Рускія народныя казкі
Шрифт:
— А ты разумны? Хто гэта калі бачыў, каб воз ажарабіўся?
Цар прысудзіў аддаць жарабя беднаму мужыку, а дачку яго сямігадовую ўзяў да сябе. Калі дзяўчына вырасла, ён ажаніўся з ёю, і стала яна царыцаю.
У аднаго беднага старога чалавека было тры сыны.
Пасылае бацька старэйшага:
— Пайдзі найміся ў парабкі, хоць што-небудзь заробіш.
Пайшоў старэйшы сын у другую воласць, а насустрач
— Найміся, голубе, да мяне, толькі, цур, умова такая: калі хоць на дзень раней дамоўленага часу пойдзеш ад мяне — не бачыць табе твайго заробку, ні капейкі не дам.
Хлопец не пярэчыў і наняўся да папа на год.
Будзіць поп парабка да сонейка, працаваць прымушае дацямна, а корміць адзін раз у дзень і то не ўволю.
Ад голаду ды ад цяжкай работы хлопец зусім схуднеў — ледзьве ногі валачэ.
— Калі да дамоўленага часу служыць — жывому не быць, зусім змарнею.
Махнуў рукою на заробак і з пустымі рукамі вярнуўся дадому.
А папу толькі гэта і трэба, каб
парабак раней часу сышоў. Усе цяжкія работы пароблены, і грошы цэлыя.
На другі год пайшоў сярэдні брат у парабкі наймацца. I гэткім жа манерам, як і старэйшы брат, паўгода ў папа пакутаваў і таксама без капейкі, ледзь жывы дадому прыплёўся.
На трэці год падышла чарга малодшаму ў людзі ісці.
Пайшоў ён проста да таго папа, дзе старэйшыя браты гаравалі.
— Вось і добра,— зарадаваўся поп,— як раз я парабка шукаю. Наймайся, платай не пакрыўджу, а ўмова такая: да дамоўленага часу пражывеш — атрымлівай усё поўнасцю, як згоджана; калі раней дамоўленага часу пойдзеш — наракай на сябе, капейкі не заплачу.
— Добра,— кажа хлопец.
I ўдарылі па руках.
Назаўтра раніцай — яшчэ і на дзень не займалася — будзіць поп парабка:
— Уставай, хутчэй запрагай, паедзем па сена на далёкую сенажаць.
Пакуль парабак коней запрагаў, поп паспеў добра паснедаць, а парабку пападдзя дала ўсяго дзве ўчарашнія бульбіны.
— Паснедаеш у дарозе — бачыш, бацюшка спяшаецца, злуецца...
Паехалі. Толькі мінулі весніцы, саскочыў хлопец з саней і закрычаў:
— Пачакай, бацюшка! Я вужышчы забыўся, зараз збегаю.
Поп каня прытрымаў, лаецца.
А парабак прыбег, пастукаўся:
— Ох, матушка, бацюшка загадаў прынесці каравай: белага хлеба ды тры пірагі з рыбаю.
Пападдзя харчы загарнула, падала.
Хлопец прыхапіў у сенцах вужышчы, вярнуўся.
— Руш, бацюшка, вужышчы прынёс.
— Добра, хоць недалёка ад'ехаліся,— бурчыць поп.
Пакуль да месца дабраліся, сена накладвалі ды ўвязвалі — часу прайшло шмат.
Толькі пад вечар рушылі ў дарогу назад.
Поп з пярэдняга воза гукае:
— Дарога роўная, сані ў бакі не ганяе, я падрамлю! А ты, хлопча, глядзі, як даедзем да развілкі, трэба леваруч кіраваць!
Пасля
Парабак пірагоў наеўся ды белага хлеба, ляжыць на сваім возе. Даехалі да развілкі, і накіраваў хлопец коней не ўлева, як поп наказваў, а ўправа. Залез зноў на воз, пасміхаецца: «Правучу доўгавалосага, будзе помніць мяне».
Вёрст пятнаццаць яшчэ праехалі. Тут поп прачнуўся, глянуў па баках — бачыць, едуць не туды, куды трэба, пачаў лаяцца:
— Ох, каб ты спрах! Казаў жа — кіруйся ўлева. I аб чым толькі ты думаў, куды глядзеў?
— Як гэта—куды глядзеў? Ды ты ж сам і крычаў: «Трымайся правай рукі!»
«Відаць, я абмовіўся»,— падумаў поп і кажа:
— Ну, нічога не зробіш, трэба кружной дарогай ехаць. Тут вёрст праз дзесяць вёска будзе, давядзецца пераначаваць. Час позні, ды і есці страшэнна хочацца, проста не выцерпець.
— А ты, бацюшка, сянца пакаштуй,— парабак кажа,— я от дык нішто сабе падсілкаваўся, есці зусім не хочацца.
Поп наскуб мякчэйшай травы, пажаваў, пажаваў, выплюнуў:
— Не, не для мяне гэты харч.
Праехалі яшчэ з гадзіну ці дзве — паказалася воска.
Звярнулі да самай багатай хаты, да крамніка.
— Ідзі,— кажа поп,— прасіся начаваць, у мяне ад голаду рукі-ногі калоцяцца.
Парабак пастукаўся:
— Людзі добрыя, пусціце пераначаваць!
Выйшаў гаспадар:
— Заязджай, заязджай, начлегу з сабою не возяць.
— Ды я не адзін,— шэптам кажа хлопец,— са мною бацюшка нездаровы — як не пры сваім розуме. Так ён спакойны, ціхі, а як пачуе, што два разы адно і тое ж кажуць, нібы люты звер робіцца, на людзей кідаецца.
— Добра,— гаспадар адказвае,— буду ведаць і сваім скажу.
Парабак коней распрог, даў ім корму і памог папу злезці з воза.
Зайшлі ў хату. Гаспадары з апаскай паглядваюць на папа, маўчаць.
Надышла пара вячэраць, накрылі на стол.
Гаспадыня запрасіла:
— Сядайце, госці, з намі. Чым багаты, тым і рады.
Парабак адразу за стол, а поп чакае, калі яшчэ раз
папросяць.
Гаспадары другі раз не завуць, не асмельваюцца.
Пачалі вячэраць. Сядзіць поп збоку, злуецца сам на сябе:
«Трэба было адразу за стол садзіцца».
Так і прасядзеў усю вячэру, нічога не паспытаўшы.
Гаспадыня прыбрала са стала, паслала папу з парабкам: пасцель.
Хлопец толькі галаву на падушку апусціў, адразу моцна заснуў.
I гаспадары заснулі.
А галоднага папа сон не бярэ.
Раскатурхаў, пабудзіў парабка:
— Ой, есці хачу, не вытрываю.
— А чаму вячэраць не захацеў?
— Думаў, яшчэ папросяць.
— Прыкмеціў я,— шэпча парабак,— каля печы на паліцы гаршчок з кашай, ідзі паеш.