Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому
Шрифт:
Усімзадаволенасць, якая ўмее знаходзіць смак ва ўсім, гэта не найлепшы густ! Я паважаю ўпартыя, наравістыя языкі і шлункі, якія навучыліся слоў «Я», «Так», «Не».
Але ўсё жаваць і пераварваць — гэта, бадай што, толькі ў свіней!
Увесь час паўтараць «І-А» — гэтаму навучаны толькі аслы і тыя, хто ім блізкі духам!
Майму густу патрэбныя жоўтая і ярка-чырвоная фарба, мой густ да ўсяго дамешвае кроў. Але той, хто беліць свой дом, знаходзіць сваю бяскроўную душу.
Адны закаханыя ў муміі, другія — у прывіды: і тыя, і другія аднолькава варожыя крыві
І не хачу я жыць там, дзе кожны плюе, — не да густу мне гэта: бо ні ў кога няма ў роце золата; ужо лепей жыць сярод злодзеяў і клятваадступнікаў.
Але місалізнікі, якія вылізваюць пляўкі, мне яшчэ больш агідныя; а сама гнюсную жывёліну, якую я знайшоў сярод людзей, я назваў паразітам; яна не хацела кахаць, але хацела жыць за кошт кахання.
Няшчаснымі я называю ўсіх, у каго толькі адзін выбар: зрабіцца альбо лютым зверам, альбо лютым утаймавальнікам. Сярод іх я не паставіў бы свайго будана.
Няшчаснымі я называю і тых, хто заўсёды павінен быць на варце, — брыдкія яны майму густу: усе гэтыя мытнікі і гандляры, каралі і іншыя ахоўнікі краін і куфроў.
Праўда, я таксама навучыўся быць на варце — і навучыўся гэтаму добра, — толькі на варце самога сябе. Асабліва вучыўся я стаяць, і хадзіць, і бегаць, і лазіць, і скакаць: нельга адразу навучыцца лётаць!
Па вераўчанай лесвіцы навучыўся лазіць у любоўныя вокны, спрытна караскаўся на высокія мачты; сядзець на высокіх мачтах пазнання здавалася мне асалодай,
— падобна да маленькіх агеньчыкаў успыхваць на высокіх мачтах: хай сабе малое святло, але і яно вялікая ўцеха тым караблям, якія збіліся з дарогі і церпяць бедства.
Многімі спосабамі, рознымі дарогамі прыйшоў я да сваёй праўды: не па адной лесвіцы падымаўся я ўгору, адкуль позірк мой ляцеў удалечыню.
Неахвотна распытваў я, якою дарогаю прайсці, — гэта заўсёды было мне не да густу! Я лепш распытваў і выпрабоўваў гэтыя дарогі.
Выпрабоўваць і распытваць — такія былі дарогі мае: і сапраўды трэба яшчэ навучыцца адказваць на гэтыя пытанні! Але такі ўжо мой густ:
— не добры, не благі, а мой густ, якога мне не трэба ні саромецца, ні хаваць.
«Гэта цяпер мая дарога, а дзе ж ваша?» — так адказваю я тым, хто мяне распытвае: «Якою дарогай ісці?» Бо дарогі, толькі як дарогі, няма!»
Так сказаў Заратустра.
Пра старыя і новыя скрыжалі
«Сяджу я тут і чакаю; навокал старыя пабітыя скрыжалі, а таксама новыя, напалавіну запісаныя. калі ж настане мая гадзіна?
— гадзіна майго зыходу, зыходу: бо я хачу яшчэ адзін раз да людзей.
Цяпер я чакаю гэтага: бо спачатку
Чакаючы, гутару сам з сабою, як той, каму ёсць калі. Ніхто нічога новага мне не кажа: вось я і раскажу сам пра сябе.
Калі я прыйшоў да людзей, убачыў, што сядзяць яны на старых прымхах: усе верылі, быццам яны даўно ведаюць, што ёсць чалавеку дабро, а што зло.
Старой пустой забавай здаваліся ім усе гамонкі пра цноту, а той, хто хацеў добра выспацца, балабоніў перад сном пра «дабро» і «зло».
Гэтую дрымоту я страсянуў, калі пачаў вучыць: ніхто яшчэ не ведае, што такое дабро і зло, ніхто, апрача творцы!
А стварае той, хто надае зямлі сэнс і дорыць ёй будучыню, а чалавеку — мэту; ён жа і стварае і добрае, і благое.
І сказаў я ім перавярнуць іх старыя кафедры і ўсё, на чым сядзела іх трухлявая пыха; я сказаў ім смяяцца з іх цнатлівых геніяў, і святых, і паэтаў, і збаўцаў свету.
З іх змрочных мудрацоў каб смяяліся, і з усіх, хто, нібы чорнае пудзіла, калі-небудзь сядзеў на дрэве жыцця.
На вуліцы іхніх магільніц сеў я побач з груганамі і падлай — і смяяўся з іх мінулага і яго светлай, разваленай велікапышнасці.
Сапраўды, як тапелец і прапаведнік пакаяння, выліў я свой гнеў на ўсё, што было ў іх вялікага і малога: «Лепшае ў іх — нікчэмнае, кепскае і благое ў іх — нікчэмнае!» — так смяяўся я.
Крыкам і смехам вылівалася з мяне мудрая палкасць мая, дзікая мудрасць мая, у гарах народжаная! Найвышэйшая палкасць мая, шумнакрылая!
І часта, калі я смяяўся, яна раптоўна вяла мяне ўдалеч і ўгору: і ляцеў я, трапятлівы, як страла, у напоеным сонцам захапленні:
— туды, у далёкую будучыню, якое не бачыла яшчэ нічыя мара, на Поўдзень такі скварны, што і не сніўся мастакам; туды, дзе багі, танцуючы, саромеюцца любога адзення:
— так я кажу параўнаннямі, запінаючыся і кульгаючы, як усе паэты: праўда, мне брыдка, што я мушу быць яшчэ і паэтам!
Туды, дзе любое станаўленне здавалася мне боскім танцам і дзёрзкай весялосцю, а свет — вызваленым з путаў і свабодным, памкнёным да сябе самога:
— быццам багі, якія вечна шукаюць сябе ў вечных уцёках ад сябе, шчасліва супярэчачы сабе і зноў, па-новаму, шукаючы сябе, самыя з сабою ў супярэчлівай згодзе,
— дзе сам час здаваўся мне шчаслівай насмешкай з імгненняў, дзе неабходнасцю была сама свабода, якая шчасна гуляла жазлом свабоды,
— дзе знайшоў я і старога свайго д'ябла, і спрадвечнага ворага — Духа Цяжару з усім, што стварыў ён — Гвалтам, Законам, Неабходнасцю, Вынікам, Мэтай, Воляй, Дабром і Злом.
Ці ж не павінна існаваць нешта, над чым можна танцаваць, летучы танцаваць? Ці не павінны дзеля лёгкага і найлягчэйшага існаваць краты і цяжкія карлікі?