Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому
Шрифт:
І калі яны прайшлі міма, горыч агарнула Заратустру; нядоўга змагаўся ён са сваім болем, і прамовіў так:
«Шкада мне гэтых святароў. Яны вельмі мне не да густу; але мне гэта мала абыходзіць з таго часу, як я сярод людзей.
Але я пакутую і пакутаваў з імі: яны палонныя, мечаныя. Той, каго называюць Збаўцам, закаваў іх у аковы…
У аковы фальшывых каштоўнасцяў і аблудных слоў! О, калі б збавіў іх хто-небудзь ад гэтага Збаўцы!
Яны думалі, што высадзіліся на шчасным востраве, калі навакол
Фальшывыя каштоўнасці і аблудныя словы: гэта сама горшыя пачвары ў смяротных: доўга спіць і чакае ў іх наканаванне.
Але нарэшце прачынаецца, жарэ і глытае тых, што паставілі на ім свае буданы.
О, паглядзіце толькі на тыя буданы, што паставілі святары! Цэрквамі называюць яны свае лёхі з салодкімі пахошчамі.
О, гэта сфальшаванае святло, гэта непрадыхлівае паветра! Тут, дзе душы трэба лунаць у вышынях, узляцець ёй не дазволена!
Але так ім наказана паводле веры: «На калені, угору па лесвіцы, грэшнікі!»
Сапраўды, лепей пабачыць бессаромнага, чым вылупленыя вочы іх сораму і багавейнасці!
Хто ж стварыў гэтыя лёхі і лесвіцы каяння? Ці не тыя, што хацелі схавацца і саромеліся яснага неба?
І толькі калі яснае неба прагляне праз дзіравыя дахі, а разваленыя сцены зарастуць травою і чырвоным макам — толькі тады захоча маё сэрца звярнуцца да котлішчаў гэтых багоў.
Яны назвалі Богам тое, што супрацьстаяла і мучыла; і праўда, шмат гераічнага было ў гэтым пакланенні!
І не ведалі яны, як інакш ім любіць свайго Бога, як толькі крыжуючы людзей!
Яны думалі пражыць мерцвякамі, у чорнае апраналі яны сваіх нябожчыкаў; і нават у прамовах іхніх унюхваю я паганы смурод склепа.
І хто жыве паблізу іх, той жыве каля чорных сажалак, дзе жабы выспеўваюць саладжавую скруху сваю.
Лепшыя песні мусілі б спяваць яны мне, каб я навучыўся верыць у іхніх Збаўцаў: збавёнымі меліся б выглядаць іхнія вучні!
Голых хацеў бы я ўбачыць іх, бо толькі прыгажосць павінна прапаведаваць каянне. А каго пераканае гэтая закукленая ў чорнае нудота?
Далібог, іх збаўцы самі з'явіліся не са свабоды і не з сёмага неба! Далібог, яны самі ніколі не ступалі па дыванах спазнання!
З прагалаў складаецца дух іх збаўцаў; але ў кожную пустую раміну ўставілі яны сваю хімеру, сваю затычку, якую назвалі Богам.
У спагадзе захлынуўся іхні дух, і калі яны брыняюць ад яе, наверх заўсёды выплывае вялікае глупства.
Старанна пакрыкваючы, гналі яны статак па кладцы: нібыта ў будучыню толькі адна дарога! Далібог, і гэтыя пастухі не больш чым авечкі!
Шырокая душа і малы дух у гэтых пастухоў; але, братове мае, нават сама шырокая душа — якая ж убогая яна паша!
Крывавыя знакі пакідалі яны на дарозе, якою ішлі, і іхняе глупства вучыла,
Але кроў — найгоршае сведчанне праўды; кроў затручвае сама чыстае вучэнне, робіць з яго аблуду і нянавісць сэрца.
І калі хто ідзе за сваё вучэнне на вогнішча — што даказвае гэта! Больш пераканаўча, калі з твайго полымя паўстане тваё вучэнне!
Адурманенае сэрца і халодная галава: калі яны злучаюцца, узнікае смерч — «Збаўца».
Калісьці былі сапраўды больш велічныя і высакародныя, чым тыя, каго люд называе збаўцамі, якія сілай смерчу ўцягвалі за сабою!
І вы мусіце, братове мае, знайсці збавенне ад яшчэ большых збаўцаў, магутнейшых, калі толькі хочаце знайсці дарогу да свабоды!
Яшчэ ніколі не было Звышчалавека. Бачыў я голых абодвух — і сама велічнага чалавека, і сама мізэрнага…
Надта ж бо падобныя яны паміж сабою. Далібог, нават у сама Вялікім знайшоў я залішне Шмат чалавечага!»
Так сказаў Заратустра.
Пра цнатлівых
Громам і нябеснымі феерверкамі трэба гаварыць да вялых і санлівых пачуццяў.
Але голас прыгажосці гаворыць ціха: ён пранікае толькі ў сама разбуджаныя душы.
Ціха трымцеў і смяяўся сёння мой шчыт; гэта прыгажосці святы смех і трымценне.
З вас, цнатліўцы, смяялася сёння мая прыгажосць. І чуўся мне голас яе: «Яны яшчэ хочуць, каб ім заплацілі!»
Вы, цнатлівыя, хочаце, каб вам яшчэ й заплацілі! Хочаце платы за цноту, і неба за зямлю, і вечнасць за вашае «сёння»?
І цяпер абураецеся мною, калі я вучу, што няма таго, хто плаціў бы? І сапраўды, я нават не вучу, што цнота сама па сабе ўжо ёсць плата.
Ах, вось што мяне засмучае: за аснову ўсіх рэчаў прымаецца ілжа — плата і кара, а цяпер гэта ўсё і ў аснове вашых душаў, цнатліўцы!
Але, як дзіковыя іклы, словы мае распоруць асновы вашых душаў; я хачу быць вам плугам.
Усё запаветнае вашых асноваў павінна выйсці на святло; і калі ўспоратыя і зламаныя вы будзеце ляжаць на сонцы, ваша ілжа аддзеліцца ад праўды.
Бо ваша праўда вось у чым: вы надта чыстыя для бруду такіх слоў, як помста, кара, плата, адплата.
Вы любіце вашую цноту, як маці сваё дзіця; але дзе вы такое чулі, каб маці хацела платы за сваю любоў?
Тое, што вы ў сабе любіце найбольш, якраз і ёсць ваша цнатлівасць. У вас ёсць прага колца: каб дагнаць само сябе, дзеля гэтага круціцца і абарочваецца кожнае колца.
І на зорку, якая ўжо гасне, падобныя ўсе ўчынкі вашае цноты; святло яе недзе яшчэ ў дарозе і блукае ў прасторы, — і калі ж яно ўжо будзе не ў дарозе?