Дьолло бэлэхтээ, Сэргэлээх

Абитуриент диэн кимий? С?пк? ?йд??т??, аа?ааччыам. ??рэххэ киирээри эксээмэн туттарар эдэр ки?и. Ким эрэ бастакытын да?аны туттарбакка, «муннуга бэрдэрбит мо?отой» буолуо. Тута дойдулаабакка, куоракка к?н?н-дьылын ыыппахтаан баран, хайаахтыай, дьиэтигэр т?нн??. Ким эрэ балачча хатыыппала?ан и?эн, б?тэ?ик эксээмэннэргэ «тиэрэ бэрдэрэн» атын, арыый чэпчэки ??рэххэ анньы?ыа. Ол эрээри, барытын сиирэ-халты, быы?ыгар биир-икки «т??ртээх» туттаран кэби?эн баран, киирэри дуу, мэлийэри дуу кэтэ?эртэн ордук долгутуулаах туох кэлиэй? Ким эрэ кыл м?чч? ылыллыбакка абарыа, ким эрэ ба?алаах ??рэ?эр киирэн, ??р?? ?р?г?й?н билиэ.

??рэххэ ылылларга баал тиийэр-тиийбэт м?хс??т?гэр араас албас, киирии-тахсыы ?лэлээн барар. Онно

сырыы сыл ахсын биир-икки баалынан т??эр-тахсар аатырар «проходной балл» диэн баар. Холобур, т??рт эксээмэн сыанатын эптэххэ, уон алта баллаах туттарааччы м?кк??рэ суох ылыллар т?бэлтэтигэр, бу уон алта «проходной балл» аатырар. А?ыйах ахсааннаах хотугу норуоттар о?олоруттан, т?г?р?к тулаайахтартан эксээмэннэрин ааспыттар ылыллыбыттарын кэннэ, атын абитуриеннар проходной балларынан киирэллэр. Ол кэннэ, хантан эрэ, хайдах эрэ ордон хаалбыт а?ыйах миэстэ?э ол ахсааныттаа?ар быдан элбэх о?о анньы?ар. Онно биир-икки баллара тиийбэтэх саллааттан кэлбит уолаттар, тыа сиригэр холкуоска-сопхуоска ?лэлээбиттэр, ти?э?эр, элбэх о?олоох ыал о?олоро ылыллаллар. Аны, хара харах к?рб?т?нэн, хапта?ай кулгаах истибэтинэн, улахан салайааччы аймахтаах, университекка ?лэлиир убайдаах-эдьиийдээх, «кэпсэтиинэн» киирэр о?олор бааллар дииллэр. Ити уол оннук «блаттаах» ??? диэн буолар. Туох билиэ баарай, «билсиинэн» да киирэн эрдэхтэрэ.

Сима Унаарап «кэпсэтиинэн киирии» ымпыгын-чымпыгын билбэт, кырдьыга, билэ да сатаабат. Кини аармыйаттан кэлбэтэх (бара илик ки?и хайаан кэлиэй), холкуоска ?лэлээбэтэх (сайынын окко ?лэлээбит ахсаа??а киирбэт), дьолго, тулаайах буолбатах, эгэ диэн билсии кэлиэ дуо? Биир ый анараа ?тт?гэр оскуоланы са?а б?тэрбит табаарыс буолла?а дии. Онон, тумус туттара диэн – билиитэ, эрэнэрэ эрэ – «т?б?т?н олоруута». Ити куттанар-дьулайар «проходной балларын» иккинэн-???нэн а?ара дайбатта?ына, ылыллар буолла?а. Сима физмат факультекка дьыалатын биэрдэ. Онно киирэр кэрдиис улахана суох эбит. Ааспыт сыл 14–15 баллаахтар эккирэти?иитэ суох киирбиттэр ???. Ол иннинэ, иллэрээ сыл, «недобор» буолан, сорох бырабааллаахтартан иккистээн туппуттар. Абитура тылынан эттэххэ, «пересдачалаппыттар». Итини истэ сылдьан, Сима эрэх-турах сылдьар, «киирэр инибин» диэн бигэ санаалаах. Аттестатын ылаат, ахтыл?аннаах дойдутугар «буута быстарынан» айаннаан тиийбитэ. Окко ?лэлии сырытта?ына, дьоно ыксатан, куоракка бэ?э?ээ кэллэ. Уол ыраах холку. Кырдьык да?аны, биир ый анараа ?тт?гэр эксээмэн туттарбыт ки?и хайдах умна охсуо?ай?

