Свята для сэрца
Шрифт:
– Хто тут жыве? – пытаецца падарожнік.
– Мы – Паўлавічы, – адказваюць сяляне.
Значыць, гэтая вёска на Бярозаўшчыне атрымала назву ад імя чалавека.
А ў Івацэвіцкім раёне ёсць вёска Бабровічы. Людзі там раней лавілі баброў. Вось і клічуць вёску па назве жывёлы. Хоць баброў там ужо даўно няма...
Ёсць на Брэстчыне паселішчы, якія атрымалі імя з-за свайго месцазнаходжання. Вось пад Драгічынам жывуць вёсачкі Зарэчка ды Заверша.
А можа, ты сам здагадаешся, якая вёска ўзнікла раней: Старое Сяло ці Навасёлкі? Новая Мыш ці Старая Мыш?
Вось як шмат можа расказаць простае імя!
Некалі існавалі два падобныя словы: вёска і сяло. А чым яны адрозніваліся? На гэта пытанне адказаць проста: сяло звычайна было большае за вёску і ў кожным сяле абавязкова меўся храм.
Расказаць гісторыю ўсіх нашых сёл і вёсак немагчыма. Таму апішам толькі некаторыя, пра якія маем цікавыя легенды і паданні.
Калі яшчэ я вучыўся ў школе, мне дарослыя часта казалі: “Што ты адны крывулі ў сшытку пішаш?” А калі хацелася мне пахваліцца, перапынялі: “Глядзі, які крыўляка-задавака знайшоўся!” Вырас я і задумаўся, што гэта за словы такія дзіўныя, “крывулі” ды “крыўлякі”?
Аднойчы ў вельмі старой кнізе прачытаў пра паселішча, якое людзі назвалі Крывой Вуліцай. Значыць, уся вёска тады складалася з адной вуліцы. А пабудавалі яе жыхары так, як некалі я ў сшытку пісаў, – крывулямі. Хаты свае паставілі не па адной лініі, а як бог на душу пакладзе.
Прыязджаюць сяляне з суседніх вёсак і дакараюць:
– Чаму вы вёску крывулямі пабудавалі? Хіба так прыгожа?
– А нам і гэтак гожа! – адказваюць крыўлянцы.
– Ну і крыўлякі-задавакі!..
Хоць і не ўсё, відаць, у гэтай легендзе праўда, але прыкладна так узніклі пад Камянцом і Жабінкай дзве вёскі з аднолькавай назвай Крыўляны.
Паблізу Антопаля, там, дзе цяпер стаіць Першамайск, некалі было паселішча Прышыхвосты. Расказваюць, што гэтая дзіўная назва вось адкуль узялася.
Жыў у вёсцы Мужык. Усё было добра ў працавітага селяніна, вось толькі неяк прыжылося ў яго хаце Чарцянятка. І так пачало сваволіць – ратунку няма! Толькі гаспадар працу справіць, толькі на іконку памоліцца ды спаць пакладзецца, як пачынаецца пад стрэхамі мітусня. Посуд звініць, смецце ляціць, а нягоднік гагоча.
Цярпеў-цярпеў Мужык. Ды аднойчы не стрымаўся,
– Страшна, Мужычок? – пытаецца.
– Лёгка жывеш, нячыстая сіла. У комін: гу ды гу… Гэтак і я змагу. Вось ты мае працы парабі. Ой, як спужаешся!
– Гэта я спужаюся!? – скрывіў Чорцік свой роцік. – Такога на зямлі яшчэ не было, каб мяне спалохала!
– А раз так, давай у заклад біцца, – прапанаваў селянін. – Калі ты, зладзяйчук, з трыма маімі работамі справішся і дапамогі ад мяне не папросіш, тады я свае жытло табе пакіну ды па свету пайду. А калі не – тады твайго духу тут болей не будзе.
– Дык давай свае работы!
– Тады – першая… Ёсць у мяне, вашая нечысць, тры полі. Адное – камяністае, другое – ад веку не родзіць, а трэцяе – яшчэ аблогай ляжыць. Папрацуй, Чорцік, мо спіна не пераломіцца!
На досвітку пайшлі палі аглядаць. Чорт плуга не бярэ (не хоча ад селяніна дапамогі). На свае сілы спадзяецца.
І спраўна пачаў! Рогам глебу падымае ды зубамі грудкі раздрабняе. Усё б добра, ды як па камяністаму полю пайшоў, зубкі з рожкамі абтачыў. У бязродным – пясочку наеўся. А па цаліне араць пачаў – ды загруз…
– Што дапамагчы, паночку? – пытаецца Мужык.
– Сам, сам, сам! – сапіць Чорцік.
І глядзіш ты – даараў! Шкада толькі, без зубоў застаўся. Адпачыць не паспеў, а селянін ужо другую турботу задае:
– Трэба кароўку маю з пашы прыгнаць ды падаіць.
Чарцянятка ў луг пабегла. А рагуля, як нячыстага пабачыла, адразу наўцёкі кінулася. Той бегаў за ёю ў лузе, бегаў у полі, ледзь у лесе злавіў. Толькі капыты згубіў, вярнуўся злы ды кульгавы.
– Бачу, хлопча, без дапамогі не абысціся?
– Сам, сам, сам! – упарціцца Чорцік.
Хоць малака і надаіў на адно капытца, але слова трымае.
– Ну, рыхтуй, Мужык, торбу ў свет выбірацца.
– А ты не спяшайся. Яшчэ адна праца не зроблена.
– Дык давай, дзядзька.
– Тады двор яшчэ вымяці чыста.
– Вох!!! – узрадаваўся Чорцік ды кінуўся хвастом мясці, языком вылізваць. Ды так пашчыраваў пыл ганяць, што хвост ягоны – грэ-э-эх! – і пераламіўся. Як узвыў нячысцік, як заплакаў, заенчыў:
– Хвосцік мой, хвасток! Дапамажы мне, Мужычок!
– Што выручка патрэбна?
– Ой, патрэбна! Хвосцік мой, хвасток! Прышый яго, Мужычок!
Узяў селянін іголку-шыршатку і грубую нітку дый прыладкаваў чортаў хвост да задка.
З тае пары ў нашыя краі нячысцік ужо не заходзіць. Рожкі ды капытцы беражэ, а болей за іншае – хвост. Таму і вёску назвалі Прышыхвостамі.
Ад Пружанаў, дзе зліваюцца Муха і Вец, нараджаецца Мухавец. Пазней ён збірае воды сваіх прытокаў і нясе іх у дарунак Заходняму Бугу. Сярод шматлікіх прытокаў Мухаўца вылучаецца невялікая рэчка Рыта. А ў Рыты ёсць і свой прыток-невялічка, названы Маларытай.