Дьолло бэлэхтээ, Сэргэлээх
Шрифт:
– Сарсыарда сэбиэттэригэр то?о сууллан тиийэн, ол кырбаабыт дьону булу? диир ба?айыбыт дуу? – диир Слава, толкуйга т??эн.
– Хата, оннук дьа?анар эбиппит. Буруйдаахтары булан, эппиэккэ тарда иликкитинэ, ?лэ?э тахсыбаппыт диибит, – Гена харахтара лаампа уотугар суостаахтык килбэлдьи?эллэр.
– Чэ билигин, ки?ибитин балыы?а?а к?рд?р?н, ыспараапка ылыа?ы?. Ба?ар, олохтоохтор бэйэбитигэр баайсан туруохтара, «со?отох нууччалаахтарын кырбаан баран, би?иэхэ балыйдылар» диэхтэрэ…
– Оннук-оннук, – уолаттар Слава ыллыктаах тылларыттан санаалара к?н?н барар.
Аны балыы?алара ханна баарын хайалара да билбэт. Дьукаахтартан бас-к?с ки?илэрэ, Костя дэнээччи, балыы?аны билэр эбит. Бу ки?илиин балачча дьээриктэ?эн, Слава а?ыллыбатах биир хаа «Приманы» биэрэн, сирдьитинэн илдьэ бараллар.
Хатыылаах ааны дибдийэн астаран, дьу?уурунай сиэстэрэни ойутан туруоран, уолларын эмтэтэллэр. Биэлсэри ы?ыртаран, ыспыраапка
Сарсыарда Слава ??г?лээн, тардыалаан, уолаттары бэрт эрэйинэн туруортуур. Арбы-сарбы к?р??нээх, сууммута, хомуммута буолан эрдэхтэринэ, Василий Васильевичтара кыырыктыйан эрэр баттахтаах, бады-сады к?р??нээх нуучча ки?итин баты?ыннаран киирэр. Б?л????? айдааны истибиттэр. Саа?ырбыт нуучча сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ эбит. Кэпсэтии т?м?гэр уолаттар ?лэлии тахсалларын, Телятников сельсовекка барсан, к?рд?р?? биэрэрин бы?аараллар. Участковай Амматтан и?эр ???.
Кырдьык, ити к?н буруйдаахтары булаллар. Тохсус кылааска ??рэнэр, саастарын ситэ илик уолаттар кырбаабыттар. Кинилэртэн биирдэ?э милииссийэ учуотугар турар, икки?э бу буруйунан учуокка ылыллыа ???. Телятников прокурорга дьыала т??эрэр т?бэлтэтигэр, киниэхэ кастет суола баарынан, кастеты туттубуттара дакаастанна?ына, буруйдаахтар о?о холуонньатыгар т?бэ?иэхтэрин с?п. Биирдэ?э, саа?ынан балы?а, ?с о?олоох а?аардас ийэ улахан о?ото. А?алара икки сыллаа?ыта, итирэн сиргэ охтон, то?он ?лб?т. Иккис уол, милииссийэ учуотугар турааччы – и?ээччи ыал аччыгыйдара.
?лэ кэнниттэн Славаны туох эрэ мунньа?ар ы?ырдылар. Уолаттар дьиэлэригэр тахсыбыттара, били кыра кырбааччы ийэтэ кэлэн, к??тэ сылдьар. Витяттан «??с?мэ, абыраа, баар эрэ уолбун, «сыночекпын» иннин бы?ыма» диэн, ытыы-ытыы, к?рд???р. Оттон Витялара «эй – ээх» диэбэт, иэмин-даамын биэрбэт.
– Если бы вашего сыночка так избили, Вы бы простили? – диир Сима, тулуйа сатаан баран.
– Да! Да, я бы простила, – дьахтар б?к?н?к харытынан хара?ын уутун соттор.
– Видите, он в шоке. Ему тяжело. Дайте человеку прийти в себя, собраться с мыслями, – хантан ылан итинник «уу тэстибэтинэн» этэ турарын, Сима бэйэтэ с???р.
