Бурятские народные сказки. Бытовые

Коллектив авторов

'— Энэ Хольшор хубуун, хаанааа ябаабши? — гэжэ урана.

— Танаа би мунгэ эрэжэ ерээльби, — гэжэ Хольшор хубуун хэлэнэ.

— Юун мунгэ манаа эрээбши, танда рэ угээ байиим-

нээбди, — гэнэ.

— Танай урагтнай эльгээгээл морёо угэжэ, — гэнэ. — нт-хээбэй хадаа харыштеэ, энэ газаатнай байнал, — гэнэ.

Тэрэ баян хуни хугшэнн шагаабараараа харангэйнь, абгайн

морин уяатай байна. Хольшор хубуун:

— Тэрэ морёо таниништеэ? — гэнэ. Баян хуни хугшэн:

— Абгаймни моринал даа, — гэнэ.

— Абгайяа мори танижа байан хойноо, мнг хееб-таа, —

гэнэ. v

Тэрэ баян хуни хугшэн бутуу тэбэргэ мунгэ угэнэ. Хольшор хубуун тэрэ мунгэйн абаад, морин дээрэ уугаад ябана. Ябажа

9*

191 ябахадан гурбан морёор тургуубай эд бараа тээгээд ябана.

Тэрэ тургуубайе харпан бьеэрээн Хольшор хбн гээшэ, эбМв соооон мнг абаад, морьноо л доро хээд орьтино. Туя

гуубайтай золголдоно. Золголдоод тургуубайаан урана:

— Юу наймаалжа ябанат? Тэрэн хэлэнэ:

— Хундэ хэрэгтэй юумэ хуу баран биимал даа.

— Тэдээнээ намда харуулагтыл даа, — гэнэ. ТургуубаЙн хойто сндгээ неэгээд харуулна.

— Энэ эдтнай хдээтыйм? — гэжэ урана.

— Энэмнай эды, тэдэмнай тэды сэнтэйма, — гэнэ тург^Щ байн.

Хольшор хубуун халаааа абардажа зээд:

— Ай удха шудха, мнг гэртээ марташхоод ерээпэмбйуИ гэнэ — Байс моримни мунгэ гаргкииман, — гэнэ.

Морёо махмал мннаагараан шэб байса сосёотьно.' Морин собхорон бэеэрэн алта мнг гаргаатьна. Тэрэ тургуубай-' пууд ехээр гайхашхоод байна. Тэрэ мнгр эд бараа абана. Тиижэ байхадань тургуубай тэрэ мориндон ехэ хорхойтооЦ

— Энэ морёо намда ухэшаам, энэ тээбэри тбваариим абыш, — гэнэ.

— Айл нохой хэлшэбэйми хэлэбэш. Энэ морёо юугаарш андалдахахоймидьби даа, — гэжэ Хольшор хубуун хэлэнэ.

Тиихэдэн тэрэ тургуубайн хэлэнэ.

— Юуш аа андалдаил даа, — гэжэ.

Андалдана. Гурбан эд барааинь абаад, мунгэ гаргадаг мШ риёо угэнэ. Тургуубай тэрэ морёо унаад ябана. Гэртээ ошожоЯ тургуубай хгшэнд хэлэнэ:

— Ухэс алта мунгр дутхабойбдил даа. Бишни алтщ мунго гаргадаг моритой болоод байнальби. Тургуубай муда гэнд ехэ хэрэгтэй болоод, мориёо шахамал минаагаараан* сосёод, сосьходон нэгэ хоёр мунгэ гаргана. Тэрэ мунгеереен юу хуу абанад. Тэрэ тургуубай алта мнгэндэ анаашархаяа болёод, ехэ баяртай байжа байна. Хольшор хубуун гурбан боозо эд бараагаа абаашажа, хугш'э хубуугээ хубсалуулна.

Нэгэтэ Хольшор хубуун хээрэ гархадаа, хоёр гурбан халаа-са абаад, эбэртээ хээд гарана. Гаран бэеэрэн, халаасаяа нухэн соо хээд, хотогой модо баряад, харгй дээрэ уужа ууна.

Нэгэ хун гурбан тээбэрээр сагаан талха тээгээд, городто орожо ябана.

— Хольшор хубуун, эндэ юундэ уугаабши? — гэнэ. Хольшор хубн хэлэнэ:

— Энэ нхэн соооо хэлеэмэ халааса бэлэн болоод гархы-мал. Энээнээ гэртээ абаашаха анаатай ууиальби.

Баян хун;

— Юугаа хэлэжэ тунэнэш, — гэнэ.

132

— ншхээбэй хадаа энэ хотогой модоороон татаад абууль-

бидаа, — гэнэ.

Баян хнэй хаража байса хотогой модоо хээд, халааса

татаад абана. Тэрэ баян хун угаа ехээр гайхана.

