Буранны паўстанак (на белорусском языке)
Шрифт:
I пацягнулiся для Найман-Аны пустыя днi на апусцелай зямлi. Яна разумела на вайне людзi гiнуць. Але думка аб тым, што сын пакiнуты на полi бою, што цела яго не пахавана, не давала ёй мiру i спакою. Бясконцыя горкiя думкi мучылi мацi. I не было каму iх выказаць, каб аблегчыць гора, i не было да каго звярнуцца, акрамя як да самога бога...
Каб забаранiць сабе думаць аб гэтым, яна павiнна была пераканацца, убачыць на свае вочы, што сын быў мёртвым. Хто тады стаў бы спрачацца з лёсам. Больш за ўсё наводзiла на роздум тое, што знiк конь сына. Конь не быў забiты, конь пабег ад страху. Рана цi позна ён павiнен быў вярнуцца ў родныя месцы, у свой табун, i прыцягнуць за сабой цела на стрэменi. I тады, як нi страшна гэта было б, накрычаўшыся, наплакаўшыся, раздзiраючы твар у роспачы, усё сказала б пра сябе, няшчасную i праклятую лёсам, так, што стала б не па сабе богу на небе, калi толькi ён разумее прычытаннi. Затое не было б у душы нiякiх сумненняў i да смерцi рыхтавалася б са спакойным холадам
Думка пабiвала думку, i не было iм канца. I калi купцы за чаем спамянулi пра маладога манкурта, якi сустрэўся iм у саразеках, не думалi яны, што сваiм расказам кiнулi iскру ў набалелую душу Найман-Аны. Сэрца яе зайшлося ў трывожным прадчуваннi. I думка, што гэта мог быць яе прапаўшы сын, усё больш, усё настойлiвей, усё мацней паланiла яе розум i сэрца. Мацi зразумела, што не супакоiцца, пакуль, адшукаўшы таго манкурта, не пераканаецца, што гэта не яе сын.
У тых паўстэпавых перадгор'ях, на летнiх стойбiшчах найманаў, працякалi невялiкiя камянiстыя рэчкi. Усю ноч прыслухоўвалася Найман-Ана да журчання праточнай вады. Пра што гаварыла ёй вада, гуллiвая вечнасць якой была цяпер так мала сугучна збалеламу духу мацi, збянтэжанай здагадкамi i сумненнямi. Супакаення хацелася. Наслухацца, здаволiцца гукамi жывой вады перад тым, як рушыць у глухое маўчанне саразекаў. Мацi ведала, што iдзе на вялiкую рызыку, выпраўляючыся ў саразекi адна, але нiкому не хацела гаварыць пра тое, што задумала. Нiхто не зразумеў бы. Нават самыя блiзкiя не адобрылi б яе намераў. Як можна пусцiцца на пошукi даўно забiтага сына? I нават калi ён выпадкова жывы i ператвораны ў манкурта, тым больш няма патрэбы шукаць яго, дарма рваць сэрца, таму што манкурт чучала ранейшага чалавека...
Той ноччу перад выездам некалькi разоў выходзiла яна з юрты. Доўга ўглядалася, услухоўвалася, стараючыся супакоiць, сабраць думкi. Была поўнач ужо, поўня стаяла якраз над галавою, аблiваючы зямлю роўным малочна-бледным святлом. Мноства белых юрт, раскiданых у розных месцах па падножжах увалаў, былi падобныя на чараду вялiкiх птушак, што начавалi тут, на берагах шумлiвых рэчак. Побач з аулам, дзе былi авечыя загарады, i далей, у лагчынах, дзе пасвiлiся табуны коней, чуўся сабачы брэх i неразборлiвыя галасы людзей. Але больш за ўсё хвалявалi Найман-Ану галасы дзяўчат, што спявалi ля загонаў з блiжняга краю аула. Сама некалi спявала гэтыя начныя песнi... У гэтых месцах стаялi яны кожнае лета, колькi памятае, як прывезлi яе сюды нявестай. Усё жыццё прайшло ў гэтых месцах: i калi людна было ў сям'i, калi ставiлi яны тут адразу чатыры юрты - адну кухонную, адну гасцiную i дзве жылыя, - i потым, пасля нашэсця жуаньжуанаў, калi засталася адна...
