Рускія народныя казкі
Шрифт:
I пайшлі раптам па тым краі нядобрыя чуткі: збіраецца цуда-юда паганае на іхнюю зямлю напасці, усіх людзей са свету звесці, усе гарады-сёлы агнём спапяліць. Затужылі дзед з бабаю, забедавалі. А старэйшыя сыны суцяшаюць іх:
— Не бядуйце, татуля і матуля! Пойдзем мы на цуда-юда, будзем з ім біцца насмерць! А каб вам адным не тужыць, няхай з вамі Іванка застаецца жыць: ён яшчэ малады, каб у бой ісці.
— Не,— кажа Іванка,— не хачу я дома сядзець, на нашу бяду збоку глядзець ды вас чакаць, пайду і
Дзед з бабай яго не адгаворвалі, не ўпрошвалі дома застацца.
Сабралі яны ўсіх трох сыноў у дарогу. Узялі браты дубіны важкія, узялі кайстры з хлебам-соллю, селі на добрых коней і паехалі.
Доўга ці не доўга ехалі яны — трапляецца ім насустрач стары чалавек.
— Дзень добры, малойцы!
— Добры дзень, дзядуля!
— Куды гэта вы едзеце?
— Едзем мы з паганым цудам-юдам біцца, змагацца, родную зямлю бараніць!
— Добра гэта, добра! Толькі для бою трэба вам не дубінкі, а мячы булатныя1.
— А дзе ж іх дастаць, дзядуля?
— А я вас навучу. Едзьце вы, добрыя малойцы, усё прама і прама. Даедзеце вы да высокай гары. А ў той у гары — пячора глыбокая. Уваход у яе вялікім каменем завалены. Адваліце камень, зайдзіце ў пячору і знойдзеце там мячы булатныя.
Падзякавалі браты прахожаму і паехалі прама, як ён навучаў. Бачаць — стаіць гара высокая, з аднаго боку вялізны шэры камень прывалены. Адвалілі браты той камень і ўвайшлі ў пячору. А там зброі ўсялякай — і не злічыць! Выбралі яны сабе па мячу і паехалі далей.
— Дзякуй,— кажуць,— прахожаму чалавеку. З мячамі нам куды зручней біцца будзе!
Ехалі яны, ехалі і прыехалі ў нейкую вёску, Глядзяць — наўкол ніводнай жывой душы не відаць. Усё спалена, паламана. Стаіць адна маленькая хатка. Зайшлі браты ў хатку. Ляжыць на печы бабулька ды вохкае.
— Добры дзень, бабуся! — кажуць браты.
— Дзень добры, малойцы! Куды едзеце?
— Едзем мы, бабуся, на раку Смародзіну, на калінавы мост. Хочам з цудам-юдам біцца, на зямлю сваю не пусціць яго.
— Ох, малойцы, за добрую справу ўзяліся! Ен жа, злыдзень, усіх спустошыў, разграбіў! I да нас дабраўся. Толькі я адна тут ацалела...
Пераначавалі браты ў бабулі, назаўтра рана-раненька ўсталі і рушылі зноў у дарогу.
Пад'язджаюць да самай ракі Смародзіны, да калінавага моста. Па ўсім беразе ляжаць мячы ды лукі паламаныя, валяюцца косці чалавечыя... Знайшлі браты пустую хатку і парашылі спыніцца.
— Ну, браткі,— кажа Іван,— заехалі мы далёка ад роднай зямлі, трэба нам да ўсяго прыслухоўвацца ды прыглядацца. Давайце па чарзе ў дазор хадзіць2, каб цуда-юда цераз калінавы мост не прапусціць.
Першай ноччу пайшоў у дазор старэйшы брат. Пахадзіў ён па беразе, паглядзеў
А Іван ляжыць у хатцы — не спіцца яму, не дрэмлецца. Як надышла поўнач, узяў ён свой меч булатны і падаўся да ракі Смародзіны.
Глядзіць — пад кустом старэйшы брат спіць. на ўсю моц храпе. Іван не захацеў яго будзіць. Схаваўся пад калінавы мост, стаіць, пераезд вартуе.
Раптам на рацэ вада хвалямі пайшла, на дубах арлы заклекаталі — пад'язджае цуда-юда шасцігаловае.
Выехала цуда-юда на сярэдзіну калінавага моста — конь пад ім спатыкнуўся, чорны крумкач на плячы страпянуўся, ззаду чорны сабака натапырыў поўсць.
Кажа цуда-юда шасцігаловае:
— Што ты, мой конь, спатыкнуўся? Чаго ты, чорны крумкач, страпянуўся? Чаму ты, чорны сабака, натапырыў поўсць? Ці мо чуеце вы, што Іван — сялянскі сын тут? Дык ён яшчэ не нарадзіўся, а калі і нарадзіўся, дык сілаю не наліўся! Я яго на адну руку пасаджу, другою прыстукну!
Выйшаў тут Іван — сялянскі сын з-пад моста і кажа:
— Не хваліся, цуда-юда паганае! Не падстрэліў яснага сокала — рана пер'е скубці! Не спазнаў добрага малойцы— няма чаго ганіць яго! Давай лепей сілай мерацца: хто адолее, той і пахваліцца.
Вось сышліся яны, параўняліся, ды так стукнуліся, што наўкол зямля загула. Цуду-юду не пашанцавала: Іван—сялянскі сын адным махам збіў яму тры галавы.
— Пачакай, Іван — сялянскі сын!—крычыць цуда-юда.— Дай мне перадыхнуць!
— Які такі перадых! У цябе, цуда-юда, тры галавы, а ў мяне адна. Вось як будзе ў цябе адна галава, тады і перадых зробім.
Зноў яны сышліся, зноў стукнуліся.
Іван — сялянскі сын адсек цуду-юду і апошнія тры галавы. Пасля гэтага пасек тулава на дробныя кавалкі і пакідаў у раку Смародзіну, а шэсць галоў пад калінавы мост злажыў. Сам у хатку вярнуўся і спаць лёг.
Раніцай прыходзіць старэйшы брат. Пытаецца ў яго Іван:
— Ну што, ці не бачыў чаго?
— Не, браткі, міма мяне нават муха не пралятала!
Іван яму ні слоўца на гэта не сказаў.
На другую ноч выправіўся ў дазор сярэдні брат. Пахадзіў ён, пахадзіў, паглядзеў па баках і супакоіўся. Залез у кусты і заснуў.
Іван і на яго не спадзяваўся. Як мінула поўнач, ён тут жа сабраўся, узяў свой востры меч і пайшоў да paкі Смародзіны. Схаваўся пад калінавы мост і пачаў пільнаваць.
Раптам на рацэ вада хвалямі пайшла, на дубах арлы заклекаталі — пад'язджае цуда-юда дзевяцігаловае.
Толькі цуда-юда на калінавы мост уз'ехала — конь пад ім спатыкнуўся, чорны воран на плячы страпянуўся, ззаду чорны сабака натапырыў поўсць... Цуда-юда каня бізуном па баках, крумкача — па пер'і, сабаку — па вушах.