— Хэнш хуни татаад абахада абагтхы даа? — гэжэ уранга:

— Юундэ абагтахбой аам, — гэнэ Хольшор

хубуун. Баян хни татаад зэхэдэн, нэгэ халааса гарана. Баян

хун ехээр гайхажа, Хольшор хбндэ Хэлэнэ:

— Энэ гурбан тээбэри талхайм абыш, намдаа энээнээ гыш! Хольшор хбш

— Юугаарш андалдахабой байиимильби даа, шамдаа гэжэ гэхэмаам даа, — гэжэ ухэ болно.

Тиижэ Хольшор хбн гурбан тээбэри талха гэртээ асаржа угэнэ. Ехэ нэр баян болоод байна, юугаарш дутахаяа болёод. Тиижэ гэртээ байжа байхадан, тэрэ тургуубайнь морин мнг гаргахаяа болёод, Хольшор хбн мэхэлээ гэжэ тэрэнээ бэдэржэ, алаха мни гэжэ ябана. Хольшор хбн тэрээниии мэдээд, нэгэ хара хониёо алаад, шуайнь хото соонь шудхаад, эзыеэ сээжэдэн уяад орьтино. Дээрээн хубсалуулаад, хгшэн-до хэлэнэ — тургуубайн озирходо эдеэ юу хгээш баряабэй байгаарайш. Тиихэдэшни: "Хгшэн эдеэгээ барииш", — гэхэдэм-ни, хээн уруудиимайе айлшан болгогшош гээд хараагаарайш. Тиихэдэш бишни хотьгоёо баряад хотон ташааш хадхахаб, тнихэдэм гэдэргээ тангайд гээд унаарайш. Унаан хойнош, "ухээни бодхохо, бээрэни баяжуулха шахамал минаамни хаанам" — гээд баруун ханадаа лгээтэй байан минаагаа абаад шамаяа сосьходомни, уг харайгаад бодооройш, — гэнэ.

Тиижэ уухадан тургуубай ороод ерэнэ. Хольшор хбн:

— Уу, айлшан ерээ, наашаан, наашаан, — гээд, остоолдоо абаашажа уулгана.

Тургуубай хэлэнэ:

— Хольшор хубуун гээшэ намаяа мэхэлбэлши, — гэнэ.

Хольшор хбн:

— Шамайе мэхэлпэнээш мэднэбэйльби, — гэжэ хэлэнэ,—

айлшан ерээиим. Эдеэгээ барииш!

Хугшэниин:

— хээн уруудымайе ходо айлшан болгогшош, — гэнэ.

— Харыш, энэ хээн эзые, — гээн бэеэрээ хотьгоёо баряад, ошоод эзые хадхаадтина. Тэрэ хототой шуа хадхахадан бт тэрсэрсэ адхарна, хугшэниин тад гдэргээ тангагад гээд унаадтина. Тэрэ тургуубай ухаа алдашхоод ууна. Хольшор хбн:

— Энэ ууртай эзыеэ алашхоольби, — гэнэ. хээни бодхоо-хо, бээрэни баяжуулха шахамал минаймни хаанам гээд, баруун ханааан лгээтэй байиимайе арбагад гэжэ абаад, хугш хоёр-гурба аряад соснно. Хугшэниин уг харайгаад

бодотьно.

Тургуубай угаа ехээр гайхашоод ууна.

— Хольшор хубуун, — гэнэ, — эд бараагаар яахамниб, энэ ммнаагаа намдаа ухэшнихаяа даа. Тиигээд урэ ялабеэр зуб-шэлтхэмнайшиил даа, — гэнэ. %

Хольшор хубуун:

— Лмалшабоймайе амалбалштаа, — гэнэ. — Шамда а гэжъ угэхымаам даа.

Тэрэ минайинь абажа, тургуубай гэртээ арлина. Арлихадан гургуубайнда айлшан ерээд пууна. Ороод хугшэнд хэлэнэ;

— Эдеэ шангалаад бэлдэ.

— Бэлэн эдеэн убээ, — гэнэ.

— Харыш энээни, хундэ ёртогод гэхын, — гэнэ. Хотьгоёо барнжа ошоод, эзыеэ хадхаад алашхана.

— брэни баяжуулха, ухээни бодхоохо мина а мни хаанам? — гээд, тургуубай ухээн эзыеэ бутуу сосино.

хээн эзы сосиш, бу сосиш бодхобой байнышни даа. Тэрэ-айлшаниин тургуубай тунээ гэжэ ноёд хатадта хэлэнэ. Тэдэн ерээд, тургуубайе нухэн турмэд'э хаажа, Хольшор хубуундэ; мэхэлэгдэжэ, уедээ зобо зобооор хээн байна. Хольшор ху-. буун тиимэ бая ноёые рн эрдэмээр, шадамараар дараая) байна. Тунээ хойшо Хольшор хубуун ажа яргажа пууна^