Бурятские народные сказки. Бытовые

Коллектив авторов

— Энээгээр юу хэхэбиб, — гээд, саашаа замаа ургэлжэлбэ

ха.

Тиин гэээнь, тээ саана ошоходонь, нгодэ сабхинь тон сэбэрхэн зангаараа хэбтэжэ байба гэхэ.

— Эй, мнхи сабхинайм урэн ёодоо мун лэ байна, — гээд Зуудай тэрэ сабхяа абаад, соохор мэдээндээ суха-рин гэдэргээ табишаба. Мнхи муухай сабхяа абаад, Мойо-тын голдо ошожо угаажа ороон юм гэхэ.

'Баян Зуудай Балдан Сэнгын "бшмэгые" барианиинь нэш болобо бэзэ.

ш

Нэгэтэ Балдан Сэнгэ муу сагаан мориёо худалдажа, заахан эд зритэй болохо гэжэ бодобо ха. Тиин моринойнгоо оиЬо уруу мунгэн

аягаяа хээд, унаад Доодо голдо уудаг долоон наймаашадайда ошоон юм. Сэргэндэнь мориёо уяад, гэртэ

ороходонь:

— Эй, Балдан Сэнгэ, Балдан Сэнгэ, хаанааа ерэбэш? Ямар онинтойбши, — гэлдэи, долоон наймаашад дугташан байжа асуунад,

— ониишье угы даа, хуушаараан байнабди. Тааиад хэр

байнабта, ажал худэлмэритнай хэр зэргэ ябажа байнаб? — гэхэ зуураа, — наймаа аралжаа бэдэржэ, иарин сагаагшанаа худалдажа орхёошье аа, я аха юм гэжэ ябаан хм даа, — : гэбэ.

— Зай, зай, мориндоо юу сэн эринэш? — гэлдэи, бэе бэеэ турин, долоон наймаашад эбдсэн асууба.

— Морим ехэл нэтэй юм даа. Таанад магад, абаха гы бэшэ гт даа, — гэжэ Балдан Сэнгэ намдуу даруу янзатайгаар, гартам орохол бэшэ аабты гэжэ дотороо бодон хэлэбэ.

.—. Мориниин муу юумэн шэнгеэр харагда^нал, яахадаа тиимэ унэтэй байгаа юм? — гэлдэбэ.

— Шарай муутайшье ha а, шанар айтай гээнэй ёоор, минии морин ha pa бхэндэ мунгэн аягаар шабааалдаг юм даа, — гэжэ Балдан Сэнгэ бардам янзаар маалзан хрэжэ уугаа гэхэ.,

v;— haa, haa, haa! Мнгэн аягаар шабааалха морин гэжэ юун байха юм, — гэлдэн долоон наймаашад шоглопон хэбэртэй шанга шангаар энеэлдэнэд.

— Мншье мунгэн а яга гаргаха дутэлэн байха. Ямар удэр бэ? Бабан гараг г? ТаанадаЙ харапаар байтар тймгатаи сагаан аяга тас гэжэ унахал байха. Газаа гараад харая, — гээд Балдан Сэнгэ шиидэнгеэр хэлэбэ.

Тиигээд Балдан Сэнгэ труулээд, хойнооонь долоон наймаашад даха ад гаража, муу сагаан морииень тойроод хаража байтарань, харин улээ ургэжэ, шабааалха зуурандань нэ-хр мнгэн аяга бултайжа шабааанаарынь унажа ерэбэ ха.

— , нээрээ мнгэн аяга гаргабал, яагаа жэгтэй узэсхэ-лэнгэй юм гээшэб, ямар бнин морин гээшэб? — гэлдэн долоон наймаашад дугташан байбад.

— Гадуур сэн эрихэш угыб даа, гурбан унеэ, гунан cap, гурбан мянган тухэриг угэбэлтнай, морёо хэдшье болохо юм ааб даа, — гэжэ Балдан Сэнгэ балайщ ядамаггйгр хэлэбэ. 53

Долоон наймаашадай эриэн сэнгынь аргагуй ухэ болохо-

лонь, Балдан Сэнгэ:

— Энэ аягаяа намда гыт даа, таанарта ара бри гара-

жал байха ха юм, — гэхэдэнь. Долоон наймаашад:

— Абыш, абыш, — гэлдэн, дуратайхан угэбэ.

Мунгэн аягаяа бэртэлд, гурбан унеэгээ, гунан сараа туугаад, гурбан мянгаяа хармаанлаад, Балдан Сэнгэ баяртай-хан эм гэжэ бардамаар гэшхэлэжэ, гэртээ ерээ бэлэй Долоон наймаашан долоо пара хулеэбэ. Муу сагаан морин мун-гэн аягаар шабааалха юумэ угы, харин муудажа туража эхнлээ эн ха.

