Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
20. БУДАМШУУ
Нэгэ Будамшуу гэжэ хубуун байгаа. Тэрэ хадаа поопуудаар заклад-спор хээ. Нэг-
тэ баян хунэй хажууда модо нухэ уруу хээд Будамшуу ууна.
Гэр соооо баян хунгаржа ерээд хэлнэ:
— Эндэ юу хэжэ байнаш? I %.
— Би хадаа Садатар хооллуул гэжэ нэрэтэй хубуумбн. Энэ нухэн уруу нэгэ шара унэгэн ороо. Тэрээниие хаагаад баи-
НаМБаян хун ехээр баярлан хусинэ. Тиижэ байтарни Будамшуу хэлнэ хаанда: "Ши энээнииемни хаагаад бай. Би танда оржо уха уухамни.
Ба'ян хун унэгэндэнь хДВИ^антай удаан хам! — гэбэ. Будамшуу гэртэнь ВШШЩЩщШ хубууе хрэлдэбэ. Баян хун УЛа||ЩШН Газааси баянай оогол-дуудаба: "Садатар хооллуул, Щ1 ЦЦ гээш9б? Са-хые амганиинь дуулаад гайхаоа. цц юундэ хооллуулха датар хооллуул гэжэ. Энэ гээтэи "Садатар хооллуул, гэнэ гээшэб?" Баян хун дасин ЩШШ эдеэлуулхэ болоол ерыш!" амганиинь гайхажа ШЩ§Й даа", — гээд ехээр эдеэ хоол таоижау' аа эдеЭлбэ.
Будамшуу хубуун сэсэн ухаагаараа сад
21. БУДАМШУУ ДАА ПОП ХОЁР
Будамшуу даа: — Юун тогтоол *— Буря ад хунэй
буряады
удамшуу даагай нэгэ сэлеэнидэ ябажа оаихада хуулиин тогтоол — гараба гэлсэбэ.
гарааб?|§ гэжЩрсууба. ухэхэдэ буряад ламаараа хдллжэ,
эри буряадтаа шингэжэ байна. Манай хуули засаг ээшэмнай оросшш гарта болоон хойно, орол, ламаар хдвв-
луулхэ ёотой. Эндэээ хойшо буряады;^^^^И хдллжэ байха епотой, — гэжэ *УУ*™"г^л1Л(: ханраад: байба. Тиихэдэ тэрэ Будамшуу ШШН тнигээд саашань "Нэгэ хниие энэ хуулиин еоорН^^НЩШбШ би энэ тогтоолын ёоор хд^^^^эбэ0шГБолюлжа шада-гэбэ. Сэсэн Будамшуу даа зуб хэлээ гээшНИШ Та Н9ГЭ хал байгаа гээшэ гэжэ "ЯН болопон хойно нэгэ бага. байгыт даа. Хнэй хэхэ ЩЩ х" улиин тогтоолын ёоор хн хэнэ аабза. Тэрэ хээн хнииещ танда найда.
хдллээд, бишэ саашынь болюулжа
набди, — гэбэд. м~гч ех9 баян айлын эзэн
Тиижэ байтараа тэрэ нютагта нэгэ щ малтуулба.
ухэшэбэ. Будамшуу нэгэ ехэ на* баян ^дбэ гэжэ
Поопые залахаяа ошобо. Буряадын и х щ хада
мэдлхэдэ, баян поп ерэхэ болоба d у |||| Будамшуу
ехэ юумэ абха бэзэб гэжэ. хэпэн, $щ дэ9р абаад
даа олон зонтой, пооптойгоо|Н Щ дээрэ ном уншажа
ошобо. Пооп улаан хэрээсэеэ баряад, гараад^ хээн
байхадань, Будамшуу Щ НИ поопоо тэрэ нухэ уруунь
хниигээ наян сажан хаяпанаа п |
тлхижэ унагааба. БудамшЦдаа олон нхэдевр |
— Шорой хаягты! — г рой хаюулжа, поопые хээн хнтэй хамтаруулжа дээрэээк шорой хаяжа алажархиба.
— Зай, бидэ энэ баян хунэй орой хадаа зрнинь поопын гэр хотынхидтэнь абаашажа хэ ёотой байнабди.
Будамшуу даа олон хниие абаад, орой хахад зриинь гэр; хотондохидтэнь абаашажа угэбэ.
— Поопнай яаан бэ? — гэжэ асуулсажа байба.
— Хдлулээбди, — гэбэ.
— Поопымнай юундэ хдллжэ орхибо гээшэбта?