Бастакы тургутук – ахсаа??а суругунан эксээмэн. Сима физмат факультет ??рэнэр куорпу?угар, тэтэркэй оппуохалаах икки этээстээх эргэ таас дьиэ?э киирбитэ, к?р?д??ргэ балачча о?о мустубут. Туттарааччылар кэллэр-кэлэн, к?р?д??р икки ?тт?гэр турунан и?эллэр. Икки с??стэн тахса ки?и диэн Сима, бы?а холуйан, билгэлии турар. Э?ин бэйэлээх билиилээх, сайдыылаах о?олор бу кэлэн турдахтара, кини бииргэ ??рэниэхтээх, са?а до?отторо буолуохтаах о?олор. Симаны утары кыргыттар б?л?хт?р?гэр курбуу курдук к?н? у?уохтаах, сырдык сэбэрэлээх, чачархай баттахтаах кыыс турар. Са?атыгар биир дьураалаах, отон кы?ыл сибиитэрэтэ, о?олуу икки чанчыгынан тойточчу ?р?лл?б?т батта?а кинини ордук исти? к?р??н??ргэ дылылар. Эмиэ Сима курдук, оскуоланы са?а б?тэрбит ки?и турар…

– ?ук! – ойо?оско имнэммиттэригэр, санаатыгар аралдьыйа туран, ходьох гынар.

– Привет, ноко! – оскуоланы бииргэ ??рэнэн б?тэрбит табаары?а Коля мичээрдии турар.

Ким ханна туттарса баран эрэрин кэпсэтии буолар. Киин сиргэ ?рд?к ??рэххэ направлениенан барааччылартан биир уоллара ылыллыбыт, икки кыыс этэ??э туттаран, т?м?ктэрин кэтэ?э сылдьаллар эбит. Коля бэйэтэ инженернэй факультекка, геолог ??рэ?эр киириэхтээх.

– Ээ, бу кыыс физмакка туттарсан эрэр эбит дии, – Коля оргууй са?арар.

– Кими этэ?ин?

– Утары тарар косичкалаах кыы?ы. Лида диэн. Би?иэхэ урут кэлэн ??рэнэ сылдьыбыта. ??рэ?эр абытай ?ч?гэй кыыс…

Ити кэм?э бары хамсыы т??эллэр, аудиторияларынан тар?атан, олордуу са?аланна. Хас биирдиилэригэр ?ст?? лии?и аа?ан туттардылар. ?лэ бэрээдэгин кылгастык бы?ааран, эксээмэни са?алыыллар.

Сима бастакыттан са?алаан, икки садаачатын, ?с холобурун суоттаан ла?ыр?аталаан кэби?эр. Ол эрээри ыксаамыахха, ба?ар, ал?ас,

итэ?эс тахсан хаалта буолуо. Сирийэн бэрэбиэркэлэнэн, биир к?нн?р??н? о?орор. Аны чуолкай буочарынан ?р??эр устуохха. ?р??эр устан б?тэрэн эрдэ?инэ, иннигэр олорбут кы?ыл баттахтаах кыыс биир лии?ин «сып» гыннаран ылар. Уол, маннык баламат, сирэйэ-хара?а суох бы?ыыттан мах бэрдэрэн, олорон хаалар. Лии?ин былдьа?ан, айдааны тардыан сатамньыта суохха дылы. Ээ, чэ, биир холобуру, ити лии?э да суох суруйар буолла?а дии. Бэйэтэ суоттаабытын баран. ?р??эр та?ааран, сэрэххэ иккистээн к?р?р. Барыта с?п курдук.

?лэни икки ки?и манаан, толорторо олорбуттара. Кыы?ыра сылдьар курдук сирэйдээх, намы?ах саха кыы?а уонна эдэр, тырымнаабыт нуучча дьахтара. Нууччата тахсыбыт эбит, сахата олорор. Сима ?лэтин кыыска илдьэн биэрэр.

– Эйиэхэ ?с лиис бэриллибитэ, биир лии?и? то?о суо?уй? – кыыс кытаанахтык к?рб?хт??р.

Сима мух-мах баран ылар. Иннигэр кытаран олорор нуучча кыы?ын «бу кини ылбыта» диэтэ?инэ, «бэйэ? биэрбити?» диирэ эрэбил. Оччотугар туох буолан тахсыа биллибэт. ??р?ллэн хаалыан с?п. Уол, бара сатаан, остуол дьаа?ыгын, остуол аннын к?р??лээбитэ буолар. Ол кэм?э нууччата киирэн кэлэр.

– Кини биир лии?э суох, – саха кыы?а ??сэргии то?уйар.

Анараа??ыта уол ?лэтин ылан, к?рб?хт??н баран, ?лэни тутан, тахсарыгар к???лл??р.

