і поп заўсёды даваў яму з сабою хлеба і сала. I вось аднойчы батрак кажа:

— Больш я ў цябе працаваць не буду, давай мне разлік. Траву я ў цябе ўсю скасіў да апошняй травінкі.

Даў яму поп усяго некалькі капеек. Парабак застаўся незадаволены і кажа:

— Дай яшчэ хоць кусок сала.

Але поп наадрэз адмовіўся:

— Я і так табе пераплаціў, даў больш, чым абяцаў.

— Ну, калі ты мне не дасі сала,— сказаў парабак,— дык няхай уся твая траўка назад устане як някошаная!

I паехаў. А поп пайшоў на луг, паглядзеў і здзівіўся:

«Гэта не звычайны батрак, а вядзьмак: і праўда, стаіць трава як някошаная».

ЦАРКОЎНАЯ СЛУЖБА

Кажа поп у царкве дыякану:

— Дыякан, дыякан, паглядзі ў акенца, ці не ідзе хто, ці не нясе чаго?

— Баба ідзе, збанок масла нясе!— адказвае дыякан.

А дзячок спявае:

— Падай, госпадзі!

Поп зноў:

— Дыякан, дыякан, паглядзі ў акенца, ці не ідзе хто, ці не нясе чаго?

— Баба ідзе, мех жыта нясе! — адказвае дыякан.

Дзячок зноў спявае:

— Падай, госпадзі!

Поп зноў кажа:

— Дыякан, дыякан, паглядзі ў акенца, ці не ідзе хто, ці не нясе чаго?

— Ідзе мужык, нясе дубіну на папоўскую спіну!—адказвае дыякан.

Тут поп і дзячок як заспяваюць:

— Табе, госпадзі!

ПАН-КАВАЛЬ

Пазайздросціў адзін пан кавалю: «Жывеш-жывеш, яшчэ калі той ураджай будзе і грошай дачакаешся, а каваль малатком стук-грук — і з грашамі. Давай кузню завяду!»

Абзавёўся пан кузняй, загадаў лёкаю мяхі раздзімаць. Стаіць, чакае заказчыкаў. Едзе міма мужык, шыны заказаць хоча на ўсе чатыры колы.

— Гэй, стой! Заязджай сюды! — гукнуў пан.

Мужык пад'ехаў.

— Што табе?

— Ды вось, пане, шыны трэба на ўсе колы.

— Добра, зараз, пачакай!

— А колькі будзе каштаваць?

— Паўтараста рублёў трэба было б узяць, ну ды каб народ прывабіць, вазьму ўсяго сто.

— Згода.

Пачаў пан агонь распальваць, лёкай — мяхі раздзімаць.

Узяў пан жалеза, давай яго каваць, а каваць жа не ўмее — каваў, каваў, ды і перапаліў жалеза.

— Ну,— кажа,— мужычок, не выйдзе табе не тое што на ўсе калёсы, а не хопіць нават на перадок, толькі выкую адзін шынок¹.