Цяпер i яна пакiдала сваю адзiнокую юрту. Яшчэ звечара сабралася ў дарогу. Запаслася ежай i вадой. Вады ўзяла як мага больш. У двух бурдзюках везла ваду на той выпадак, калi не адразу ўдасца адшукаць калодзеж у саразеках. Яшчэ звечара прывязала блiжэй да юрты вярблюдзiцу Акмаю. Надзею i спадарожнiцу сваю. Хiба магла б яна адважыцца рушыць у саразекскую глухамань, каб не спадзявалася на сiлу i хуткасць Акмаi! У тым годзе Акмая засталася ялавай, адпачывала пасля двух ацёлаў, i была ў выдатнай верхавой форме. Сухашчавая, з моцнымi доўгiмi нагамi, з пругкiмi падэшвамi, яшчэ не растаптанымi ад непасiльнай ношы i старасцi, з моцнай парай гарбоў i сухой, ладнай галавой, што прыгожа сядзела на мускулiстай шыi, з жывымi, як крыльцы матылька, лёгкiмi ноздрамi, што ёмка забiралi паветра на хаду, белая вярблюдзiца Акмая варта была цэлай чарады. За такую быстраходку ў самым цвеце давалi дзесяткi галоў маладняку, бо яна магла даць добрае патомства. Гэта быў апошнi скарб, залатая матка ў руках Найман-Аны, апошняя памяць ад яе мiнулага багацця. Астатняе разышлося, як пыл, змыты з рук. Даўгi, саракадзённыя i гадавыя ашы - памiнкi па загiнуўшых... Па сыне, на пошукi якога сабралася яна ад прадчування, ад невыноснага смутку i гора, таксама былi спраўлены нядаўна апошнiя памiнаннi, дзе было вельмi многа людзей, усе найманы блiжэйшай акругi.
Калi пачало развiдняць, Найман-Ана выйшла з юрты, ужо гатовая ў дарогу. Пераступiла парог, спынiлася, прысланiлася да дзвярэй, задумалася, абводзячы паглядам сонны аул перад тым, як пакiнуць яго. Усё яшчэ прыгожая, стройная, Найман-Ана была адзетая, як i належала для дальняй
Нiхто ў ауле не ведаў аб выездзе Найман-Аны, i, акрамя заспанай сваячкi-прыслугi, якая ўвесь час сонна пазяхала, нiхто не праводзiў яе ў гэты час. Ёй жа яшчэ звечара сказала Найман-Ана, што паедзе да сваiх таркунам родзiчаў па дзявоцтву - пагасцяваць i што адтуль, калi будуць паломнiкi, адправiцца разам з iмi ў кiпчакскiя землi пакланiцца храму святога Яссавi...
Яна выехала раней, каб нiхто не дакучаў роспытамi. Ад'ехаўшы ад аула, Найман-Ана павярнула ў бок саразекаў, смутная далячынь якiх ледзь угадвалася ўперадзе ў нерухомай пустынi...
Цягнiкi ў гэтых краях iшлi з усходу на захад i з захаду на ўсход...
А па баках ад чыгункi ў гэтых краях ляжалi вялiкiя пустынныя прасторы Сары-Азекi, Сярэдзiнныя землi жоўтых стэпаў. У гэтых краях усякая адлегласць вымяралася ад жалезнай дарогi, як ад Грынвiчскага мерыдыяна...
А цягнiкi iшлi з усходу на захад i з захаду на ўсход...