Сима, аудиторияттан тахсан, тымныы к?л???н тахсыбытын, то?олохторо кыратык титирээбиттэрин билэр. Туох да буруйа суо?ар, к?р, таах ??р?ллэн хаала сыста дии. Лии?и былдьыырын кытта, тута биллэрэ охсуохха баар эбит. Ол эрээри оччотугар айдаан тугунан диэлийэн тахсыа биллибэт. Ити саха кыы?а буолан-хаалан турбутун к?р??? этэ! Сатана, нарачаахтана сытыйан. Би?иги, сахалар, бэйэ-бэйэбитин ?йд???, к?м?л?с??э сылдьыбаппыт ити баар! Нууччата дьи?нээх эксээмэни тутааччы, сахата к?м?л????чч? эрэ бы?ыылаахтар. Ол абыраата?а…

Сима ити саба?алаа?ына с?п эбитин кэлин билиэ?э. Нууччата, Черенкова диэн бэртээхэй преподаватель, семинардары ыытыа?а, кинилэр группаларыгар куратордыа?а. Оттон сахатын кыы?ын ??рэнэрин устатыгар к?рс?? суо?а.

Сарсыныгар, ректорат дэнэр дьиибэ тутуулаах таас дьиэ?э, биллэрии дуоскатыгар туттарсыы т?м?ктэрэ ыйаналлар. Дуоска иннигэр элбэх ки?и ??мэхтэ?эр. ?т?р??э-?т?р??э киирэн, сыаналарын к?рд??ллэр. Кимнээх эрэ, к?р?н тахсан, к??-дьаа кэпсэтэллэр. Биир кыыс кып-кы?ыл сирэйдэнэн, т?нн?к аттыгар туран, хара?ын уутун болотуогунан соттон эрэр. Сима т?м?г? к?р? охсорго тиэтэйбэт. Ити кини ха?аа??ыттан эрэ, о?о эрдэ?иттэн илдьэ сылдьар майгыта. Олус к??т??лээ?и, долгутуулаа?ы с??рэн тиийэн, билэ-к?р? охсубакка, кыратык аралдьытан, «ыанньыта» т??эн к?р?р ?гэстээ?э. О?о сылдьан, ту?ахтарын к?р?р?гэр, эрэнэ саныыр баттаамылаах ту?ахтарыгар туора хайы?ан, аты сири харахтыы и?эн, эмискэ к?р? биэрээччи. Оо, онно куобах и?нэн бур?алла сытара ??р??лээх да буолара! Ардыгар, куобах оннугар суор сэмнэ?э ы?ылла сытара абаккатын эбитин. Оттон били хомойбут кыыс уоскуйан биэрбэт. Туттардым ини диэн кэлбитэ – бырабаал суруллан турара т??? эрэ хомолтолоох. Оттон Сима, «т??рд?» ылла?ына, хайдах эрэ, хомойуох курдук. Этэ??э «биэс» кэлэр ини, барыта с?п этэ… Оттон ити хомойбут кыыска тугу этэн, туох диэн уоскутуохха с?б? эбитэй? Уоскутары, эрэл кыымын са?ары тугу этиэххэ с?б?й? Суох, ити кыы?ы уоскутары булан этиэ суох. Бэйэтэ санаатын кытта туран, санаа к????нэн уоскутунара ордук. Биир кыыстыын Лида и?эр. Ки?и а?ыйаан, биллэрии дуоската а?а?ас. Лидалаах, дуосканы бэрт су?аллык к?рб?хт??т, тахсан бараллар. Ол курдук, ??рб?ттэрин-хомойбуттарын биллэрбэт майгылаах бара тураллар. Кинилэр кэннилэриттэн били ытаабыт кыыс баран эрэр.

Сима илиинэн суруллубут бэрт у?ун боротокуолга бэйэтин аатын к?рд??р. Унаарап…Унаарап, ээ, бу. «Биэ?и» туруорбуттар эбит. ?уу, хата. Ыттыы ??р?ллэн хаалыы уонна биэс икки ардылара чугас да эбит! Бу олоххо ки?и мэлдьи бэйэтин билиитинэн, бэйэтин бэрдинэн эрэ сылдьыбат эбит. Сатаан сылдьыы, табыллыы мэлдьи даа сэргэстэ?э сылдьар ээ, бада?а. Бэ?э?ээ ити лиис кумаа?ыттан сылтаан, ??р?ллэн хаалбыта буоллар, быйылгы абитура б?тэр дии!

Сима, то?о эрэ, аны «Л» буукубаттан тахсыах ааттаах кыргыттар сыаналарын к?р?н барар. Бачча элбэх ки?иттэн Л-тан ааттаах алта кыыс баар эбит. Кинилэргэ икки т??рт, ?с ?с уонна биир бырабаал…