Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому
Шрифт:
За людзей чапляецца мая воля, ланцугамі вяжу сябе з людзьмі, бо мяне парывае ўгору да Звышчалавека; бо да яго імкнецца мая другая воля.
Вось чаму я слепа жыву сярод людзей; проста, як бы я іх зусім не ведаў: каб мая рука не зусім страціла веру ў цвёрдую апору.
Я не ведаю вас, людзі: гэтая цемра вакол мяне часта была мне суцяшэннем.
Я сяджу каля дарожнае брамы перад усімі шэльмамі і пытаюся: хто хоча мяне ашукаць?
Мая першая людская мудрасць, што я даюся на падман, каб не дацца падманшчыкам.
Ах,
Такое ўжо наканаванне майму лёсу, каб я жыў без асцярогі.
Калі той, хто жыве сярод людзей, не хоча памерці ад смагі, ён павінен навучыцца піць з любой шклянкі; і хто не хоча застацца чыстым, павінен умець умыцца і бруднай вадой.
Так я часта суцяшаў сам сябе: «Дарма! Нічога, стары! Няшчасце ўвінулася ад цябе: цешся ж гэтым, як шчасцем сваім!»
А другая мая людская мудрасць: я болей шаную славалюбных, чым ганарыстых.
Ці ж параненая славалюбнасць не маці ўсіх трагедый? А дзе паранена ганарыстасць, там вырастае нешта лепшае, чым яна сама.
Каб на жыццё было любасна глядзець, трэба, каб яго гульня была любасна згуляная: а на гэта спатрэбяцца добрыя акторы.
Добрых актораў я бачыў ва ўсіх славалюбцах: яны іграюць і хочуць, каб імі захапляліся — увесь дух іхні ў гэтым жаданні.
Яны выстаўляюць сябе, яны выдумляюць сябе: калі я побач з імі, я люблю назіраць жыццё — гэта ацаляе ад маркоты.
Таму я і шкадую славалюбных, што яны мне — лекары ад маёй маркоты і прывязваюць мяне да чалавека, як да відовішча.
І пасля: хто вымераў у славалюбнасці ўсю глыбіню яе сціпласці! Я добры і спагадлівы да яе, бо яна сціплая.
Яна хоча, каб вы навучылі яе верыць у сябе; яна корміцца з вашых вачэй, яна есць пахвалу з вашых рук.
Вашай ілжы яна яшчэ верыць, калі вы хлусіце пра яе нешта прыемнае: бо ў самых глыбінях яе сэрца ўздыхае: «што такое я!»
І калі сапраўдная цнота ёсць тая, што не ведае сама пра сябе, дык гэтая вось яна: славалюбны нічога не ведае пра сваю сціпласць!
І вось мая трэцяя людская мудрасць: я не дапускаю, каб ад вашай пудлівасці мне спрыкрала бачыць ліхіх.
Я шчаслівы, калі бачу дзівосы, спароджаныя гарачым сонцам, — тыграў, пальмы, грымучых змей. Ёсць і сярод людзей дзівосныя спараджэнні гарачага сонца, і ў ліхіх ёсць шмат чаго, каб дзіву дацца.
І, як вашыя мудрацы паказалі сябе не тое каб дужа мудрымі, так і вашае зло не выцягнула на рэпутацыю ліха.
І я часта пытаўся, круцячы галавою: «Навошта яшчэ гэты ваш гром, грымучыя змеі?»
Праўда, і ў ліха ёсць свая будучыня! І сама гарачы поўдзень яшчэ не адкрыты чалавеку.
Як многае ўжо сёння называецца ліхім злом, хоць ушыркі яно дванаццаць крокаў і тры месяцы ўдоўж! Але калі-небудзь
Каб Звышчалавеку не забракавала свайго цмока — Звышцмока, трэба, каб гарачае сонца яшчэ доўга палала над сырою нетрай!
Вашыя дзікія каты павінны яшчэ зрабіцца тыграмі, а чарапахі — кракадзіламі: бо спраўнаму мысліўцу — спраўныя ловы!
І праўда, мае вы добрыя і справядлівыя! Шмат смешнага ў вас, асабліва — страх перад тым, што дагэтуль называлася «чортам»!
Вы такія чужыя душою вялікаму, што Звышчалавек быў бы вам страшны ў сваёй даброці!
І вы, мудрыя і ўсёведныя, уцяклі б ад палкай гарачы той мудрасці, у якой Звышчалавек вялікі ахвотнік абмываць сваю галізну!
А вы, людзі найвышэйшыя, якіх бачылі мае вочы! Я спаняверыўся ў вас і ўпотай смяюся з вас: я здагадваюся, — вы майго Звышчалавека чортам назвалі б!
Ах, я стаміўся ад гэтых «вышэйшых» і «найлепшых»: мяне парывае падняцца вышэй ад іх «вышыні», прэч ад іх, угору, да Звышчалавека!
Жах агарнуў мяне, калі я ўбачыў гэтых «найлепшых» голых; і тады крылы выраслі ў мяне, каб лунаць у далёкія будучыні.
У далёкія будучыні, сама паўднёвы Поўдзень, далей за мроі ўсіх мастакоў: туды, дзе багі саромеюцца любой вопраткі.
Але я хачу бачыць пераапранутых вас, суседзі мае і блізкія, у прыгожых строях, шаноўных і славалюбных, як яно і належыць «добрым» і справядлівым».
І сам я хачу сядзець сярод вас пераапрануты — каб не пазнаваць ні вас, ні сябе: і ў гэтым мая апошняя людская мудрасць.
Так сказаў Заратустра.
Найцішэйшая гадзіна
«Што сталася са мною, сяброве мае? Вы бачыце, я — не ў гуморы, гнаны, слухаюся проці волі, гатовы ісці — ах, ісці ад вас!
Так, яшчэ раз мусіць Заратустра вярнуцца ў сваю самоту: але гэтым разам мядзведзь вельмі неахвотна вяртаецца ў бярлог.
Што сталася са мною? Хто мяне змушае на гэта? — О, гэтага вымагае мая гнеўная спадарыня, гэта яна гаварыла са мною; ці называў я вам яе імя?
Учора ўвечары са мною гаварыла мая найцішэйшая гадзіна: гэта імя маёй жудаснай уладаркі. Гэта было так — бо я павінен расказаць вам усё, каб угневалася ваша сэрца на мяне, хто так раптоўна развітваецца з вамі!
Ці ведаеце вы спалох таго, хто засынае?.. Страх забірае яго да кончыкаў пальцаў, бо зямля выходзіць у яго з-пад ног і пачынаецца сон.
Такую вось прыпавесць раскажу я вам. Учора, у сама ціхі час, у час вечаровай цішыні, зямля вымкнулася ў мяне з-пад ног, і пачаўся сон.