Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
24. АЛЯА ШАРА ДААБУУ
Урда сагта аляа Шара Даабуу гэжэ ал-дартай, тоомгй хухюу, шадал зри гэй — иимэ нэгэ хн байан юм.
Нэгзтэ тэндэхи баян айлда баяд ноёд сугларжа сайлалгаЗ хэжэ байхадан, Шара Даабуу орожо ерээд, гэрэй эзэндэ хэлэнэ;
— Би эдэ ноёдтой юу-хээ дуу гаралсаха аналтай эмби. Ороходо болохо гу? — гээд ноёдой байпан газарта ороод:
— Зай, айнууд гут? — гэхэдэн нэгэ ноён:
— айн! айн) — гэбэ.
Тиин
Ноёдтой юу хрэлдэбэш? — гэбэ Шара Даабуу:
— Ноёдтой энэ тэрэ онин хрэлдэжэ ууанаа гаража ерээб, — гэхэдэн гэрэй эзэн:
in Худ^лааР бу хэлэ, шамайе ноёд тоохо юм гу? — гэхэдэн. Шара Даабуу:
амбэ Т Юу. хэлээ^ гэжэ хэлэнэш, юундэ намайе тоохо угэй rwnvo< Рээ э байтагай би тэдэнииешни нохой болгожо ху-уулхао, — гэбэ.
Гэрэй эзэн:
тлги^."^°^дые нох°и болгожо хусуулаа аашни, би шамда нэгэ Шап "л13 Мнгэ "бГ-гэбэ
— зй? УУ эубшобэ, ноёндо гуйжэ ороод хэлэнэ:
аи, ноёд би таанадта дэлхэй дээрэ зэгде угэй пайхан
асаржа ухэмни. Ноен ураба:
— пайхан дуутай нохойшни хайшан гэжэ хусадаг юм бэ?
Даабуу нохойшолон муухайгаар хусажа угэбэ. Тиихэдэн ноён:
— Ээ, айханаар хусадаг нохойшни иимэ байдаг угээ юм. айхан дуу гээшэн иимэ юума гээд: б! пб(— гэжэ нохойшолон хусаба.4
Тиихэдэн Шара Даабуу гаража ерээд, гэрэй эзэндэ:
— Ноёдой нохойшолон хусахые дуулба угта? — гээд нэгэ туулмаг алта мунгыень абапан юума гэхэ.
Шара Даабуу хэлэбэ: — Ноёдые хусуулхашни юум даа, тэдэниишни б… барижа шадахаб. Гэрэй эзэн:
— Худалаар бу хэлэ! Тиигээ аашни, би шамда гурбан
туулмаг алта мунгэ ухэб, — гэбэ.
Шара Даабуу:
— Зай, тиигээ аа, гл дасанда ошожо бишни олон зоной хаража байхада танда харуулхаб, — гээд глниинь хоюу" лаа дасанда ошоходон ехэ хурал болжо, ноёд айд суглараи ехэ мргэл болжо байба. Гэнтэ харахадан нхи ноёдиин дасангай гэшхуур дээрэ мургэжэ тонгошожо байхадан, Шара Даабуу гэнтэ гуйжэ ошоод ноёной б… адхажархихадан, ноён ехэ сухалдаад, Шара Даабууе трмэдэ абаашуулба анха. лдэ хуралай тараан хойно ноён Шара Даабууе асаража хэлэбэ:
— Энэ яндан угэйтэй Даабуу хе бааха болоо гуш?
Эндэш нюргайш сохихом!
Тиихэдэн Шара Даабуу доро унажа, гуйн гэдэн иигэжэ
хэлэбэ:
— Ноён ахай, хайралагты, би дээдэ ехэ тэнгэринэри х… баряа *аа баяжахаш гээн хотогто ламын абаралтай пэм. Тиигээд тэнгэридэ бэдирхэ гэхэдээ олонош гэйб, ямарш юума байхы мэдэнэш гээб. Тиихэдэ, ноён ахай, танине тэнгэри бур-ханаа дутуу угы гэжэ анаандаа иимэ юумэ хэбэ гээшэб. гэйтэй яндан намайе хлисэжэ хайрлыт, — гэжэ гуйхадан, ноён тэнгэриээ рэ угы глэндээ, баяртай хэбэртэй ехэрхэн татажа:
— Зай, тиигээ аа, арилдаа саашаа! — гээн юм.