– Да, сынок, верно говоришь. Но вы, ребята, простите моего дурака. Простите, – дьахтар тахсан барар.
– Хайа, наа, Сима отой абытай эбиккин дии! – Гена с???н са?а аллайар.
– Бу ки?и?, куорат уола ээ, оскуоланы куоракка б?тэрбитэ, – Никандр м?ч?к гынар.
– Эт-то кого и-избили? Какую сволочь проучили? – аны биллэ холуочук ки?и тэлэкэчийэн киирэр.
Бу ки?и олох атыннык туруорсар: дьахтартан атын, куттуур ньыманан киирэр. Дьыаланы суукка биэрдэхтэринэ – бэйэлэрэ кэ?эйиэхтэрэ ???. Мантан б?т?н бараллара да бэрт саарбах (очень сомнительно!). Бу дэриэбинэ?э киэ?э аайы ким эрэ кими эрэ кырбыыр. Ол аайы ??с??эн, суутта?ан испиттэрэ буоллар, бу дэриэбинэ олоччу суох буолуо этэ. Бу дэриэбинэ б?т?н оройуону, с?рэ?э суох сахалары барыларын да?аны а?атан олорор. Ону кинилэр, сыы?тайдар, ?йд??б?тт?р? кы?ыылаах. Бу б??х?ллэни (Витяны с?м?йэтинэн ыйар) т??ннэри бабаларга с??рбэт гына, ?сс? тутан биэриэххэ баара. Кини к?рд???нэ, ситэ «дьыалайдамматах» боторооску турар. Чэ, ол эрээри, абаа?ы тыыттын, Парамоныч ?т?? ки?и. Эр дьоннуу, баран самогон и?иэххэ уонна онон б?т??ххэ.
– Да, да, пропустим по паре чарок и разбежимся. Как настоящие мужики…
Ити «дакылааттыы» турда?ына, Слава к?т?н т??эр:
– Давай, разбежались в самом деле! А то вашего сыночка за решетку запрятаем, а вас отправим на пятнашку!
– Да ну на…, какая пятнашка, – ыалдьыт, ??хсэ-??хсэ, атахха биллэрэр.
Оппуохаламмыт буор сыбахтаах самнарыспыт дьиэлэрдээх Покровка дэриэбинэтэ Амма эбэни ?рд?к сыыртан ???й?н, бэрт кэрэ айыл?алаах сиргэ турар. ?р??? баты?ан олохсуйар ?гэстээх нуучча дьоно, ханнык да улахан халаан ылбат, ?рд?к хаастаах, олус табыгастаах сири булан олохсуйбуттар. Амма ?р?с с?ннь?гэр маннык ?рд?к сиргэ олохсуйбут биир эмэ дэриэбинэ баара дуу, суо?а дуу? Олохтоохтор к??скэ и?эллэр диэбиттэрэ да?аны, мээнэ итирик далбаатана сылдьар дьон к?ст?бэттэр. Ма?а?ыын та?ыгар да?аны итирэн орула?а сытааччылар к?ст?бэттэр. Манна бурдук ?лг?м?н ??ннэрбит, рекорд б???н? олохтообут бурдук ??ннэрээччилэр, аатырбыт механизатордар, комбайнердар олороллор, ?лэлииллэр. Холобур, Сималаах ?лэлиир токтарын биригэдьиирэ, Василий Васильевич Соловьев, ?лэ Кы?ыл Знамята уордьаннаах, Саха Сирин тыатын ха?аайыстыбатын ?т??лээх ?лэ?итэ, ?р?сп??б?л?кэ?э биллэр ки?и. «Амма» сопхуос киинин хонтуоратыгар Бочуот дуоскатыгар бэрт элбэх уордьаннаах, мэтээллээх дьон мэтириэттэрэ ыйанан турар.