— Буряадуудын хэхэдэ пооптойгоор хдллхэ гээн хуулиин тогтоол гараан байна. Тэрэ тогтоолын ёоор хд-ллэлсэхэ болообди. Тиигээд хээн хунр хамта худ-ллэн байнабди, — гэбэ. Тиихэлээр тэрэ айл тэрэ гэээр хуули засагта мэдуулбэ. Будамшуу даа олон нухэд зондоо хэлэбэ: Энээн тухай ехэ зарга болхо. Тиихэдэ таанар угэеэ нэгэсуулжэ, алдуу
— Таанар юундэ поопые абаашажа хээн хунер сугтань хэжэ алабат? — гэбэ.
— Буряадын хэхэдэ пооптойгоор хдллхэ гэжэ хуулиин тогтоол гараан байнал. Биде тогтоолой ёоор хдл-лээбди.
— Эндэээ хойшо буряадын ухэхэдэ таанар пооптойгоор хделлхэ гэжэ хуулиин тогтоол гараан юм гээд лэ хунэй! хэхын тоогоор ло поопые абаашажа, нхэ руу хэжэ алажа байхатнай?
— Конээшно! Рааз хуулиин гараан хойно, поопые абаа-шаад булалсажал байха ёотойбди, хуулиин тогтоолой ёоор ябадаг болоон хойноо, тогтоолоо гадуур бидэ хаана ошохо бэлэйбди. Хнэй хэхэ мнхэ, хэхын тоогоор тэрэ noon гээшэн хэр олон байжа ухэ юм бэ? — гэжэ Будамшуу даа хэлэбэ.
Тэрээни дахажа ябаан нхэдд Будамшуу даагай хэлэ-1 энэй ёоор гэеэ нэгэслжэ, булта адлихан хэлээд. байна. | Тиихэдэнь хуули засаг буряадын тэнэг мунхаг барагдаха юм, бишэ даа гэжэ: "Эндэээ хойшо поопые б абаашагты. Хунэй ухэхэдэ хнтэйгеер худлулдэг гут? Дахижал поопые бу абаашагты", — гэбэ.
Тиигээд поопоор хдллхээ болион байба.
22. БУДАМШУУ ДАА
Будамшуу даагай сэсэн хун гэжэ хун зон дуулаан байгаад, туршажа ээхын т-
л тлэи табижа хэ болобо, хажуудань хабшажа мяха угэигр, Будамшуу даа тлэйеын хндэдэг ёоор хндд, за-лаха ёпоор болгоод, баруун гараараа барижа абаад, зуун гараа арбайлгажа баряад:
Май! — гэжэ гартаа гд, — би аянай хунби. Энэ т-лэйг хундэ залажа угд, хоооор хонохо аргамгуй, хажуудань хабшаа мяхаш угэй юм байна даа. Нэгэ гараан нг гартаа залаба гээшэб, — гэжэ хэлээд, тлэйеын хуу мулжэжэ эдижэрхибэ. Тэрэ айл юуш гэжэ хэлэхэ аргагуй байба.
Бапа нэгэ нухэртэй нэгэ айлда оробо. Тиихэдэ табагта ехэ тарган мяха шанажа, нухэртэйдэнь нэгэ табагта мяха табижа угэбэ. Будамшуу даа нг нхэрэйнг дээдэ захадань ууба. Тэрэ нхэртэйг хутагаа гаргаад, заахан тэрэ мяханаань эдижэ байтараа, Будамшуу даа хутагаа нугалжа, саашань хармаандаа хээд, пулаадаа гаргажа амаа аршаад, табагтай мяхаа саашань тулхибэ. Доодо тээнь ууан нхэр мяха эдихэ хэмш гэй дураниинь хрээн аад, дээдэ талый хнэйнг эдихээ болиходо, дурагуйхэн хутагаа нугалжа саашань хиижэ, пулаадаа абжа амаа аршаад, табагтай мяхаа заахан саашань тулхибэ. Будамшуу даа тиихэдэнь: "Али бишни шамаяа эдихэ юм гу гэжэ анаад, шинии эдихээ болёо юм хада би эдихэм-ни", — гээд дахин хутагаа гаргажа ерээд, хуу эдижэрхибэ. Доодо тээнь ууан нхэр хоооор уушаба.
23. ХОЛЬШОР ХБН
Урай, урай Хольшор хубуун ябана. Тиижэ ябажа ябахадань, нэгэ баян хун
золголдоно. Золгоод хэлэнэ:
— Хольшор хубуун, хольшороо хэллаа, — гэнэ.
— Хольшороо хэлхымаад ла, хольшороо гэртээ марташ-хоод ерээльби, хольшороо асархым мориёо угыштаа, — гэнэ* Баян хун унажа ябаан мориёо угэнэ. Баян хуни морейн абаад, унаамээрээн:
— Хольшороо асархам, — гээд гэр тээшээ ябажа ябана. Ябажа ябаад, нэгэ хунээдэ ороно. Баян хуни хугшэн ган-саараан пуужа байна.