Тиин Шара Даабуу нхи хнээ мун алта мнгые ехээр абаба. Тэрэ хун хэлэнэ:
— Ши яаан айха угэй рхэй хун гээшэбши? Хайшан гээд трмэээ
— Энэшни бараг даа, би эдээндэшни нохойн баапа' эдюул-жэ шадахаб, — гедэдэн тэрэ хун:
— Ноёндо нохойн бааа эдюулээ ааш, шамда хахад зев* риёо ухэб, — гэбэ. Тиижэ хэлсээ хээнээ лээр Шара Даабуу сагаан болшоон нохойн бааые таа нюхаад, бисииханаар сааранда боожо, тэрэ ноёндо хоюулаа ошожо иигэжэ хэлэбэ:
ЕВ
Танай аша ту da ар мко болходо зритэйхэн болжб^ ехэ баяртай ябанаб. Тиигээд энэ дэлхэйдэ хомор нэтэ сэнтээ габжаа гээшые оложо асарааб. Энэмни нэхр габжад гээшэ гу, али бэшэ гу. Амасажа хайралхые гойнам, — гээд нохой нгоо бааые ухэдэн, ноён боолтыень тайлажа, бааханаар хургандаа халта амталан зэжэ "габжаа" гээшэ нэн г даа, али бишэ гу, би ехэ танина угыб, хадагалжа ябахадаа, — гээд гэдэргэн гээн юм гэхэ.
Тиин Аляа Шара Даабуу рээнг ргэ аманай хурсада/; тэрэ баянии таа мэхэлжэ, хахад зринн абаан юума ан ха.
25. БАЛАН СЭНГЭ
Балан Сэнгэ гэжэ ехэ ухаатай хун бии байгаа. Тэрэ ехэ угытэй, а яга а бэртэ-лэнхэй. айл зайжа ябадаг байгаа. Уриснын сайнда туреэ сэм ндэгнэй мууда хобхороо сэм Убхэр улаан хонхор хаана байна, — гэжэ ябадаг сэн.
бэртэлсэн аягаиь ехэ томо, нэгэ айлда ор. он гэхэдэнь, сай аягалжа байсан эхэнэр хэлэбэ: "Ямар ехэ аягатайбте?" Тиихэ дэиь Балан Сэнгэ хэлэбэ: Я
Галын захайн хуниие
гомодхуулдаг, Ганса намайе баярлуулдаг аяга гээшэ.
Нэгэтэ Балан Сэнгэ ламые гурба дахин мэхэлхэб гэжэ боосолдоо: амбанай б… барихаб, нохой шэнгеэр хусуулхаб, нохойн бааса эдюулхэб. Боосолдосон хунуудынь дахасалдаад ябана гэхэ. Балан Сэнгэ нохойн баас хатаагаад, убэртэлэнхэй ябана. Нэгэ айлда найр болобо гэхэ, хун зон ехэ олон. Амбан газаа гараад шээжэ байна. Тиихэдэнь Балан Сэнгэ гуйжэ ошоод, б… бажуужархиба. Амбан ехэ уурлаба, галзуурхаш бо лосон тухай.
Тиихэдэнь Балан Сэнгэ амбанда хэлэнэ: "Би Богдоос тэн-гэриин б… бариха мундэлтэй хум. Теэд тэнгэридэ би яажа хурэхэбиб. Танаа тэнгэри шэнги санажа байсан дээрээс иимэ ушар болобо". рын тухайдаа иимэ угэнуудые шагнахадаа, аибая ехэ баярлажа, уурлахаяа болёо гэхэ. Иигэжэ Балан Сэнгэ иЭгэдэхн боосоогоо абаа. Тиигээд амбанаас асууба:
— Та, мэдэхэ ёстойт, сайн нохой муу нохой хоёрой хусаха да ялгаатайем гу? — гэжэ. Амбан;
— Илгаатай даа, муу нохой "аав-аав" гэжэ, сайн нохой "уув-уув" гэжэ хусадаг, — гэбэ. Иигэжэ хоёрдохи боосоогоо
абаа. Тиигээд мнохи убэртэлсэн нохойн хатасан баас гаргажа, амбандаа хэлэбэ: "Би энэ гаржаамын сайн мууень мэдэжэ ядааб, энээниие илгаруулжа угыт. Тиихэдэнь тэрэнь ам-талжа узэбэ. Иигэжэ Балан Сэнгэ гурбадахи боосоогоо абаа.
26. ХУРМАСТАШНИ ГЭЭШЭБ