Ол быы?ыгар, ?лэ к??ст?? оргуйар Маайыскай нэ?илиэгэр хантан кэлбиттэрэ биллибэт, ханна да ?лэлээбэт дьиибэ дьон эмиэ к?ст?тэлииллэр. Холобур, мэлдьи остолобуой эргин иилэ?кэйдэ?эр сыгааннар бааллар. К?н иллэ? дьон диэн дьэ кинилэр. Бэлисэпиэт икки к?л???т?н холбоон, бэрт саталлаахтык о?о?уллубут
Устудьуоннар дьукаахтара бу кэм?э тугу ?лэлииллэрин дуу, таах сыталларын дуу ки?и ?йд??б?т. Остолобуойга а?аабаттар, хата диэххэ дуу, арыгылаабаттар. Уолаттар ?лэлии баралларыгар дьиэ?э хаалаллар, ?лэттэн кэлэллэригэр соннук дьиэ?э бааллар. ????н табахсыттар, аны табахтара быстан хаалар. Слава кинилэргэ к???э биирдии эрэ сотону бэрсэр. Дьукаахтар ки?и к?р?р?гэр биир уларыйбат дьарыктаахтар – оргуйа турар ?стээх чаанньыкка лоп курдук билиитэ т??ртэн биирин бардаран, хоп-хойуу чэйи буруолаппытынан и?эллэр. Бу дьону барыларыттан намы?ах у?уохтаах, сып-сытыынан к?рб?т у?уох сирэйдээх Костя диэн ки?и ба?ылаан сылдьар. Дьонун т?р?т са?ардыбат му?ур тойон. Иккис ки?илэрэ Васька диэн, бэрт сымна?ас сэбэрэлээх. Бу ки?и элбэх чэйи истэ?инэ, ки?и билбэт тылынан кы?ынайан ыллыы сылдьар ?гэстэнэр. ???с ки?илэрэ ортону ?рд?нэн у?уохтаах, толору эттээх-сииннээх, к??стээх да буолуон с?пт??х к?р??нээх т?р?л ки?и. Эмиэ Васька диэн эрээри, тойонноро Костя «Дура-лошадь» диэнтэн атыннык ааттаабат. Бу барахсаны? – айыл?а ата?астаабыт ки?итэ, алталаах-сэттэлээх о?о ?й? ?йд??х. Ити сылдьан Васька? мээлэ ки?и сатаан ?т?кт?бэт «н??мэрдээх». Крылов ?гэлэригэр пародияны дьи?нээх артыыс курдук аа?ар. Пародия обургу цензура к???ллээбэт «кытаанах» тыллардаах, ол тылларын олус то?оостоох этиилэргэ кыбытыы тыл курдук туттар. Уонча к?п?л??ттээх дой?охтору нойосуус билэрэ ту?унан таабырын: бу ки?ибит аахпат, суруйбат эбээт. Уолаттар итирик куобах уонна хахай ту?унан хо?оону аа?арыгар к?рд???лл?р. Васька буолунан бэрт: бэйэтин сыанатын бэркэ билэн сылдьар ки?и.
– Басню Крылова читает артист художественной речи Василий из Покровки! – дор?оонноохтук биллэрэн, ки?иргэтэн к?р?лл?р – Васька хата хамсаан да к?рб?т.
Биирдэ эмэтэ Слава бэйэтэ к?рд?ст???нэ, Васька ?гэлэрин аахпытынан барар. Ким ба?ылаан сылдьарын, ким бас бэринээччитин хата ки?и? эндэппэт. Икки?инэн, Слава сото табах бэрсэр, ону, «эн миэхэ – мин эйиэхэ» бириинсиби тута сытар эрдьигэн.