Тиин долоон наймаашад:

— Балдан Сэнгэ мэхэлээ байна. Ошожо гээн юумээ бу* ляажа асарая, Балдан Сэнгые зада сохие, — гэжэ хеорэлдэбэ,

Тэдэниие тухеэрэжэ байна гэжэ Балдан Сэнгэ дуулаад, бапа нэгэ арга мэхэ бодожо эхилбэ. Теэд уудэнэйнгээ

хажууда нэгэ ташуур улгвод Балдан Сэнгэ амгандаа иигэжэ хэлэбэ:

— Ши хотоодо соо хониной шуа шудхаад, пуга дороо хабшуулаад, уран дээрээ бдшэ болоод, хэбтээрэй. Би долоон наймаашадай ерэхэдэ, бодыш гэхэб, ши бу бодоорой. Тиихэ-дэшни уга дорохи хототой шуыеш тумэр шороор сумэ хад-хахаб. Тиихэдэм, ши ухшэ болоод хэбтэхэш. Би тэрэ ташуу-раар; "хээн хуниие бодхоохо ташуур, угытэй хуниие баяжуулха ташуур", — гэжэ байжа сохихоб, теэд хэды сохион хойном бодохош — гэбэ ха.

Уданшьегуй долоон наймаашад орожо ёрэбэ даа. Балдан Сэнгэ:

— уугыт, уугыт, айн нхэдни, хаанааа ерэбэт, — гэнэ.

— Бидэ шамтай хэрэгтэй ерээбди, — гэнэ долоон наймаашад ууртайханаар глбэд.

Балдан Сэнгэ уран дээрэ хэбтэжэ байан Балма амгандаа:

— Бодыш, пайн нухэдни ерээл, сай шаныш, — гэбэ. амганиинь:

— Би бшэлб, бодохо аргамгуй, — гэжэ харюусаба,

— Бодо гэнэб! — гэжэ Балдан Сэнгэ дахин ба дата ад, ам-гаяа татаба, ядахадаа сухалаа хурэн шэрэмэй хажууда бай-ан тумэр шоро абаан бэеэрээ амганайнгаа улаан Ьуга уруу сумэ хадхахадань, щупан соргоор гараан шэнги орьёлжо, памганиинь ухэшэбэ.

Тиихэдэнь Балдан Сэнгэ уудэнэйнгээ хажууда байпан ута ташуур абаад:

— хээн хуниие амидаруулха ташуур, угытэй хуниие баяжуулха ташуур, — гэжэ байгаад амгаяа сохижол-сохижол байба.

Тииээр байтарынь амганиинь ами орожо, харин бодожо ерэбэ. Долоон наймаашад гайхахын ехээр гайхажа, Балдан

Сэнгэээ асууба:

— Энэш ямар аймшагтай ташуур гээшэб? Энээнээ манда

худалдыш, — гэлдэбэ.

Тэдэнэр тур(ууи мэхэлуулээшэеэ гол таа мартажархёо.

Балдан Сэнгэ:

— Энэш ехэл унэтэй ташуур даа, худалдахаяаш мэдэнэ-гуйб, эрихэ сэнгээш олохом бэрхэтэй, — гэбэ.

150

— Юу эрихэбши, эриэн сэигыш гэхэб гэлдэн долооя наймаашад бэе бэеэ рдилдэн байба.

— гы даа, энэ ташуураа ямаршье сэнгээр гэхр бэшэ ха даа, — гэжэ Балдан Сэнгэ шл тумархаан янзатай хэлэбэ.

— Худалдыш даа, худалдыш, юун хэрэгтэйб? Хэрэгтэй юумыш хуу гэхэбди, — гэлдэн долоон наймаашад алахаар

бэшэ байба.,

Балдан Сэнгэ унэгэн мэхэеэ гаргажа:

— Зай, теэд яахаб даа, айн нхэд байнат, нэгэдхеэр, тон таанадта хэрэгтэй юм аань, гэхэл болоо гээшэ бэзэб даа, днжэн неэн, днэн cap, дрбэн мянган тхэриг гэбэлтнай, ташуураа хэл гб даа, — гэбэ ха.

Долоон наймаашад эриэн сэнгынь дары Балдан Сэнгэдэ асаржа гд, ташуурынь абаад, гэртээ тэдэ тон яаралтай хухюутэй харибад. Хариан бэеэрээ эдынг долоон амга-дые алаад, мунхи ташуураараа налижал гарабад.

— хээн хниие амидыруулха ташуур, угытэй хуниие баяжуулха ташуур, бодыш гэнэб, — гэжэ байжа сохиходонь, нэгэнииншье бодобогуй.

Бхэлн дэрт тэдэн сохёод, ядаад хрэлдэбэ:

— Одоол, муугай муу мухар хара мэхэшэн — Балдан Сэнгэ, ошожо шорондо уулгажа алая, — гэлсээд, шамдуу яаралтай ябахаяа тхеэрбэд. Балдан Сэнгэ тэдэниие баа ерэхэнь гэжэ дуулаад, баа нэгэ арга мэхэ бодобо даа. рт нэ^э хуурсаг дархалаад, тэрэнэйнгээ хабхагта долоон нхэ хэбэ. Нхэн б-ридэнь тмэр ута шоронуудые бэлдэбэ.