З борта авiяносца "Канвенцыя" пайшла яшчэ адна шыфраваная радыёграма касманаўтам-кантралёрам на арбiтальную станцыю "Парытэт". У гэтай радыёграме ў тым жа катэгарычна-папераджальным тоне прапаноўвалася не ўступаць з парытэт-касманаўтамi 1-2 i 2-1, што знаходзяцца па-за Сонечнай Галактыкай, у радыёсувязь з мэтай абмеркавання часу i магчымасцi iх вяртання на арбiтальную станцыю, ва ўсiх магчымых выпадках чакаць указання Абцэнупра.
На акiяне штармiла напаўсiлы. Бурунiла, гуллiва плёскалася цiхаакiянская вада ўздоўж кармы гiганцкага судна. А сонца ўсё гэтак жа ззяла над марскiм прасторам, ахопленым бясконцымi белапеннымi хвалямi. Вецер дыхаў роўным струменем.
Ужо не першы дзень, працяжна пакрыкваючы на хаду i ледзь чутна прышаркваючы, бегла спорнай рыссю белая вярблюдзiца Акмая па лагах i раўнiнах вялiкiх саразекскiх стэпаў, а гаспадыня ўсё падганяла яе i пануквала па гарачых пустынных землях. Толькi на ноч спынялiся яны ля рэдкага калодзежа. А з ранiцы зноў падымалiся на пошукi вялiкага вярблюджага статка, што згубiўся недзе ў бясконцых саразеках.
Тут, у гэтай частцы саразекаў, непадалёку ад пясчанага чырванаватага абрыва Малакумдычапа, што працягнуўся на многiя кiламетры, сустрэлi нядаўна праезджыя купцы таго пастуха-манкурта, якога цяпер шукала Найман-Ана. Вось ужо другi дзень кружыла яна каля Малакумдычапа, баючыся наткнуцца на жуаньжуанаў, але колькi яна нi ўглядалася, колькi нi рыскала, усюды быў стэп, стэп, падманныя мiражы. Аднойчы, паверыўшы ўжо такому прывiду, пераадолела яна доўгi звiлiсты шлях да паветранага горада з мячэцямi i ахоўнымi сценамi. Можа, там яе сын на рынку нявольнiкаў? I тады яна магла б пасадзiць яго за сваёй спiной на Акмаю - i няхай паспрабавалi б iх дагнаць...
Вядома, знайсцi чалавека ў саразеках велькi цяжка, чалавек тут пясчынка, але калi пры iм вялiкая чарада, што займае шырокi прастор, то рана цi позна заўважыш з краю жывёлiну, а потым знойдзеш статак, а пры iм пастуха. На гэта i спадзявалася Найман-Ана.
Але пакуль што нiдзе нiчога не знаходзiла. I ўжо стала са страхам думаць, цi не перагналi гэты статак у iншае месца або яшчэ горш - цi не адправiлi жуаньжуаны гэтых вярблюдаў усiх разам на продаж у Хiву цi Бухару. Цi вернецца пастух з такiх далёкiх краёў?.. Калi мацi выязджала з аула знямоглая ад смутку i сумненняў, аб адным толькi марыла - убачыць сына жывым, няхай ён будзе манкурт або яшчэ хто, няхай не памятае нiчога i не разумее, але няхай будзе гэта яе сын, жывы, проста жывы... Хiба гэтага мала! Але паглыбiўшыся ў саразекi, прыблiжаючыся да месца, дзе мог аказацца той пастух, якога сустрэлi нядаўна купцы, што праходзiлi тут караванам, яна ўсё больш i больш баялася сустрэць сына, такога, скалечанага, не ў сваiм розуме, гэты страх наводзiў на яе скруху i прыгнятаў. I тады яна малiла бога, каб гэта быў не ён, не яе сын, а другi няшчасны, яна гатова была пакорна змiрыцца з тым, што сына няма i не можа быць жывога. А едзе яна толькi дзеля таго, каб паглядзець на манкурта i пераканацца, што спадзявалася яна дарэмна, i, пераканаўшыся, вернецца, i перастане мучыцца, i будзе дажываць свой век, як наканаваў лёс... Але пасля зноў невыносны смутак нараджаў жаданне знайсцi ў саразеках не каго-небудзь, а свайго сына, што б гэта нi значыла...