Дьукаахтар килиэптээх буолаллар, хантан эрэ курупа, мохоруон буллахтарына, ону бу?араллар. Чифири, оргутааччы, курупаны бу?арааччы мариец Бааска, мас киллэрэн о?ох оттооччулара – хо?оон аа?ар Бааска. Костялара тыла эрэ хамсыыр. Дьиибэ дьукаахтар уолаттарга ороо?о, киирэ-тахса сатаабаттар. Сатаспат бы?ыы та?ыста?ына ?лэ дьоно, уолаттар, дьиэ?э хаалалларын, кинилэр та?ырдьа быра?ыллыахтаахтарын ?йд??н сылдьар дьон. Бы?ата, дьон ортотугар сылдьан, олох бытархайдарын ?йд??ргэ, бэйэни с?пк? туттунарга олох ??рэппит дьоно.
Биир к?н эбиэккэ диэри ?лэлээтилэр, сарсын атын баа?ына бурдуга кэллэ?инэ, ?лэ тахсыа ???. Уонтан тахса к?н быыстала суох ?лэлээбит уолаттар айыл?а?а тахсарга бы?аарыннылар. Слава токка ?лэлиир суоппар уолтан биир уостаах уон алталаах сааны уларсан кэллэ. Т??рт уол уута т??эн дьаратыйбыт, ол оннугар с??р?гэ к????рб?т Амма Эбэни о?очонон туораан, у?уоргу мыраа??а та?ыстылар. Витялара «ки?илии утуйаары» ыыспаларыгар хаалла.
Со?отох саалаах куобахчыттар бастаан, саалаах ки?илэрин ортоку туруоран, саата суохтар икки ?тт?нэн тараахтыы хааман к?р?лл?р. Кытыы и?ээччилэр куоба?ы к?рд?хт?р?нэ, саалаах ки?илэригэр сэрэтэ и?иэхтээхтэр, сатанар буолла?ына к??йэн, к?рэтэн биэриэхтээхтэр. Тала?а хойуута бэрт, куобахтар биирдэ-иккитэ к?ст?н, элэ?нээн хаалаллар. Балачча у?уннук хааман, сааны тыа?аппакка и?эллэр. Маннык бултаан мэлийии?илэр. Тохтоон с?бэлэ?эн, к?рэтэн к?р?рг? бы?аарыналлар. Тарбахта?ан, Ньурба Гена?а то?уйар дьол тосхойор. Кини, сааны ылаат, аллара тэбинэр. Ки?илэрэ тиийэн, оннун булунарын кэтэ?эн, талах ойуур ортотугар олорон, сынньаналлар. Талах ойуур ураты сыттаах буолар, онуоха эбии к?????? чэбдик салгын эбиллибитэ, тыыныахха чэпчэкитэ олус. Балачча кэтэ?ээт, тараахтаан хаампытынан бараллар, тыанан и?эр ки?и бытаан, хонуунан с??рэр ки?и т?ргэн. Гена с?пт??х сиргэ тиийэн, тахсан то?уйар ини. «?у-?у» дэ?э-дэ?э, аргыый хааман истэхтэринэ саа тыа?а доргуйар. Чочумча буолаат, ки?илэрэ иккистээн тыа?ыыр. «Кэллигиэ-эт» – диэн са?а дуорайар. Мыраа??а тахсар дьиэллигэс суолу булан, Гена то?уйбут эбит. Бастаан сулбу тэптэрэн, сыы?ан ыыппыт, иккис куобах хата олорон биэрбит. Халлаан борук-сорук буолбут, тохтуулларыгар тиийдилэр. Бултуйбут а?ай дьон, ??рэн, к??-дьаа кэпсэтэн, кытылга киирдилэр. Ырааппыттар эбит, ?р??? ?р? батан, у?уннук хааман о?очолоругар тиийдилэр. Халлааннара хара?арар. Дьиэлэригэр тиийэн ча?ыларын к?рб?ттэрэ: хойутаабыттар, остолобуой сабыллыбыт. Ким мас киллэрэн, ким о?ох оттон, икки ки?и куобах с?лэн, бултарын бу?араллар. Остолобуой а?ыгар хал буоллахха, куобах-куобах барахсан этэ, миинниин дыргыйан, бу минньигэ?ин, ?ч?гэйин!